De oorlog in Oekraïne moet leiden tot een verregaande Europese federalisering van het energie- en defensiebeleid, net zoals de covidaanpak het economiebeleid heeft gefederaliseerd, zegt Charles Michel (MR). De voorzitter van de Europese Raad en voormalige Belgische premier is in de krant Le Soir opvallend openhartig over zijn Europese intenties en de kansen die een oorlog volgens hem biedt. ‘Dit lijkt op een hernieuwing van onze Europese huwelijksgeloften.’

Na de Europese top in Versailles die vorige week vrijdag eindigde met de goedkeuring van nieuwe sancties tegen Rusland klinkt Charles Michel ambitieus in de maandageditie van de Franstalige krant Le Soir.

Michel ziet na Versailles namelijk een keerpunt voor Europa. In zijn eigen woorden: ‘Ik ben ervan overtuigd dat deze “Verklaring van Versailles” een stimulans is voor een soeverein, onafhankelijker en strategischer Europa. In Versailles hebben we besloten dat onderwerpen die in wezen nationale onderwerpen zijn – zoals energie, defensie en economische kwesties – voortaan strategisch zullen worden behandeld in de geest van een Europese soevereiniteit. Dat was een bewuste keuze van de zevenentwintig Europese staatshoofden en regeringsleiders, van de zevenentwintig Europese democratieën.’

Voor Michel is Versailles, versie 2022, de verderzetting van een evolutie die al enkele jaren bezig is. Michel: ‘Emmanuel Macron heeft deze evolutie in gang gezet door als kersvers president in 2017 zijn befaamde Europese speech te houden aan de Franse Sorbonne. Toen kwam de covid-crisis, een eerste echte test om meer samen te werken op het gebied van vaccinproductie en -distributie, en vooral samen te werken op economisch vlak. Dat resulteerde in het Europese covid-herstelfonds. Dit fonds was de sleutel tot het behouden van Europees vertrouwen en het vernieuwen van de Europese ‘huwelijksgeloften’. Nu voegen we daar energiebeleid en een gemeenschappelijke defensie aan toe.’

Oekraïne kandidaat-lidstaat

De Belgische voorzitter van de Europese Raad staat naar eigen zeggen ‘voortdurend in contact met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky.’ Dat is volgens Michel nodig om verschillende redenen.

‘Ten eerste versterken we de banden met Oekraïne op alle gebied. Ten tweede hebben we de Europese Commissie om een officieel advies gevraagd over de kandidatuur van Oekraïne, die procedure wordt binnen een paar dagen gestart – terwijl ze normaal gesproken acht maanden duurt. Ten derde: als we zeggen dat we de keuze van Oekraïne voor een Europese weg willen steunen, is dat een solide boodschap. Europese uitbreiding is een delicate kwestie, waarover niet alle Europese landen hetzelfde standpunt hebben. We moeten tenslotte ook oog hebben voor de landen waarmee het toetredingsproces al een tijd geleden is begonnen. Alle mogelijke hefbomen moeten we gebruiken om onze vrienden te ondersteunen; al diegenen die zich tot de vrije wereld richten, in plaats van tot de autocraten. In dit opzicht hebben associatieovereenkomsten een enorm potentieel, dat naar mijn mening nog te veel wordt onderschat. Associatieovereenkomsten zijn de krachtigste vorm van samenwerking met de EU en maken veel mogelijk. Ik waardeer ook het symbool van de aanvraag voor het EU-lidmaatschap, we mogen er ook trots op zijn, het toont de aantrekkelijkheid, de dynamiek van het Europese project, dat inspireert en wereldwijd als model wordt gezien.’

Derde Wereldoorlog vermijden

‘We proberen de Oekraïners dus op alle gebied te steunen, ook door taboes te doorbreken. Op twee weken tijd hebben we als Europese Unie een miljard euro geïnvesteerd om wapens te leveren. We willen onze kracht tonen. Ook hebben we Oekraïne geholpen door zware economische sancties in te stellen tegen Rusland. We doen het maximaal mogelijke, maar moeten wel realistisch blijven. We mogen het conflict niet verergeren. Rusland is een kernmacht. Als dit conflict een NAVO-conflict tegen Rusland wordt, dreigen we in een Derde Wereldoorlog terecht te komen.’

‘De Europese Unie is niet in oorlog met Rusland,’ zo gaat Michel verder. ‘Rusland is zelf een oorlog begonnen. Poetin verliest nu echter de communicatie-oorlog. Hij wilde aantonen dat er een latent conflict was tussen Rusland en de Europese Unie-NAVO. Wereldwijd begrijpt men nu dat de oorlog van Poetin tegen Oekraïne de internationale orde in gevaar brengt, een orde die is gebaseerd op internationale regels. Alle leugens van Poetin over zijn ‘gerichte militaire operatie’ worden wereldwijd doorprikt. Zijn regime wordt geleidelijk in het nauw gedreven. Dat merk je aan de maatregelen die men in Rusland neemt. Men praat er nu over de nationalisatie van buitenlandse bedrijven, over 15 jaar gevangenisstraf voor dissidenten en over de rantsoenering van voedselproducten. Poetin is op alle fronten verrast geweest.’

Nürnberg 2.0

‘De wereld bestaat niet alleen uit troetelbeertjes,’ zegt Michel. ‘Er zijn slechte mensen in de wereld. Er zijn regimes die niet geloven in vrijheid en democratie. Dat is de wereld waarin we leven. En dat zal waarschijnlijk nog wel een tijdje zo zijn. In die wereld moet de Europese Unie over sterke machtsinstrumenten beschikken. En dat kan niet door jaar na jaar niet te investeren. We zijn te gefragmenteerd. We hebben geen defensiecapaciteit die in verhouding staat tot onze investeringen.’

Waarop de journalist van Le Soir Michel vraagt of Poetin internationaal berecht moet worden, bijvoorbeeld in een soort “Nürnberg-achtig”-proces.

Michel: ‘Ik pleit voor pragmatisme. Vandaag is er Vladimir Poetin staatshoofd. Hoe de situatie morgen zal zijn, weet niemand. Er zijn onderwerpen die we misschien met hem moeten bespreken. De humanitaire toegang tot Oekraïne, de kwestie van de kerncentrales, en het raamwerk voor mogelijke vredesonderhandelingen, bijvoorbeeld. Maar de EU heeft in Versailles duidelijk gesteld dat internationaal recht ook afdwingbaar moet zijn door een internationale justitie. Want er is geen recht zonder rechtbank. De EU zal zich inzetten om de internationale gemeenschap te mobiliseren om, waar er oorlogsmisdaden worden begaan, die ook te bestraffen.’

Tenslotte nog een pandemiemetafoor:

‘Was het de associatieovereenkomst tussen Oekraïne en de EU die deze oorlog heeft veroorzaakt? Dat geloof ik niet. Een autocraat begon een oorlog. Wat er in 2014 op het Maidanplein is gebeurd, (de volksopstand waarin een deel van de Oekraïense bevolking de toenmalige regering afzette, mede met instemming van de Europese Unie en de Verenigde Staten, red.), daar al ligt de kiem van Poetins angst voor de democratie. Dát is de paniek van de autocraat tegenover de ideeën van vrijheid en democratie. Poetin vreest dat de Russische bevolking besmet zal worden door democratie. Hij ziet de democratische idee als een pandemie.’

soevereine bevoegdheid

Charles Michel: ‘Na Oekraïne worden defensie en energie soevereine Europese materie.’