Twee eerdere stukken behandelden de bipolaire percepties die bestaan over China, en analyseerden sterktes en zwaktes van het Chinese systeem oog in oog met het nieuwe coronavirus. Vandaag: de verschillen tussen China en Vlaanderen qua lockdown-maatregelen en -mentaliteit. Ik verbleef zelf van 30 januari tot 19 februari gedurende drie weken in Shanghai. Ondertussen ben ik in Vlaanderen aan mijn tweede lockdown toe.

De ene lockdown is de andere niet

Als we puur naar de ingevoerde maatregelen kijken, moeten we eerst en vooral duidelijk maken dat er in China twee types lockdown waren. Er was de totale lockdown in Wuhan en later in de hele provincie Hubei enerzijds, en de iets mildere lockdown in de rest van het land anderzijds.

Wuhan werd op 23 januari van de buitenwereld afgesloten. Later volgden verschillende aanpalende steden dat voorbeeld tot finaal de hele provincie Hubei (60 miljoen inwoners) onder quarantaine kwam. De reden hiervoor was vooral dat er tussen 15 januari – wanneer bevestigd werd dat er sprake was van intermenselijke transmissie – en 23 januari naar schatting zo´n 5 miljoen Chinezen Wuhan hadden verlaten. Het meerendeel hiervan keerde terug naar hun thuissteden, voornamelijk in de provincie Hubei. In de rest van het land werd vervolgens nauwgezet nagegaan wie uit de provincie Hubei was gekomen; die personen werden meteen gedurende veertien dagen in quarantaine geplaatst om het virus in te dijken. Ook opvallend is dat China enkel de nationale vluchten uit Wuhan stopte, maar niet de internationale. Op die manier werd de verdere internationale verspreiding dus niet gestopt.

De lockdown in Hubei was totaal. Een Argentijnse collega die vastzat bij haar Chinese schoonfamilie in de stad Huangshi vertelde me dat tijdens de eerste twee weken van de quarantaine slechts om de twee dagen één lid van de familie boodschappen mocht doen. Daarna werd de quarantaine verder verstrengd en schakelde men over op een voedselbedelingssysteem met één verantwoordelijke per woonblok. Dit systeem duurde een volle maand. De bewoners mochten tijdens die hele periode hun appartement op geen enkel moment verlaten. Daarna kon inkopen weer elke andere dag. Sinds 8 april kunnen inwoners de provincie Hubei weer verlaten, na 74 dagen opgelegde isolatie.

Anekdotes uit spookstad Shanghai

In de rest van China, inclusief Shanghai waar ik zelf verbleef, was het leven gelijkaardig met de Vlaamse lockdown. Alle niet-essentiële winkels bleven dicht, net als restaurants en bars en alle andere plaatsen waar mensen bijeen konden komen. Initieel verbleef ik in een AirBnB waar ik ’s avonds laat aankwam. De volgende ochtend om 8 uur kreeg ik bezoek van de juweihui (buurtcomité) om me te laten registreren en te verifiëren dat ik niet uit Hubei kwam. Zo´n buurtcomité bestaat meestal uit wat oudere dames die overal een oogje in het zeil houden. Een soort geïnstitutionaliseerde sociale controle. Mijn paspoort werd geïnspecteerd maar daar had de ayi (letterlijk ‘tante’) in kwestie duidelijk niet veel ervaring mee. Na een minuutje feuilleteren vroeg ze me finaal dan toch naar mijn nationaliteit. Ze had geen flauw idee welk land ‘België/Belgique/Belgien/Belgium’ eigenlijk was.

Na enige tijd ruilde ik mijn AirBnB in voor een hotel omdat de argwanende sfeer in mijn community me wat te benauwd werd. Zo had ik elke avond de grootste moeite om weer binnen te raken omdat ik er niet officieel woonde. Overal in de stad verschenen exact dezelfde acht karakters aan elke ingang van een woonblok 返沪人员必须登记: ‘al wie terugkeert naar Shanghai, moet zich registreren’.

Mondmaskers en temperatuurmetingen

Het grootste visuele verschil met Vlaanderen waren ongetwijfeld de mondmaskers. In Shanghai kon je het gewoon niet maken om de straat op te gaan zonder mondmasker. Ik deed het toch een paar keer uit vergetelheid, maar het schuldgevoel dat ik er aan overhield was zo groot dat ik ook trouw mijn plicht vervulde. Zelfs in de hotellobby en bij het ontbijt was dit verplicht.

McDonald’s was een tijdlang zowat het enige ‘restaurant’ dat nog open was. Ter plaatse eten kon, maar niet na eerst een temperatuurscontrole te ondergaan door opnieuw een ayi als vrijwilligster van dienst. Ze richtte het temperatuurpistool op mijn voorhoofd gericht en klokte af op 26,2° (sic). Nog even naam, telefoonnummer en temperatuur invullen op een blad papier dat niemand ooit zou lezen en het eten kon beginnen.

Hoe goed werd de lockdown nageleefd? Plichtsbesef of burgerzin?

De mate waarin de maatregelen worden nageleefd lag in China ongetwijfeld stukken hoger dan in Vlaanderen. De redenen hiervoor liggen mijns inziens vooral in een veel grotere neiging tot sociaal conformisme, net als een grotere voorzichtigheid op het vlak van persoonlijke ziektepreventie. Die voorzichtigheid is allicht ingegeven door de eerdere ervaring met SARS en een wankel vertrouwen in het Chinese gezondheidssysteem.

Kwatongen zullen beweren dat Chinezen enkel in de pas lopen uit angst voor repressie. Maar ik durf te stellen dat de coronarepressie bij ons met hoge politieboetes eigenlijk hoger ligt dan in China. Verstikkende sociale controle en de angst van een doorsnee Chinees om maatschappelijk onverantwoord gedrag te stellen bleken in Shanghai alvast voldoende om de straten zo goed als leeg te houden, terwijl het niet verboden was je huis te verlaten. Het voelde alvast heel onwezenlijk aan om helemaal alleen een zondagwandeling op de Bund te maken, de wandelzone langs de Huangpu-rivier met het bekende gezicht op de skyline van Shanghai.

De beschamende Vlaamse lockdownfeestjes of weekendshoppers in Nederland getuigden vooral van een gebrek aan sociale verantwoordelijkheidszin. Niettemin ontdekte ik ook in Shanghai een expatrestaurant dat stiekem open bleef op de tweede etage. Het cliënteel bestond echter haast exclusief uit… westerlingen.

Burgerzin

Dit alles betekent echter geenszins dat de burgerzin in China hoog ontwikkeld is. Maatregelen worden er heel nauwgezet opgevolgd vanuit een confucianistisch plichtsbesef, niet vanuit een fijn ontwikkelde burgerzin. Het dragen van mondmaskers en het meten van de temperatuur zijn als het ware moderne confucianistische rituelen, waarmee elke plek en elke onderdaan aangeeft zich te schikken naar de regels. Ordnung muss sein!

Het gebrek aan individuele burgerzin is eigenlijk net de reden waarom de maatregelen vaak zo allesomvattend móeten zijn. Wanneer er geen maatregelen van kracht zijn, zullen Chinezen ook niet snel uit eigen beweging hun gedrag aanpassen. Als de overheid niets doet, betekent dat dat er niets aan de hand is. Simpel. Wie de beelden zag van de zeeën van toeristen op de Huangshanberg in de provincie Anhui enkele weken na de lockdown, beseft meteen dat dit land geen halfslachtige maatregelen verdraagt. Ofwel doet iedereen iets, ofwel niemand. Iets ertussenin bestaat niet.

Top-down

Tot slot is het ook interessant na te gaan hoe de lockdownbesluitvorming tot stand kwam. In China werden de maatregelen heel snel en vooral uniform over het hele land en dus voor 1,4 miljard mensen geïmplementeerd. Daar ging geen maatschappelijk debat aan vooraf en al zeker geen discussies over het maximum aantal toegelaten aanwezigen op evenementen (100, 500, 999?). Ook van discussies over het al dan niet open blijven van de kapsalons bleven de Chinezen gespaard. Fine-tuning in een land van 1,4 miljard mensen is nu eenmaal een lastige zaak.

Het hiërarchisch ingestelde maatschappelijk systeem zorgde er ook voor dat niemand de maatregelen in vraag stelt of vertraagt. Wanneer in een noodsituatie in China iets op het allerhoogste niveau beslist wordt, is de naleving door de lagere niveaus een evidentie. Nochtans zijn de provincies vaak weerspannig en ondermijnen ze graag het centrale gezag. Al voelen ze tegelijkertijd feilloos aan wanneer er geen marge is om te chipoteren.

Bottom-up

Dat staat in schril contrast met de bottom-up besluitvorming zoals we die bij ons hebben gezien. Eerst kwam via de media een maatschappelijk debat op gang, waarbij virologen aan het woord kwamen, net als politici, schooldirecteurs, ouders, artsen, gewone burgers, enzovoort. Hier en daar nam een burgemeester in zijn/haar gemeente al eigen maatregelen, voor die finaal, mee onder druk van de publieke opinie, doortastende maatregelen trof.

Bij ons moet eerst het draagvlak komen, dan de maatregelen. In China is het meestal andersom: eerst de maatregelen, daarna werken aan een draagvlak.

Bij thuiskomst wilde ik graag een coronatest afleggen. Na wat rondbellen bleek dat onmogelijk te zijn. Geen symptomen betekent geen test. Dat voorspelde weinig goeds.

Morgen in deel 4: de paradoxen van de Chinese éénpartijstaat en de West-Europese democratieën.

sociale controle

Verschil Chinese en Vlaamse lockdown

Het land van little brother