België is Europees kampioen contraceptie. Die titel hebben we te danken aan het feit dat sinds 1 april 2020 in ons land alle contraceptie bij vrouwen onder de 25 jaar gratis is. De noodpil, de morning-afterpil zeg maar, is gratis voor elke leeftijd en verkrijgbaar zonder medisch voorschrift. Deze laagdrempeligheid bekoorde de leden van de jaarlijks uitgegeven ‘European Contraception Policy Atlas’. In 2020 riep de Atlas ons land uit tot “Atlas Champion”. De Atlas kende aan België de hoogste score toe van alle Europese landen. Met andere woorden, van alle Europese landen heeft België zich in 2020 het meest verdienstelijk gemaakt op vlak van contraceptie.

‘Nand’ Peeters

Belgische artsen hebben altijd al een liberale houding gehad tegenover contraceptie. Misschien wel omdat de wieg van de pil in de Kempen stond. Het was de Vlaamse, Kempense, gynaecoloog Ferdinand ‘Nand’ Peeters (1918-1998) die als oervader van de pil mag worden beschouwd. Op Wikipedia lees ik dat Nand Peeters een sociaal bewogen man was die in zijn praktijk geconfronteerd werd met ongewenste zwangerschappen. Niet zelden deden die gezinnen in de armoede belanden. Om een einde te maken aan die wantoestanden ging dokter Peeters op zoek naar een middel waarmee de vrouw zelf haar vruchtbaarheid kon regelen.

De door de Amerikaanse bioloog Gregory Pincus (1903-67) in 1957 op de markt gebrachte anticonceptiepil Enovid had erg veel neveneffecten. Misselijkheid, braken, gespannen borsten, opgeblazen gevoel, het waren gevolgen van de zeer hoge dosis vrouwelijke hormonen (oestrogeen/progestageen) in Enovid. De Pincus-pil werd daarom enkel toegelaten als middel tegen pijnlijke maandstonden. Hoezo, pijnlijke menstruatie? Dat zit zo: de pil remt de eisprong waardoor bevruchting niet meer mogelijk is. Pijnlijke menstruatie komt veel frequenter voor bij vrouwen die ovuleren, vandaar het gunstig effect van de pil op menstruatiepijn.

In de stille Kempen

In 1959 begon dokter Peeters vanuit zijn laboratorium in het Turnhoutse Sint Elizabeth ziekenhuis aan zijn eigen ‘pil’ te werken. Hij had van de Duitse farmaceutische firma Schering AG in Berlijn een hormonenpreparaat aangeboden gekregen. Dat testte hij een half jaar lang op vijftig Kempense vrouwen voor wie het krijgen van nog meer kinderen een groot gezondheidsrisico vormde. Na tal van experimenten om de juiste – meer dan de helft lagere! – dosering van progestageen en oestrogeen te vinden, presenteerde Peeters in 1960 zijn bevindingen aan Schering. De resultaten waren verbluffend. Niet één van de vrouwen werd zwanger en er waren nauwelijks bijwerkingen.

Nadat de pil van Peeters ook in de Verenigde Staten, Japan en het Verenigd Koninkrijk veilig en efficiënt werd bevonden, bracht Schering de pil Anovlar op 1 januari 1961 op de Belgische markt. Pincus erkende stilzwijgend de superioriteit van Peeters’ pil door in juli 1961 de dosis hormonen in Enovid te halveren. Uiteindelijk was het toch Pincus die met de eer ging lopen en wereldwijd de geschiedenis inging als de uitvinder van de anticonceptiepil. Uit vrees door de Kerk te worden gebroodroofd liep de bescheiden en erg katholieke Peeters niet te koop met zijn uitvinding. Bovendien wekte het baanbrekend onderzoek van een ‘plattelandsdoktertje’ ook heel wat minachting op bij jaloerse professoren van de KU Leuven, waar Peeters ook actief was.

De Paus en de pil

In 1963, op auditie bij Paus Johannes XXIII (1881-1963), verdedigde Peeters zijn uitvinding. Hij noemde het ‘een middel om de vruchtbaarheidscyclus van de vrouw te regelen waardoor de periodieke onthouding veel efficiënter kon worden toegepast’. Erg slim van dokter Peeters om de pil te linken aan periodieke onthouding. Dat is immer de enige vorm van contraceptie die door de Rooms-Katholieke kerk wordt toegestaan.

Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) werd er onder katholieken over anticonceptie gediscussieerd. Het bereiken van ‘een edelmoedige doch verantwoorde vruchtbaarheid’ was volgens de concilievaders een zaak tussen de echtelieden en God. Dit compromis werd fout geïnterpreteerd als het stilzwijgend gedogen van de pil. In 1968 bevestigde Paus Paulus VI (1897-1978), in de Pauselijke encycliek Humanae Vitae, het verbod op kunstmatige vormen van anticonceptie. De pil kon niet.

De Belgische gynaecologen en hun patiënten hebben zich niet veel aangetrokken van de pauselijke standpunten. Wat niet wegneemt dat er hier en daar toch een gelovige collega was die om ethische reden de pil weigerde voor te schrijven. De pil ging een mooie toekomst tegemoet. Van zodra de anticonceptiepil in 1961 op de markt kwam, is haar populariteit gestaag gegroeid. De pil was, met meer dan 50% marktaandeel, altijd al het meest gebruikte contraceptivum in ons land. Ze heeft in ruime mate bijgedragen tot de ontvoogding van de vrouw.

De pil doet de angst voor een ongewenste zwangerschap fors dalen en ze stelt de vrouw in staat eerst te studeren en dan haar gezin te plannen. In 2007 verkozen de lezers van het prestigieuze medische weekblad British Medical Journal ‘de Pil’ als één van de vijftien belangrijkste geneeskundige verwezenlijkingen van de voorbije 150 jaar. Proper water, vaccins, antibiotica en anesthesie waren enkele andere onmisbare verwezenlijkingen.

Pilmoeheid

Omdat de pil al een halve eeuw op grote schaal geslikt wordt – miljoenen Europese vrouwen nemen dagelijks de pil – behoort zij waarschijnlijk tot de best gekende medicijnen van alle tijden. De laatste jaren merk ik dat er, vooral onder jonge, hoogopgeleide vrouwen, een ‘pilmoeheid’ is opgetreden. Sommige vrouwen zijn de bijwerkingen van de pil beu. Het klopt, de pil wordt niet gespaard van neveneffecten. Bij ongeveer 1 gebruikster op tien daalt het libido. Maar ook bij 1 op tien neemt het libido juist toe omdat de angst voor zwangerschap afneemt. 1 op 10 klaagt over depressieve gevoelens met de pil. Dit laatste zie je voornamelijk bij jonge vrouwen die voor het eerst de pil nemen. Sommige vrouwen vertellen mij dat de pil hun humeurig maakt.

Veruit de meest gevreesde bijwerking van de pil is het trombosegevaar. Recent hebben kranten en tijdschriften, aangewakkerd door het tromboserisico dat jonge vrouwen lopen die het Astra/Zenica vaccin kregen, plots oog en oor voor het trombosegevaar van de pil. Nochtans zijn die gegevens al jaren bekend. Een vrouw die geen pil neemt loopt een tromboserisico van 2 trombosegevallen per tienduizend vrouwen per jaar.

De oude pillen, genre Microgynon 30 doen het tromboserisico stijgen naar 5-7 gevallen per tienduizend vrouwen per jaar. Bij de meer modernere pillen, genre Yasmin, bedraagt het risico 9-12 gevallen per tienduizend per jaar. Al met al is dat een klein risico. Maar omdat zoveel vrouwen de pil nemen zal elke gynaecoloog tijdens zijn/haar loopbaan geconfronteerd worden met een geval.

Het spiraal

Mijn houding tegenover de pil is eenvoudig: eerst ga ik na of er contra-indicaties zijn voor de pil. Vrouwen met een trombose of borstkanker in de voorgeschiedenis schrijf ik uiteraard geen pil voor. Ik begin steeds met de oudere pillen voor te schrijven. Die zijn het goedkoopst en hebben het laagste trombosegevaar. Verdraagt een patiënte de pil niet of vindt ze de trombosekans te hoog, dan schakel ik over op een andere vorm van contraceptie.

Het spiraal, zowel het koper- als het hormoonspiraal, is een uitstekend alternatief. Het spiraal wordt, ten koste van de pil, populairder. Volgens Sensoa gebruikten in 2018 83% van de vrouwen tussen 15 en 49j aar een vorm van contraceptie. De pil blijft het meest in trek maar haar aandeel zakt met 48% tot onder de helft. Het spiraal is met 21% aan een opmars bezig. Alle andere vormen van contraceptie scoren onder de 5%.

Keren we terug naar het begin. We zijn Europees kampioen contraceptie niet omdat we over een uitgebreid assortiment contraceptiva beschikken, maar vooral omdat voorbehoedsmiddelen zeer bereikbaar zijn voor iedereen. Gevolgen van een goed contraceptiebeleid zijn het voorkomen van ongewenste zwangerschappen en het beperkt houden van tienermoeders. Daarover een volgende keer meer.

spiraal

België is Europees kampioen… contraceptie