Het voorbije jaar was er een om te vergeten. Of net niet? De coronacrisis domineerde uiteraard het hele jaar lang het nieuws, van Wuhan tot vaccin. Maatschappelijke en politieke breuklijnen kwamen bloot te liggen of werden scherpgesteld. We werden geregeerd met volmachten, en dan door Vivaldi. De economie en het onderwijs kregen een klap. De volksgezondheid nog meer. Gloort er licht aan het einde van de tunnel? Wordt 2020 een jaar voor de geschiedenisboeken? Doorbraak blikt terug met bevoorrechte getuigen.

Toen de Antwerpse horeca-ondernemer Wim Van der Borght (50) eind 2019 zijn budget voor 2020 opmaakte, ging hij uit van een jaaromzet van 21 miljoen euro. Twee lockdowns en twaalf maanden later, landt hij op hooguit acht miljoen euro. ‘Dit kunnen we onmogelijk blijven bolwerken.’ Een gesprek over starre ambtenaren, niet-verkozen gouverneurs en cowboys in de horeca.

Op 15 december viel er bij Wim Van der Borght een heuglijke melding van het Antwerpse stadsbestuur in de bus. Zijn terrasvergunning voor Kasteel Den Brandt — een van de bekendere Antwerpse evenementenlocaties — was goedgekeurd. Die van 2020, voor een goed begrip. ‘En nee, dit was geen grap,’ klinkt het. ‘Terwijl de zomer intussen al drie maanden achter ons ligt. Maar helaas, het werd de voorbije maanden min of meer vaste kost.

Je botst als ondernemer constant op tegen een starre ambtenarij, en als je die mensen dan belt, krijg je te horen dat ook voor hen bijzonder druk is in deze coronatijden. Terwijl zij maandelijks netjes hun vast loon uitgekeerd krijgen en dus amper kunnen inschatten wat échte stress of maandenlange onzekerheid met een mens doen. Ik moet me niet enkel zorgen maken over mijn eigen bedrijf, ik voel me ook verantwoordelijk voor 270 gezinnen die intussen al maandenlang in de ellende en onzekerheid zitten.’

Met twintig horecazaken en 270 vaste medewekers – gaande van restaurants en cafés over evenementenlocaties tot een handvol discotheken – is Wim Van der Borght (50) niet bepaald een onbekende in de Antwerpse horeca. De discotheken zijn al sinds maart gesloten, de evenementenlocaties liggen de facto al even lang in de lappenmand en van de elf horecazaken zijn er vier die sinds maart geen halve dag meer open zijn geweest. ‘Omdat ze eenvoudigweg te klein waren om zelfs maar een heropening te overwegen,’ klinkt het.

‘De overige cafés en restaurants hebben we in de zomer enkele maanden kunnen heropenen, maar sinds de nieuwe lockdown zijn er maar een drietal die dankzij een afhaalservice toch nog een beetje geld in het laatje brengen.’

Geen gewone crisis

Medio maart ging dit land haast van de ene dag op de andere in lockdown en moest u al uw zaken sluiten. Was dit in uw ogen toen een begrijpelijke beslissing?
‘De kennis over het virus was toen nog heel beperkt, en er lag nergens een handleiding klaar. Op dat moment vond ik die beslissing toen best verdedigbaar. Ik ben verantwoordelijk voor het inkomen van 270 gezinnen, en we hebben dan ook geprobeerd om zo snel en beredeneerd mogelijk een crisisaanpak uit te stippelen.

Hoe zouden we naar het personeel communiceren? Hoe zwaar was de financiële impact op dat moment? Wat waren de voornaamste praktische aspecten van die verplichte sluiting? Wij hadden de voorbije twee jaar al stevig geïnvesteerd in de verdere professionalisering van onze bedrijfsstructuur, dat is toen echt wel een zegen gebleken.’

Wanneer begon het te dagen dat dit niet zomaar een tijdelijke crisis was?
‘Al vrij snel. In april lag de focus in onze sector nog volop op het beperken van de schade, maar toen groeide stilaan ook al de onzekerheid. Als ondernemers iets haten, dan is het wel dat. We gingen van de ene deadline naar de andere, en voor we het goed en wel beseften, waren we drie maanden verder. Als ik nu op deze hele crisis terugblik, dan dringt er zich één duidelijke conclusie op: we hebben de voorbije maanden geen goede kapiteins gehad.

Enerzijds werden we bestuurd door mensen die totaal niet met hun voeten in de realiteit staan, anderzijds is het nu echt wel pijnlijk duidelijk geworden dat de complexe structuur van dit land écht niet werkt. Er was geen crisismanagement die naam waardig, en vele beslissingen bleken achteraf halfslachtig of totaal niet onderbouwd.’

Cowboys

Toen de horeca in de zomer opnieuw de deuren mocht openen, regende het ook al snel verhalen over cafés en restaurants die zich totaal niet aan de regels hielden, en die zo wellicht mee de basis hebben gelegd voor de tweede golf?
‘Natuurlijk waren er cowboys, die heb je nu eenmaal overal. Ook één van onze zaken is terecht gesloten door het stadsbestuur, en ook wijzelf hebben toen meteen de nodige maatregelen getroffen. Toch vind ik dat wij ons als bedrijf – en dit geldt ook voor de meeste sectorgenoten – maximaal aan de regels hebben proberen te houden. Bij ons stonden de tafels bijvoorbeeld overal op 1,7 meter van elkaar.

Wat ik in deze context bijzonder jammer vind, is dat de overheid onmachtig bleek om de zelf uitgevaardigde regels te handhaven en ook zeer zwaar gefaald heeft in de bredere aanpak van de pandemie.’

Maakt u het eens concreter?
‘Begin augustus beslist de Antwerpse gouverneur Cathy Berckx – niet verkozen en dus ook niet gemandateerd door de bevolking – om in Antwerpen een lokale lockdown af te kondigen. Bovendien roept ze de rest van het land ook op om niet meer naar Antwerpen af te zakken.

De hele stad – zijzelf incluis – wist nochtans verdomd goed dat de grote besmettingshaarden op dat moment tot enkele goed afgebakende buurten terug te brengen waren. Alleen mocht dit uit politieke correctheid niet met zoveel woorden gezegd worden en werd daarop dus ook niet ingezet via gerichte maatregelen.

De overheid modderde toen ook al maandenlang aan met de contact tracing, maar verdoezelde het eigen falen dus met een zeer algemene maatregel die ook onze sector midscheeps trof.’

Is er op dat moment dan geen overleg geweest tussen de sector en het stadsbestuur of de administratie van Cathy Berx?
‘Op geen enkel moment. Onze sector heeft Berckx nooit gehoord, terwijl zij op dat moment de facto de burgemeester wel overvleugelde met haar provinciaal besluit om elk evenement te verbieden. Dé horeca moest toe, terwijl dé horeca uiteraard niet bestaat. Men had perfect een reeks van maatregelen op maat kunnen uitwerken.’

Falende overheid

‘Niet te handhaven,’ klinkt het dan al snel in politieke kringen?
‘Dit is echt je reinste onzin. Waartoe dienen de Nacebel-codes eigenlijk (een officiële Europese lijst van activiteitsomschrijvingen, nvdr) als je ze niet gebruikt op moment dat je ze echt nodig hebt? En waarom moeten wij aan de provincie dan exact doorgeven hoeveel vierkante meter elke horecazaak precies telt?

Op basis van al die gegevens had diezelfde provincie perfect maatregelen op maat kunnen uitwerken. Maar kijk eens naar de samenstelling van die adviesraden die wij met ons belastinggeld betalen: een vertegenwoordiger van een adviesraad hier, iemand uit die overheidscel daar … stuk voor stuk mensen in overheidsdienst. Zij hebben totaal geen voeling met de realiteit, en hebben amper een idee van wat het betekent om ondernemer te zijn.

Zelfs in de veronderstelling dat het voor de stad of de provincie lastig was om dit alles te controleren en te handhaven: de hele evenementensector zit al maandenlang thuis met de vingers te draaien, waarom schakel je die dan niet in? En waarom dan geen beroep doen op de civiele bescherming, of op het leger godbetert? De ambtenarij is nooit echt in crisismodus gegaan, en dat vind ik onaanvaardbaar.’

Medio oktober werden jullie dan opnieuw verplicht om de hele boel dicht te gooien, omdat het aantal besmettingen opnieuw explosief toenam. Was de situatie in uw ogen toen ook vergelijkbaar met die in maart?
‘Kijk, in grote bedrijven werkt men met rapporteringsmodellen die een perfect inzicht geven in de situatie van een bedrijf op een bepaald moment. Jaarlijks gaan er tientallen miljoenen naar de Wereldgezondheidsorganisatie, maar die zijn er de afgelopen vijftig jaar blijkbaar niet in geslaagd om een soort handleiding of betrouwbaar rapporteringsmodel voor een grote pandemie uit te werken.

Daarnaast worden we dagelijks om de oren geslagen met de evolutie van het aantal besmettingen, maar slaagt de overheid er blijkbaar niet in om een eventuele stijging af te zetten tegen het fel toegenomen aantal tests in eenzelfde periode. Hoe kan je als overheid dit soort wetenschappelijke nonsens blijven verspreiden? Of hoe verklaar je dat een bevoegde minister als Wouter Beke na het onwaarschijnlijke debacle in de woonzorgcentra toch nog altijd op zijn stoel zit?

Toen de regering in oktober besliste dat de horeca opnieuw de deuren moest sluiten, zaten we al zeven maanden in deze crisis. Dan is het toch onaanvaardbaar dat je nog altijd geen ander antwoord hebt dan een algemene sluiting? Waarom liepen de contact tracing, de rapportering en al zeker de bronopsporing op dat moment nog altijd in het honderd?

Fotograaf Nicolas Legein

Wim Van der Borght

We slagen er tot vandaag nog altijd niet in om deze crisis professioneel aan te pakken, en dat stoort me enorm. Nu, op lokaal niveau heeft het Antwerpse stadsbestuur binnen de grenzen van wat mogelijk was – de aanpak werd toch sterk federaal gestuurd – wel haar best gedaan om de horeca zoveel mogelijk te ontzien.’

Daar staat tegenover dat de omvang en impact van deze pandemie ongezien zijn, waardoor het voor iedereen – ook de overheid – vaak tasten in het duister was?
‘Dat klopt, maar als er één moment is in ons leven dat we onze overheid écht nodig hadden, dan is het nu wel. Als ondernemer en als burger. Als ik een mail stuur naar de portefeuillemaatschappij met de vraag hoe het nu precies zit met de overbruggingskredieten en ik wacht twee maanden later nog altijd op een antwoord ‘omdat ze daarover te veel vragen krijgen’, dan faalt de overheid in haar taak. Als de RSZ me niet kan vertellen waarom de bedragen van de compensatiepremies elke maand verschillen, dan faalt de overheid.

Ik begrijp echt niet waarom de politici al die ambtenaren vandaag niet duidelijk maken dat dit hét moment is om aan te tonen waarom het overheidsbeslag in ons land zo hoog ligt. Precies nu mogen ondernemers – die toch voor de grootste toegevoegde waarde zorgen in dit land – van hen een niveau van dienstverlening verwachten dat vijfmaal hoger ligt dan in normale tijden.

Het loket sluiten van 12 tot 14u omdat het dan doorgaans middagpauze is, dat kan nu even niet. Het spijt me echt, maar eigenlijk zou iedereen die in dit land toch behoorlijk veel belastingen betaalt nu moeten zeggen: hier stopt het. Ik betaal niet meer, want ik krijg hiervoor niet langer de dienstverlening die ik verwacht.’

De Raad van State

In oktober stapte u met een aantal collega’s uit de horeca naar de Raad van State, waarom?
‘Omdat we vonden dat onze grondrechten geschonden werden. Dagelijks proppen we vrolijk honderdduizend mensen samen in de Brusselse metro of tientallen mensen op eenzelfde bus. Toch is het openbaar vervoer nooit gesloten. Maar een restaurant van vierhonderd vierkante meter, waar iedereen uit elkaar zit, moest plots wel dicht.

Op een gegeven moment schermde men dan met een Amerikaanse studie waaruit moest blijken dat de horeca wel degelijk een belangrijke rol speelde in de verspreiding van het virus. Tot enkele dagen later bleek dat het ging om een studie uit het voorjaar, afgenomen op een moment dat er geen sprake was van mondmaskers of afstandsregels in die Amerikaanse horecazaken. De auditeur heeft ons overigens gelijk gegeven: ook hij vond dat er sprake was van een schending van het recht op vrij ondernemen.

Tegelijk wilde ook hij geen schorsing van de regeringsbeslissing meer aanbevelen, omdat intussen ook de winkels opnieuw gesloten waren. De Raad zelf heeft zijn advies achteraf niet gevolgd, maar heeft de eigen beslissing ook niet echt beargumenteerd.’

Te individualistisch

Hebben de horeca-uitbaters het gevoel dat ze nog voldoende gesteund worden door sectorfederatie Horeca Vlaanderen?
‘Zonder de inspanningen van de sectorfederatie hadden we wellicht nooit de financiële compensaties ontvangen die we nu wél kregen. Het probleem is dat zo’n sectorfederatie hiervoor ook on speaking terms moet blijven met de politiek, het is uiteraard geen vakbond. Ze kan dus niet te hard op de tenen van die politici trappen.’

Hoe lang pikt de horeca de huidige sluiting nog? Onder meer in Nederland leek het verzet de voorbije weken te groeien?
‘Het leeft natuurlijk heel erg, maar ik heb het gevoel dat wij Belgen op dat vlak net iets te individualistisch ingesteld zijn. Er is minder samenhorigheidsgevoel, waardoor ik het ook nog niet zo snel zie gebeuren dat horeca-uitbaters hier massaal de krachten bundelen en weigeren om de overheidsbeslissingen nog te volgen.’

Ook voor de volgende maanden lijkt er amper perspectief voor de sector: zoiets houdt niemand toch nog eens maanden vol?
‘Ik vrees dat dit vooral bepaald zal worden door de individuele financiële draagkracht. Ik schat dat tachtig procent van de uitbaters nog amper een buffer overhouden nu, en ik vrees dat er volgend jaar zeker twintig tot dertig procent van de horecazaken niet meer zullen openen.

In de horeca kan je die rekening eigenlijk relatief snel maken: 30 procent gaat naar de aankoop van drank en voeding, 35 procent gaat naar je personeel en nog eens 30 procent zijn vaste kosten. Een horeca-uitbater die 5 procent winst overhoudt, mag vandaag zeker niet klagen. De overheid keert ons nu 10 procent van onze maandelijkse omzet uit als compensatie, wat dus impliceert dat je daarmee hooguit een derde van je vaste kosten kan betalen.

De rest moet je dus elke maand bijpassen van je spaargeld. Over een volledig jaar bekeken, loopt die rekening voor mij dus al op tot zowat vier miljoen euro. Gelukkig heb ik het afgelopen jaar wel nog een aantal maanden kunnen werken, maar je begrijpt dat we dit niet kunnen blijven bolwerken.’

Hoe lang kan u het zelf nog uitzingen?
‘Dat is heel persoonlijk uiteraard. Alvorens in de horeca te stappen, zat ik in de reclamewereld en dankzij de verkoop van mijn bedrijf heb ik toen een stevig appeltje voor de dorst verworven. Ik kan dit in theorie nog wel even uitzitten, maar ik denk dat mijn situatie uitzonderlijk is. Daarnaast wordt het, puur economisch bekeken, op een bepaald moment zinloos om geld te blijven investeren in een bedrijf zonder enig perspectief. We hebben de voorbije maanden ook al van twee vennootschappen de boeken neergelegd, en ik vrees dat er nog zullen volgen.’

sluiting horeca

‘We hebben de voorbije maanden geen goede kapiteins gehad in dit land.’