De lange liberale traditie van Brussel ten spijt, lijkt de electorale mayonaise van de MR steeds moeilijker te pakken. Lokaal of op gewestelijke niveau kan een gelijkaardige trend worden ontwaard. Deels draait dat rond personen en strategie, maar er is een meer structurele verklaring die zich in de hoofdstedelijke sociologie en demografie schuilhoudt.

Men moet het alle betrokkenen aangeven: de manier waarop Alexia Bertrand (MR/Open Vld) staatssecretaris voor Begroting werd is zelden gezien, en dat betekent wel wat voor een land met een politieke cultuur als de onze. Op dit eigenste ogenblik tracht ze zich door de heise rond de whatsapp-berichtjes te spartelen, maar veel alternatieven om haar politieke ambities waar te maken had ze wellicht niet.

In de tijd terug

We keren een half jaar in de tijd terug. Wanneer de MR iemand nodig had om Sophie Wilmès op Buitenlandse Zaken te vervangen, leek Alexia Bertrand een evidente keuze. Kabinetservaring, perfect tweetalig, een gedreven fractieleidster in het Brussels parlement, iemand met dossierkennis, … Het regende kwaliteiten. Maar partijvoorzitter Bouchez dacht daar kennelijk anders over en koos voor de onbekende Hadja Lahbib. Inderdaad, Hadja wie? Vanzelfsprekend zakte de toen al slechte relatie tussen Bouchez en Bertrand naar een absoluut dieptepunt.

Dan maar mikken op het Brussels Minister-Presidentschap in 2024, maar dat is een gigantische gok. Wie kon immers garanderen dat Bouchez niet opnieuw stokken in de wielen komt steken en David Leisterh – inmiddels Betrand als fractieleider opgevolgd – tot zijn Spitzenkandidät bombardeert? Los van de persoon, is het een terechte vraag of iemand van de MR de begeerde functie überhaupt te pakken zou krijgen? Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, zoals de officiële naam luidt, is meer dan drie decennia en zeven verkiezingen oud. Slechts één legislatuur in 2000 leidde een liberaal de Brusselse regering, of beter: een rits liberalen. Het begon met enkele maanden Simonet, gevolgd door een drietal jaar de Donnéa, opnieuw gedurende enkele maanden Ducarme, waarna opnieuw Simonet gedurende – jawel – enkele maanden de epiloog mocht rijden. Maar terug naar 2022.

Nuttige cijfers

Uit de recentste peiling die Le Soir publiceerde enkele weken geleden, blijkt dat de MR goed zou zijn voor 20,3 procent van de stemmen. Iets beter dan ze bij de gewestverkiezingen van 2019 haalden (17,47 procent) en substantieel beter dan de implosie in de peiling van oktober 2020 (14 procent). Daartegenover staan PS (21,6 procent), PTB (16,1 procent) en Ecolo (13 procent). Het rijtje wordt afgesloten door Défi (10,5 procent) en Les Engagés (6,1 procent). De groenen krijgen een tik ten opzichte van de verkiezingen, wat deels wordt gecompenseerd door de groei van de PTB. Het zegt iets over de politieke onderstroom van onze hoofdstad. Samen zijn PS, PTB en Ecolo goed voor meer dan de helft van de stemmen. Bovendien kan men Défi en Les Engagés ook niet onmiddellijk exponenten van een uitgesproken rechterzijde noemen.

De politieke landkaart van de hoofdstad oogde ooit anders. Voor sommigen toch. Ten opzichte van de allereerste gewestraadverkiezingen in 1989 verandert er weinig aan de sterkte van de PS. Ook de liberalen zaten wat boven het peil van 2019. Ecolo won fors terrein, zelfs wanneer men de bar slechte peiling voor waarheid aanneemt (13 procent dus ten opzichte van 10,24 procent in 1989). Défi verloor doorheen de jaren één derde van haar stemmen, Les Engagés (ex-PSC) halveerden en de PTB, ja, die was er destijds ook al, zij het met een weinig overtuigende 0,29 procent van de stemmen. We erkennen de relativiteit van peilingen, maar in het licht van de vorige verkiezingen (en die ervoor), tekenen zich enkele onmiskenbare trends af in politiek Brussel. En politieke trends, die worden zoals zo vaak geschraagd door socio-demografische elementen.

Langere periode

Bekeken over een periode van enkele decennia, vertonen de bevolkingscijfers van de hoofdstad een zeker jojo-effect. In 1980 telde Brussel – en dan hebben we het over de negentien gemeenten, de agglomeratie die tot gewest uitgroeide – nog iets meer dan één miljoen inwoners. Tien jaar later zakte dat getal tot zo’n 951.000 (lager dan in ’47), tot in 1994 met precies 949.038 inwoners een historische bodem bereikt werd.

Na enkele jaren van stagnatie, begon bij de millenniumwende de curve plots te stijgen. Behoorlijk zelfs, in die mate dat er op twee decennia tijd een bevolkingstoename van twintig procent opgetekend werd. Vandaag telt het gewest 1.222.637 inwoners, wat betekent dat sinds 2000 er zomaar even 263.319 inwoners bijkwamen. Dat is drie keer een stad als Mechelen, en dat op een grondgebied nauwelijks groter dan Diksmuide.

Slinkende visvijver

Dergelijke absolute groeicijfers hoeven op zich nog geen probleem te zijn voor de MR. Een ander aspect van deze ontwikkeling blijkt dat wel te zijn: de bevolkingssubstitutie. Professor Rudy Janssens (VUB) stipt in een onderzoek van BRIO aan dat jaarlijks 22.000 mensen het Brussels gewest inruilen voor een ander gewest of het buitenland. Dat zijn er 9.000 meer dan zij die de omgekeerde beweging maken. De zonet geschetste bevolkingstoename moet dan ook grotendeels op conto van buitenlandse inwijking worden geschreven.

Het verhaal van naturalisaties zou ons te ver brengen, maar punt is dat volgens de cijfers van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) er op 1 januari 2022 precies 438.737 inwoners van het gewest drager van een vreemde nationaliteit zijn. Samengevat: Brussel telt een allochtone bevolking die steeds talrijker wordt, wat (op termijn) gevolgen heeft voor de samenstelling van het electoraat. Kort na de verkiezingen van 2019 vatte weekblad Le Vif de situatie bondig samen: ‘Sociologisch is de allochtone stem gespreid over verschillende generaties een linkse stem. En dus stemt Brussel links.’

Betekenis

Wat betekent dat nu voor de MR? In 1989 behaalde de toenmalige PRL precies 83.011 stemmen (18,9 procent). Er werden toen 477.689 geldige stemmen uitgebracht. Bij de laatste gewestverkiezingen drie jaar geleden werden er 490.917 geldige stemmen uitgebracht (wat wijst op de vervreemding van het gewest dat meer dan een kwart miljoen inwoners telt dat in ’89), waarvan er nog maar 65.500 naar de MR gingen (16,87 procent). Een absolute en relatieve achteruitgang dus.

Verschillende factoren worden ter verklaring aangehaald, van het net verlaten van Brussel van een typisch MR-electoraat, het onvoldoende kunnen aanspreken van de communautaire stem, het belang van het thema ecologie dat niet tot de core business van de Franstalige liberalen hoort, enzovoort.

Conclusie is dat de MR niet de perspectieven heeft door haar electorale gewicht afdoende te wegen, laat staan incontournable te zijn bij een volgende regeringsvorming. ‘Het volk heeft het vertrouwen van de regering geschonden, zou het dan niet eenvoudiger zijn dat een nieuw volk verkozen zou worden door die regering?‘, schreef Bertolt Brecht. Wat zou de Brusselse MR maar wat graag over die gave beschikken.

socio-demografisch

MR kampt met hardnekkig hoofdstedelijk probleem