De Gentse kerk Sint-Anna blijft de gemoederen bedaren. De Stad Gent en Delhaize zijn het zo goed als eens om in de kerk een winkel in te richten. Ze debatteren enkel nog over de formule, verkoop of erfpacht. Dat stuit in en buiten Gent velen toch tegen de borst. Voor de ene omdat het een kerk is, voor een ander omdat dit niet de manier is om met waardevol erfgoed om te gaan. De kerkfabriek houdt zich op de vlakte en dreigt de pispaal van het dossier te worden.

Gemeenteraad

In de gemeenteraad heeft het actiecomité SOS Sint-Anna, dat zich verzet tegen een Delhaize in de kerk, haar tegenkantingen kenbaar kunnen maken. Ze werden er net niet weggehoond, door meerderheid zowel als door oppositie. Enkel het Vlaams Belang en PvdA steunen het protest tegen de Delhaize. N-VA wast haar handen in de onthouding. CD&V steunt de plannen, ze behoren nu tot de meerderheid.

Het meest gehoorde argument is TINA, There is no alternative, er is geen andere goede oplossing. De kosten voor het onderhoud van de kerk zouden bij elke andere oplossing te hoog oplopen. Dat was ook de opmerking die de N-VA gaf aan SOS Sint- Anna: wat is uw alternatief? Hoe de kosten beperken?

Daarmee wordt verwezen naar de geschiedenis van het dossier van herbestemming. Niemand anders dan Delhaize lijkt geïnteresseerd.

Kerk

Ondertussen blijft Sint-Anna gesloten. De bisschop van Gent heeft zijn akkoord gegeven aan de stad Gent voor een herbestemming, maar de kerk is nog niet onttrokken aan de eredienst (ontwijden wordt wel eens gezegd, maar dat bestaat niet). Pineut zowel bij stadsbestuur als bij SOS Sint-Anna is de kerkfabriek. Een kerkfabriek is een officiële VZW die het kerkpatrimonium beheert, gecontroleerd door het gemeentebestuur, dat indien nodig de rekening moet bijpassen.

Die kerkfabriek volgt de hedendaagse lijn van de kerk, zich nederig opstellen. Volgens kerkelijke ingewijden wil de kerkfabriek niet de indruk geven de ene of andere partij in het dossier te steunen. Tegelijk zeggen ze wel amper op de hoogte te zijn van wat er precies gebeurt in het dossier. ‘We worden niet betrokken’ wordt opgevangen bij de kerkfabriek. ‘We hebben ze amper één keer op een vergadering gezien’ zegt het Gentse bestuur over diezelfde kerkfabriek.

Verdeeld

Het lijkt erop dat de kerk verveeld zit met het dossier, maar ook verdeeld is. ‘We stellen ons de vraag of het moreel te verantwoorden is om aan de gemeenschap te vragen zoveel geld te investeren in een kerkgebouw als er tegelijk zoveel sociale noden zijn in onze stad.’ Klinkt het in kerkelijke middens. Een legitieme redenering. ‘Wat nu op tafel ligt met Delhaize zal geen schoonheidsprijs krijgen, maar misschien is het de minst slechte oplossing.’

Het verschil met andere herbestemmingen van kerken in Gent is dat Sint-Anna een monument is. De vraag is dus niet enkel hoe we omgaan met religieuze gebouwen die onttrokken worden aan de eredienst, maar ook hoe we omgaan met (religieus) erfgoed.

Ouwen brol

Dan volgt daarop de vraag hoe groot de erfgoedwaarde van de Sint-Annakerk is? Ik heb er ooit een rondleiding gevolgd, tijdens Gentse Feesten in een ver verleden. De kerk maakte een diepe indruk op me. Ik was er al duizend keer voorbijgereden, nooit binnen gegaan. Ik zou het u durven aanraden, maar de kerk blijft dicht. De kerkfabriek is bang om de kerk te openen, als er activisten binnengaan die de kerk bezetten, dan wordt het debat op de spits gedreven.

Mijn overweldiging bij het bezoek aan de kerk is natuurlijk subjectief. Maar in het nadeel van de kerk pleit dat het een negentiende-eeuwse kerk is. We hebben snel de neiging om dat niet echt oud en waardevol te vinden, eerder ‘ouderwetsen brol’ dan erfgoed. Volgens kenners vergissen we ons.

Rundbogenstil

Sint-Anna is een kerk in Rundbogenstil, een eclectische bouwstijl die vooral in Duitsland, maar ook in Engeland en de VS enkele bijzondere gebouwen voortbracht. In ons land zouden er maar een viertal zijn en Sint-Anna is de grootste. De Rundbogenstil combineert elementen van Byzantijnse, Romaanse en Renaissance-architectuur met bijzondere stilistische motieven. De kerk is vanbinnen helemaal beschilderd. Sint-Anna zou in die architecturale stijl een Europees top en pronkstuk zijn. ‘Een negentiende-eeuws Lam Gods’ noemde een lid van SOS Sint-Anna het.

De waarde van de volledige beschildering van de kerk binnenin door Théodore-Joseph Canneel (tot zijn dood en later afgewerkt) wordt ook te snel weggewuifd. Canneel was geen onverdienstelijk schilder, er hangt ook werk van hem onder andere in het MSK in Gent. Hij maakte ook schilderingen in de Sint-Salvatorkerk in Gent en de kerk van Burst in Erpe-Mere. Als leraar had hij ook nog bekende namen onder zijn leerlingen zoals Valère De Saedeleer en Théo van Rysselberghe

Delhaize

De burgergroep laakt de geheimdoenerij rond de plannen van Delhaize, maar toch zijn er al ontwerpen bekend van wat Delhaize in de kerk zou gaan doen.

Ten eerste zijn er de plannen voor een restaurant in het koor. Op die plannen zijn de koorbanken verdwenen, wat de kerk toch van uitzicht doet veranderen. Daarnaast stoot dat gelovigen uiteraard tegen de borst. Bij het orgel, een Schyven-orgel, zelfde orgelbouwer als in de Antwerpse Kathedraal, zou een wijnbar komen. Het orgel zou enkel nog kunnen bespeeld worden buiten de openingsuren van de winkel. Je vraagt je oprecht af hoe dat georganiseerd zal worden.

Daarnaast moet een winkel natuurlijk voldoen aan hygiënische normen, de mooie kerkvloer en de beschilderde muren passen daar niet echt in. Delhaize zou dus een nieuwe vloer leggen en wandpanelen aanbrengen. Van het interieur zal dus niet veel meer te zien zijn.

Omgaan

Voor wie religieus is, is het idee een gruwel. Voor wie met erfgoed begaan is ook. Dé vraag is, hoe gaan we om met ons erfgoed en wat is dat waard? Zal Sint-Anna op die lange lijst terecht komen van sites die de moeite waard waren maar in de moderne drang naar anders en beter verdwijnen of verminkt worden?

Het Gentse bestuur heeft zoveel creativiteit aan de dag gelegd om een nieuw voetbalstadion te bouwen, waar uiteindelijk maar een fractie van de Gentenaars iets aan hebben. Zou het niet passend zijn om om Sint-Anna in te passen in het negentiende-eeuwse erfgoed in de stad, met de rijke collectie neogotiek, de unieke Runbogenstilkerk, de 19de-eeuwse muurschilderingen in de kerken en de art-nouveau in Gent. Het is een venster op een deel van de rijke, gelaagde recente geschiedenis van Gent en Europa. Noem het een deel van de Gentse canon. Maar dan blijft de vraag, zijn we vandaag als samenleving bereid daarin te investeren? Blijkbaar in Gent niet.

Tenslotte. Stel dat een nieuwe bisschop van Gent, die er al sinds Pinksteren zou moeten geweest zijn, een andere opvatting heeft over herbestemming van kerken dan de huidige bisschop. En stel dat die nieuwe bisschop besluit de kerk niet te onttrekken aan de eredienst, maar enkel nevenbestemming toe te laten, dan is deze hele discussie tevergeefs geweest. Of nog een tenslotte. Wat als de nieuwe minister van Erfgoed, Matthias Diependaele, vindt dat de winkel het erfgoed niet genoeg tot zijn recht laat komen?

Maar aan de kernvraag wat erfgoed ons waard is, ontkomen onze politici niet. Wij ook niet.

SOS Sint-Anna

Sint-Anna, ons erfgoed en wat mag dat kosten?