Het Europees Parlement buigt zich volgende week over een ongezien pakket klimaatmaatregelen in het kader van het Fit for 55-programma. ‘Hiermee neemt Europa wereldwijd het voortouw in de strijd tegen de klimaatopwarming’, klonk het met enige trots op de persconferentie. Tegelijk lijken de parlementsleden te beseffen dat de oorlog in Oekraïne de kaarten stevig door elkaar heeft geschud: ze kanten zich tegen het voorstel van de commissie om ook de gezinnen een een koolstoftaks op te leggen.

Tegen 2050 wil de EU volledig klimaatneutraal zijn. Om die bijzonder ambitieuze doelstelling te bereiken, wordt nu volop werk gemaakt van nieuwe wetgeving die de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 al met minstens 55 procent kan terugdringen. In het nu voorliggende pakket maatregelen zit onder meer een stevige herziening van de regeling voor de handel in emissierechten (ETS), een vermindering van de CO2-uitstoot in een aantal sectoren en de oprichting van een sociaal klimaatfonds.

Fossiele brandstof

Een koolstoftaks op het gebruik van fossiele brandstof – voor verwarming of vervoer – voor gezinnen komt er voorlopig niet. ‘Dat heeft alles te maken met het draagvlak bij het grote publiek’, bevestigt Sara Matthieu, Europarlementslid voor Groen en schaduwrapporteur voor het sociale klimaatfonds. ‘In 2026 zullen we de eventuele invoering van die maatregel herbekijken, maar het lijkt me twijfelachtig dat de energieprijzen tegen dan opnieuw zo zwaar zouden gedaald zijn dat zo’n taks dan wel haalbaar wordt voor minder kapitaalkrachtige gezinnen. In theorie mag zo’n extra heffing dan nog een goede trigger lijken om pakweg je woning een stuk energiezuiniger te maken of om je een elektrische wagen aan te schaffen, in praktijk zijn het toch vooral de meest kapitaalkrachtige gezinnen die zich dat kunnen veroorloven.’

‘En dus worden de minder begoeden hierdoor gewoon gestraft: ze moeten betalen, maar hebben geen budget voor groene auto’s, warmtepompen of zonnepanelen. Hierdoor dreigt het verzet tegen de groene agenda van Europa dus enkel maar toe te nemen.’

Hervorming handel in emissierechten

Een van de meest ingrijpende maatregelen die volgende week zal worden goedgekeurd in het Europees parlement is een volledig vernieuwde regeling voor de handel in emissierechten (ETS). Het bestaande systeem gaat al terug tot 2005. Het is momenteel van toepassing op zowat 41% van alle broeikasgasemissies in de EU. Ruim 11.000 bedrijven en elektriciteitscentrales moeten vandaag één emissierecht indienen voor elke ton CO2 die ze uitstoten. Het totaal aantal beschikbare emissierechten is beperkt en vermindert ook jaarlijks. Het staat bedrijven vrij deze rechten onder elkaar te verhandelen op veilingen, waar vraag en aanbod de prijzen bepalen.

Deze aanpak moet een financiële prikkel geven om minder te vervuilen: hoe minder je vervuilt, hoe minder je betaalt. Bedrijven moeten deze vergunningen kopen via veilingen en de prijs wordt beïnvloed door vraag en aanbod. Het systeem kwam de voorbije jaren almaar steviger onder vuur te liggen. Er waren immers zoveel uitstootrechten beschikbaar dat bepaalde energie-intensieve sectoren een stevige duit verdienden aan de verkoop van overtollige certificaten.

Scheepvaart

De Europese Commissie had eerder al een aantal wijzigingen in het bestaande systeem voorgesteld. Hierdoor zouden de sectoren die onder het systeem vallen tegen 2030 – in vergelijking met 2005 – al 61% minder moeten uitstoten. ‘Te weinig ambitieus’, zo oordeelt het Europees parlement nu. Volgens het EP vormt het ETS immers de ruggengraat van het Europese klimaatbeleid en moet het dus worden versneld en uitgebreid, onder meer naar de maritieme sector.

De scheepvaart kan in theorie sterk bijdragen tot minder energie-intensief goederentransport, maar draait vandaag nog hoofdzakelijk op verouderde technologie. Bovendien moet er voor het Europees Parlement vanaf 2026 ook komaf gemaakt worden met de gratis emissierechten. Voor de bouw- en de transportsector zou er vanaf 2025 een nieuwe ETS2-systeem worden ingevoerd. Maar als het van het parlement afhangt, zal die koolstoftaks voorlopig dus niet voor gezinnen worden ingevoerd.

Sociale maatregelen

Een gedeelte van de inkomsten uit de veiling van 150 miljoen emissierechten in het kader van ETS2, zal in een nieuw sociaal klimaatfonds belanden. De rest gaat naar de lidstaten zelf. De oprichting van zo’n sociaal fonds werd medio vorig jaar al goedgekeurd door de Europese Commissie, als onderdeel van het bredere Fit for 55-pakket.

De emissies van de bouw- en transportsector zullen daardoor niet langer onder de bestaande EU-regeling voor de handel in emissierechten vallen, en ze moeten armere of kwetsbare gezinnen helpen om de financiële impact van een aantal Europese klimaatmaatregelen te compenseren. Rechtstreeks, via de lidstaten, of onrechtstreeks via het sociaal klimaatfonds. ‘Doordat de gezinnen voorlopig zullen worden vrijgesteld van de ETS2-koolstoftaks, zal er in het klimaatfonds uiteraard ok minder geld terechtkomen dan de Europese Commissie aanvankelijk had ingeschat‘, erkent Sara Matthieu.

Volgens het oorspronkelijke voorstel van de commissie zou in de periode 2025-2032 in totaal 72,2 miljard euro aan het fonds worden toegewezen. Als de gezinnen buiten schot blijven, zou dit terugvallen tot ruim 44 miljard euro. ‘Een deel daarvan, wij schatten zowat 16 miljard euro, belandt finaal in het sociaal klimaatfonds’, zegt Matthieu. ‘Maar ook de resterende 28 miljard euro moet door de lidstaten zelf worden besteed aan sociale maatregelen om het Europese klimaatbeleid te flankeren.’

Tegelijk houdt Matthieu wat die bedragen betreft liever nog een slag om de arm. ‘De financiering van dat fonds wordt op termijn ongetwijfeld het grootste probleem. De bedragen die nu genoemd worden, zijn niet meer dan schattingen. Maar uiteraard hopen we dat er op termijn nog meer geld beschikbaar komt voor dat fonds.’

sociale klimaatfonds

Sociaal klimaatfonds moet Europese energietransitie verteerbaar maken