In 2012 werd Ted Cruz, de enige zoon van een Cubaanse vluchteling, verkozen als Senator voor de Amerikaanse staat Texas. Cruz werd verkozen als lid van de Republikeinse Partij, maar zijn campagne was in belangrijke mate een kruistocht tegen de eigen politieke familie. Steun kreeg hij bijna uitsluitend van de Tea Party-beweging, een gedecentraliseerd geheel van conservatieve verenigingen die de leiding van de Grand Old Party verweet de partijprincipes te hebben verloochend in ruil voor politieke macht in de hoofdstad.

Tea Party

Met weinig naamsbekendheid en nog minder geld begon Cruz aan zijn campagne. In de Republikeinse voorverkiezing moest hij het opnemen tegen de door de partijleiding gesteunde vicegouverneur van de staat, David Dewhurst. Dewhurst werd reeds vier keer verkozen in Texas (drie keer als vicegouverneur, één keer als landcommissaris) en was zegezeker. Maar Cruz, die omwille van zijn beperkt budget gebruik maakte van guerrillatactieken, bestookte Dewhurst non-stop vanop de rechterzijde. En met succes. De Washington Post noemde de uiteindelijke nederlaag van Dewhurst de ‘grootste verrassing van 2012’ en een overwinning van de partijleden op hun leiders.

Dankzij deze overwinning werd Cruz, de conservatieve bommengooier, lid van de Amerikaanse Senaat, een instituut dat prat ging op collegialiteit en consensusbereidheid. Maar de nieuwste Senator uit Texas was niet de eerste Tea Party-gezant in de Senaat. Tijdens de tussentijdse verkiezingen van 2010 werden Marco Rubio (uit Florida) en Rand Paul (uit Kentucky) verkozen. Beiden versloegen door het Republikeinse partijestablishment gesteunde kandidaten.

Golden Boy

Paul, Cruz en Rubio zouden elk hun eigen weg zoeken in de Amerikaanse upper chamber. Paul werd de stem van de libertaire strekking binnen de partij. Hij focuste niet-aflatend op de ‘zinloze’ oorlogen in het Midden-Oosten, het ‘gefaalde’ antidrugbeleid en de opstapelende begrotingstekorten. Cruz positioneerde zich als de belangrijkste tegenstander van de gezondheidszorgwet van president Barack Obama (‘Obamacare’). Rubio, net als Cruz de zoon van een Cubaanse immigrant, werd een prominent criticus van Latijns-Amerikaanse autocraten. Ook zou Rubio in 2013 lid worden van de beruchte ‘Gang of Eight’ (‘Bende van Acht’), een groep Republikeinse en Democratische senatoren die een immigratiecompromis uitdokterden.

Dat Rubio zich te inschikkelijk zou hebben opgesteld tijdens de immigratie-onderhandelingen werd hem enkele jaren later niet in dank worden afgenomen door de partijbasis. In 2016 besloten Rubio, Paul en Cruz mee te dingen naar de partijnominatie voor het presidentschap. De kandidatuur van de telegenieke golden boy Rubio werd door verschillende partijtoppers gezien als een uitgelezen kans om een meer ‘divers’ electoraat aan te spreken. Met Hillary Clinton, de oude, blanke vertegenwoordiger van een politieke dynastie, aan Democratische zijde zou Rubio, de jonge Cubaans-Amerikaanse self-made man, een interessanter levensverhaal kunnen voorleggen aan de etnische minderheidsgroepen die in 2008 en 2012 massaal voor Barack Obama kozen.

Deze hoop sloot aan bij de ondertussen beruchte autopsie die de GOP had besteld na de overwinning van Barack Obama op Mitt Romney. Eén van de belangrijkste conclusies van dat verslag was dat de partij verzoenendere taal zou moeten spreken omtrent immigratie en integratie in een land met een toenemende etnische diversiteit. Dat Donald Trump die autopsie spreekwoordelijk de vuilbak in zou kieperen toen hij in 2015 zijn gouden roltrap afstapte, in niet mis te verstane bewoordingen zijn plannen over een grensmuur toelichtte en vervolgens omhoogschoot in de peilingen, doet vermoeden dat de aanbevelingen van het partijbestuur niet aansloten bij de wensen van de partijbasis.

Cocktailfeestjes

Donald Trump wist het Tea Party-vuur dat gedoofd was na het initiële succes van 2010 en 2012 opnieuw aan te wakkeren. De ideologische overlap tussen beide bewegingen was zeker niet volledig. Zo was er binnen de Tea Party een prominente rol weggelegd voor budgettaire discipline, iets waar The Donald niet in geïnteresseerd was. Maar de fundamentele drive was dezelfde: antipathie jegens Republikeinse carrièrepolitici die zich meer thuis leken te voelen op cocktailfeestjes met Democraten in Washington D.C. dan in hun eigen districten en staten.

Maar net zo opvallend als Donald Trumps uiteindelijke overwinning was het relatief succes van de overige Tea Party-kandidaten. Ted Cruz en Marco Rubio zouden tijdens de Republikeinse voorverkiezingen respectievelijk het tweede en derde grootste aantal staten binnenhalen. Het oude partijestablishment was daarentegen nergens te bespeuren.

De neergang van de oude garde werd door niemand zo belichaamd als door Jeb Bush, op papier de topfavoriet voor de nominatie. Bush was de zoon van de voorlaatste Republikeinse president en de broer van de laatste. Als gouverneur (1997-2007) van Florida, de belangrijkste swing state, had hij bakken ervaring opgedaan als regeringsleider. Ook trouwde Bush in 1974 met een Mexicaanse vrouw en sprak hij vloeiend Spaans. Tot slot had de oud-gouverneur geen probleem met fondsenwerving, een essentiële gave in de money race die de Amerikaanse presidentsverkiezing is. Bush’ belangrijkste vehikel zamelde nog voor hij in de race stapte meer dan 100 miljoen dollar in, voornamelijk van de traditionele donoren van de partij.

Theekransje

De Tea Party-beweging was een uitdrukkelijke verwijzing naar de Boston Tea Party uit de begindagen van de Amerikaanse republiek. Als protest tegen de Britste belastingpolitiek in de kolonies kaapten de ‘Sons of Liberty’ enkele schepen aangemeerd in de haven van Boston en gooiden de geïmporteerde thee overboord. Deze daad van verzet was de logische conclusie van een vervreemding van de Amerikaanse kolonisten van hun politieke leiders in Londen. Zij voelden zich niet langer adequaat vertegenwoordigd — ‘no taxation without representation’ [geen belasting zonder vertegenwoordiging] — door een elite die hen als een vanzelfsprekend wingewest behandelde.

De verkiezingen van Rand Paul, Marco Rubio, Ted Cruz en, enkele jaren later, Donald Trump waren in zekere zin een heruitgave van de 18de-eeuwse Tea Party. Conservatief Amerika — het hart van de Republikeinse Partij — zag haar leiders tijdens de Bush-jaren (2000-2008) een verkeerde weg inslaan. De idee leefde dat beroepspolitici tijdens hun (her)verkiezingscampagnes lippendienst bewezen aan de ideeën en bekommernissen van conservatieve activisten (de grassroots), maar dat zij eenmaal in Washington D.C. nog maar weinig aandacht besteedden aan de thuisbasis. Tijdens het Bush-presidentschap en in de eerste jaren erna ontstond er een kloof de breedte van de Grand Canyon tussen Republikeinen in de hoofdstad en Republikeinen in de rest van het land.

‘Daad van liefde’

Een veelzeggend voorbeeld waren de aanbevelingen omtrent het partijstandpunt inzake immigratie in het eerder vermelde autopsierapport. Terwijl het partijhoofdkwartier bekommerd was om het onvoldoende ‘inclusief’ taalgebruik betreffende (illegale) immigratie, was het voetvolk de compromisbereidheid van de partijbazen grondig beu. Jeb Bush, blind voor deze shift binnen zijn partij, had te laat door dat de Bush-lijn inzake immigratie — met als pronkstuk een legalisering van de meer dan tien miljoen illegale immigranten — niet langer een Republikeinse voorverkiezing kon winnen.

Toen Bush in 2014 de illegale grensoversteek van Latijns-Amerikanen omschreef als een ‘daad van liefde’, had niemand door dat (onder meer) deze attitude hem twee jaar later de partijnominatie zou kosten. Toen Bush tijdens een debat in 2015 gevraagd werd of hij daar nog steeds hetzelfde over dacht, antwoordde de oud-gouverneur bevestigend. Hij voegde eraan toe dat velen van hen ‘geen andere keuze hadden’ en dat er een ‘pad naar een legaal statuut’ moest komen voor de miljoenen illegalen reeds in het land. Donald Trump publiceerde daarop prompt een video waarin Bush’ ‘daad van liefde’-uitspraak afgespeeld werd over een slideshow van politiefoto’s van illegale immigranten die aangeklaagd of veroordeeld werden voor moord.

Love it or hate it, maar voor de voorzienbare toekomst is dit de nieuwe Republikeinse Partij. Een theekransje met figuren als Trump en Cruz, aangevuld met nieuwe gezichten als Matt Gaetz (Huis van Afgevaardigden, Florida), Lauren Boebert (Huis van Afgevaardigden, Colorado) en Josh Hawley (Senaat, Missouri). En de uitnodiging voor Bush en co? Die ging wellicht verloren in de post.

Sons of Liberty

Een Republikeins theekransje