Traditionele partijen verdwijnen. De kiesstrijd tekent zich steeds scherper af tussen enerzijds globalistisch en anderzijds nationaal-soevereinistisch. Dat leren ons de Franse presidentsverkiezingen. Radicaal links en de sociale kiezer zullen die strijd beslechten. Sociologen Mark Elchardus en Jan Hertogen aan het woord.

Valérie Pécresse van de traditioneel rechtse partij LR: 4,8% van de stemmen als presidentskandidaat. Zittend burgemeester van Parijs Anne Hidalgo van de Franse PS: 1,8% van de stemmen. De beelden van Pécresse die op televisie moest bedelen om geld – wie minder dan 5% van de stemmen haalt, krijgt haast geen financiële compensatie voor de gevoerde campagne – kunnen niet schrijnender zijn. De Franse kiezer is klaar met partijen die al meer dan een halve eeuw besturen.

Traditioneel links of rechts wordt weggevaagd, verkiezing na verkiezing. Ten faveure van politieke partijen die in de media extreem of radicaal worden genoemd, links én rechts. Vaak tekent zich echter een andere breuklijn af: globalistisch tegen soevereinistisch. Gericht op vooral Europese integratie en de (westerse) wereld versus gericht op de eigen nationale identiteit(en). De grootstedelijke klasse die toegang heeft tot studeren in het buitenland versus de provincie. De wereldburger met bedrijfswagen tegenover de kleine zelfstandige, lagere ambtenaar, boer of arbeider.

Waar staan traditioneel rechts en traditioneel links nog voor? De gemiddelde kiezer weet het niet. Waar Emmanuel Macron voor staat, dan wel Marine Le Pen, dát is duidelijk. Macron is de wereldburger die in nationalisme een gevaar ziet en daarom wil oplossen in internationale verbanden. Le Pen is de nationaliste die Frankrijk opnieuw wil vrijmaken uit die internationale verbanden.

Toch radicaal-links

In Frankrijk tekent die strijd zich nu het duidelijkst af. Toch scheelde het maar weinig of de radicaal-linkse presidentskandidaat Jean-Luc Mélenchon was verkozen voor de tweede ronde, met kans op winnen. Radicaal links? Is dat dan toch belangrijk? Blijkbaar. Mélenchon weet een voornamelijk jong en stedelijk kiespubliek te charmeren met thema’s als sociale rechtvaardigheid, identiteit en… een postkoloniale invulling van het soevereinisme.

Critici noemen dat islamogauchisme: Mélenchon trekt immers in grote mate de moslimkiezer aan. Ook pleit hij voor de creolisering van de Franse samenleving: Frankrijk zal door demografische veranderingen en migratie een mengcultuur worden, met zowel Franse als Noord-Afrikaanse, zwart-Afrikaanse en Caraïbische invloeden. Men kan zeggen dat Mélenchon daarmee de breuklijn globalistisch-nationalistisch overstijgt. Hij plaatst de creoolse Franse wereldburger radicaal tegenover het globale Westerse kapitalisme, dat hem ontmenselijkt en onderdrukt. Soevereinisme is voor Mélenchon een bevrijding van de neoconservatief-Amerikaans-kapitalistische globale ordening. En van dat laatste is Emmanuel Macron voor hem het boegbeeld.

Mélenchon heeft echter een probleem. Hij kan dan wel oproepen om niet voor ‘extreemrechts’, dus Marine Le Pen, te stemmen (en heeft dat inmiddels gedaan). Maar hij kan ook niet oproepen om voor Emmanuel Macron te stemmen. Verwacht wordt dat zijn kiezers zich in drie blokken zullen opsplitsen: een blok dat thuis zal blijven, een dat met dichtgeknepen billen voor Macron zal stemmen in de hoop dat die door de radicaal-linkse dreiging een links programma zal uitvoeren, en een blok dat het soevereine en sociale zo belangrijk vindt, dat het op Marine Le Pen kan stemmen, ook al is zij ‘extreemrechts’.

Reset

Eén man in Vlaanderen heeft daar recent een alom geprezen boek over geschreven: socioloog Mark Elchardus met Reset. Hoe kijkt hij naar de voltrekking van wat hij in zijn boek al beschrijft?

‘Er zijn drie belangrijke lessen te trekken, zowel voor Frankrijk, België als Europa’, meent Elchardus. ‘Eén: traditionele partijen hebben het moeilijk. Herinner u: in 2012 behaalden de kandidaten van PS en LR – François Hollande en Nicolas Sarkozy – samen nog ongeveer 56% van de stemmen. Politieke partijen kunnen verdwijnen, ook al lijken ze een gevestigde waarde. In Vlaanderen heeft die evolutie zich evengoed voltrokken, alleen minder radicaal. Voorlopig.’

‘Twee: Mélenchon was een figuur uit de linkse marge van de socialistische partij. Nu zet hij ter linkerzijde de toon en die is niet sociaaldemocratisch, maar antikapitalistisch en woke. Vergis u niet, meer dan helft van de 22% kiezers die hij achter zich kreeg, zijn dat geenszins, maar Mélénchon zit nu wel in de positie om de toon te zetten. De PVDA zou daardoor bijvoorbeeld weleens veel terrein kunnen winnen in Franstalig België, ten nadele van de PS.’

‘Wat ik echter de allerbelangrijkste ontwikkeling vind voor Frankrijk, is dat het nationalistische kamp is opgesplitst tussen Marine Le Pen en Eric Zemmour. Le Pen heeft sinds lang een evolutie ingezet richting meer gematigde en progressieve standpunten, minder hard anti-islam. Zij heeft daarmee ruimte geschapen voor een cultureel conservatieve en liberale partij rond moslimvreter Eric Zemmour. Maar zij heeft duidelijk van hem gewonnen.’

Woke

Wat denkt Elchardus van het dilemma waarvoor Mélénchons kiezer nu staat? ‘De harde kern van Mélenchons partij Les Insoumis bedraagt ongeveer 10% van het Franse electoraat. Die kern combineert een radicaal antikapitalistische opstelling met ‘sociale rechtvaardigheid’, wat wij tegenwoordig dus woke noemen. Die harde kern is tijdens de afgelopen eerste ronde versterkt met een ander kiespubliek ter grootte van 12%, een publiek dat het vooral belangrijk vond om een linkse kandidaat in de tweede ronde te kunnen stemmen.’

‘Mélenchons harde kern van 10 procent zal niet voor Marine Le Pen stemmen’, vervolgt Elchardus. ‘Zij zullen evenmin voor Macron willen kiezen. Ik verwacht daarom dat zij thuis zullen blijven. De bijkomende 12% zal zich verdelen. Vergeleken met Emmanuel Macron heeft Marine Le Pen meer standpunten die aansluiten bij Mélenchons kiespubliek. Le Pen heeft klassiek sociaaldemocratische verzuchtingen overgenomen, maar is niet antikapitalistisch. Zij is voor het behoud van de huidige pensioengerechtigde leeftijd, voor het fors verlagen van de BTW op brandstoffen, de bouw van sociale woningen en het proberen ontzien van de lagere middenklasseninkomens voor extra belastingen.’

‘Het was strategisch beter geweest als Mélénchon geen stemadvies had gegeven tegen Le Pen. Alle politicologen zullen u vertellen dat stemadviezen nauwelijks effect hebben. Bovendien is het oneerbiedig tegenover de bijkomende 12% kiezers: zij vertrouwden Mélenchon om sociale maatregelen door te voeren. Als Mélenchon eerlijk zou zijn, dan zou hij erkennen dat sociale bescherming veel meer in het programma van Marine Le Pen aan bod komt dan in het programma van Emmanuel Macron. Analyses van de programma’s van de Franse kandidaten gewagen van een 60% overlap tussen die van Mélenchon en Le Pen. Mélenchon heeft dus vooral zijn harde kern willen plezieren. Maar hij vergeet dat meer mensen voor hem hebben gestemd dan zijn harde kern groot is. En dat die bijkomende kiezers dat hebben gedaan omdat het sociale voor hen belangrijk is.’

Hoofddoek

‘Mocht Le Pen verkozen worden, zie ik geen groot gevaar voor de Franse democratie’, zegt Elchardus. ‘Er zijn verschillen tussen de programma’s van Macron en Le Pen, maar ook vele gelijkenissen. Beide willen het minimumpensioen optrekken, extra mensen aanwerven in de ziekenhuizen, meer politieagenten en magistraten. Beide willen de belastingen op het erfrecht verlagen, inzetten op kernenergie en ingrijpen in het onderwijs. Beide willen strengere sancties om asielmisbruik te voorkomen.’

Waar zitten dan de verschillen? ‘Het programma van Macron is meer toegespitst op de betere stedelijke klasse. Dat van Le Pen op de meer bescheiden sociale klassen in de kleine steden en op het platteland. Le Pen blijft strenger voor jeugddelinquentie en het bestraffen van criminaliteit. Le Pen hanteert ook veel sterker het nationale argument: mensen met de Franse nationaliteit krijgen voorrang bij sociale voorzieningen die betaald worden uit algemene middelen. Zij is tenslotte veel strenger op het gebied van integratie en het islamisme, maar erkent het recht van de moslim om zijn of haar godsdienst te belijden. Zij wil wel de hoofddoek in de openbare ruimte verbieden.’

‘Een belangrijk verschil is dat Le Pen duidelijker de kaart wil trekken van volksraadplegingen om wijzingen van de grondwet door te voeren, om onder meer een ander migratiebeleid mogelijk te maken’, aldus Elchardus. ‘Zij wil ook het referendum op volksinitiatief invoeren. Macron is daarentegen voorstander van een sterke uitvoerende macht, zonder veel inspraak van het parlement, maar bijgestaan door burgerpanels die het beleid moeten legitimeren. Le Pen wil terug naar een model waarin partijen, het middenveld, de vakbonden, de werkgeversorganisaties en het sociaal overleg een grotere rol spelen.’

Hedebouw en Van Grieken

En het soevereinisme? ‘Als Le Pen wordt verkozen, dan krijgt de Europese Unie een heel andere dynamiek’, voorspelt Elchardus. ‘Soevereinistisch denkende landen als Polen en Hongarije krijgen er dan een machtige bondgenoot bij. Met de oorlog in Oekraïne hebben die landen al meer gewicht gekregen in Europa. Polen heeft al 2,6 miljoen vluchtelingen opgevangen en vindt dat het geen lessen te krijgen heeft over migratie. De EU zou vrij grondige veranderingen ondergaan om zich aan te passen aan een overwinning van Le Pen. Op korte termijn zou de as Duitsland-Frankrijk in crisis zijn.’

‘Voor België zou de impact van Le Pens verkiezing onzeker zijn. Met de implosie van de traditionele partijen in Franstalig België, zou je zelfs in een situatie terecht kunnen komen waarin Vlaams Belang een bondgenoot heeft in Frankrijk, zijnde de Franse president. En dat terwijl de traditionele Franstalige partijen verweesd achterblijven met de PVDA in hun nek. Toen Le Pen in Rijsel haar grote politieke meeting hield, stond VB-voorzitter Tom Van Grieken prominent in beeld. En PVDA-voorzitter Raoul Hedebouw was prominent aanwezig bij de belangrijkste politieke meeting van Jean-Luc Mélenchon.’

Parijs-Brussel

Wie uitgebreid onderzoek heeft verricht naar de verschuiving van het gedrag van de Belgische kiezer, is socioloog Jan Hertogen, die u in januari nog kon lezen in Doorbraak. Wij vroegen hem opnieuw om een reactie. Immers: de stemverschuiving richting radicaal-links – als gevolg van migratie – is een van zijn grote stokpaardjes. Hertogen heeft net nog een studie op zijn blog gepubliceerd waarin hij aantoont dat er sterke correlaties zijn in het Vlaams Gewest en Brusselse gemeenten met veel moslimkiezers en stemmen voor PVDA.

‘Ik zou de situatie niet alleen transponeren op alleen maar een stad als Parijs of Brussel’, zegt Hertogen. ‘Als men dezelfde analyse zou maken voor andere lokale opdelingen, waarbij kiesresultaten naast het percentage moslims gelegd worden, dan komt men overal tot dezelfde conclusie. Het is de economische klasse met de hoogste of hogere graad van uitbuiting die bepaalt waar het grootste linkse potentieel wordt aangeboord. En dat zijn voor Parijs, Brussel en andere grotere steden de inwoners met migratieachtergrond. Eens te meer concludeer ik hieruit dat dit een gevolg is van de herbevolking van de grotere steden door de migratie.’

Hertogen wijst erop dat ook onder de niet-uitgebrachte stemmen een groot potentieel aan linkse kiezers zit. Een potentieel dat verder aangeboord zal worden. In Frankrijk bedroeg het aantal niet-stemmers 26%. In enkele Brusselse gemeenten met veel moslims bedraagt het aantal mensen dat geen stem uitbrengt ook 15 tot 20%.

‘Nu voelen moslima’s zich door hun kledij vaak gediscrimineerd en gaan zij als gevolg daarvan niet stemmen. Wie moslima’s met hoofddoek op verkiesbare plaatsen zou zetten, krijgt als politieke partij dus een structureel voordeel. Het aantal niet-uitgebrachte stemmen bij vooral vrouwelijke moslims is in dit oogpunt een belangrijke en relevante indicator voor de volgende verkiezingen. De peilingen geven nu al aan dat de demografische evolutie, zelfs in deze tijden van anticommunisme, een linkse maatschappijvisie zal bevoordelen.’

‘Stoottroepen van extreemrechts’

Waarom scoort iemand als Marine Le Pen dan zo sterk bij werkende arbeiders en kleine zelfstandigen, mensen die ook baat zouden hebben bij sterke sociale voorzieningen? Hertogen heeft eveneens aangetoond dat in een stad als Brussel, arbeiders hoofdzakelijk stemmen voor… de MR en de rechtse Liste Destexhe. In Vlaanderen stemmen zij op het Vlaams Belang. Ook toont Hertogen in een andere studie aan dat vooral in gemeenten waar Vlaams Belang sterk staat, vaak beroep wordt gedaan op RVA-uitkeringen om niet te werken, zoals: tijdskrediet, loopbaanonderbreking, tijdelijke werkloosheid, uitkeringen los van werk zoeken en brugpensioen.

‘Het zijn vooral de in Brussel wonende en werkende arbeiders en uitkeringsgerechtigde Vlamingen die niet werken, die meer dan anderen gebruik maken van de voordelen van de sociale zekerheid’, aldus Hertogen. ‘Maar omdat de sociale zekerheid zelf onder druk komt te staan, maken zij de verkeerde analyse. Zij volgen de analyse van politieke partijen die menen dat door de migratie de sociale zekerheid wordt gepluimd. Terwijl net het omgekeerde gebeurt. In die zin stel ik de volgende provocerende vraag: zijn de Franse en Belgische ‘gele hesjes’, die hun voordelen of mis-gebruik van de sociale zekerheid dreigen te verliezen, en zich voordoen als het nieuwe proletariaat of profitariaat, de stoottroepen van extreemrechts? Vooraleer de demografie deze scheve situatie rechttrekt met een radicaal-linkse stem?’

Of u het nu eens bent met Elchardus’ analyse of eerder denkt dat Hertogen gelijk heeft: de sociale stem is nu al doorslaggevend in Frankrijk, en zal dat ook in België en Vlaanderen worden.

soevereinistisch

Leidt links Le Pen naar de overwinning?