‘Moeten we notities nemen of krijgen we de slides’, zag je iedereen denken. Voor ‘den Duits’ waren er in ieder geval geen slides. Het veiligheidsraadsel van Wilmès van 24 april was een glorieus fiasco. De persconferentie ging met vertraging van start. Kwatongen beweren dat de Vlamingen ‘Flanders Art’ als lettertype voor de PowerPoint verkozen, maar de Walen ‘Comic Sans’ eisten. De democratische meerderheid in dit land verstond maar 40 procent van de laatavondbillenkletser. Het land toespreken op een vrijdagavond om 22 uur getuigt van een ongegeneerd amateurisme en daar is de wereld nog nooit beter door geworden. Als ze de volgende keer om 8 uur beginnen zijn we er — na een uitgebreide lunch — om 17 uur vanaf. Dan ben ik nog net op tijd voor de e-piritief.

Ondertussen gaat Vlaanderen op zoek naar contactonderzoekers om besmette mensen te volgen en hun contacten op te sporen. In de jaren ‘30 heette dat nog gewoon de Gestapo. En ik geef toe, zinnen op de slides als ‘ontvang gratis één ter bescherming in genormeerde stof’, hebben mij vroegtijdig doen afhaken. Ik zette dan maar een Bond-film op. Dat is pas een leider.

Mijn smartphone bliepte. Vrienden stuurden me dat Twitter ontplofte. En jawel, de slangenkuil Twitter had een sappige prooi aan deze ‘Muppetshow’. Slangen Noël vond dat Wilmès meer weg had van een woordvoerder dan van een eerste minister. De speurneus in mij nam het even van me over en ik las op de website van Wilmès dat ze een diploma toegepaste communicatiewetenschappen op zak heeft. Il faut le faire.

Taal verbindt… of scheidt

Onervarenheid hoeft niet per definitie argeloosheid te betekenen, maar ik vrees dat Wilmès — als eerste vrouwelijke premier — eerder over de glazen afgrond bengelt dan dat ze het glazen plafond heeft doorbroken. Ze mist de gravitas om te verbinden. Maar hoe verbind je twee verschillende democratieën? Twee verschillende naties? Twee verschillende culturen? Ze is slechts één van de drie landstalen machtig en werd met amper 16.000 stemmen verkozen. Eclatant kan je dat niet noemen. Volgens Wittgenstein is taal geen middel, maar creëert taal betekenis. Taal ‘maakt’ een werkelijkheid — een belangrijk inzicht om dagelijkse vergissingen te voorkomen, maar ook om propaganda of subtiele mechanismen van onderdrukking bloot te leggen.

In de zomer van 2006 zei Leterme dat ‘de Franstaligen blijkbaar intellectueel niet in staat zijn om Nederlands te leren’. Zo ver zou ik niet durven gaan, maar het zet de imperialistische ondertoon, die de Franstaligen in dit land eigen is, scherp. De verfransing begon alreeds in de Oostenrijkse periode en voltrok zich onder het Frans bewind. Frans was dé culturele en dé sociale omgangstaal. Volgens de grondwet van 1831 heerste er nochtans taalvrijheid. De facto werkte die taalvrijheid de verfransing in de hand. Volgens diezelfde grondwet waren alle Belgen gelijk. Maar gelijke rechten zijn zinledig als je ze niet kan afdwingen. Exemplarisch hiervoor is de tragische zaak Goethals en Coucke. Beide heren werden verdacht van roofmoord op een weduwe in Charleroi. Het proces verliep volledig in het Frans en beiden werden geëxecuteerd. Later bleek dat ze onschuldig waren.

Et pour les Flamands la même chose

Al vrij snel na het ontstaan van dit surrealistische land toonden analyses aan dat de taaldiscriminatie de Vlaming materieel en intellectueel had benadeeld. Door emancipatie en volksverheffing zou Vlaanderen op alle gebieden de Franskiljons overvleugelen. De Vlaamse grondstof is de grijze massa die ongeveer 1m80 boven de grond zit. Net daarom was de vernederlandsing van de universiteit Gent zo belangrijk. Maar voor de Belgische natie begon het pas echt mis te lopen in 1893. Door het algemeen meervoudig stemrecht trad de Vlaming uit zijn onmondigheid. Er verschenen dan ook verscheidene taalwetten tussen 1890 en 1899.

Elke mogelijkheid tot tweetaligheid werd echter langs Franstalige kant geweigerd. Het tweetalig spoorboekje in 1909 zette alles op scherp. De Franstaligen vonden een tweetalig spoorboekje een affront. De gemoederen liepen zo hoog op dat de buitenlandse pers de splitsing al zag aankomen. De Brusselse ambtenaren vonden het Nederlands dan weer een aanslag op hun suprematie. Dit legde de kiemen voor de Waalse beweging die haar bestaansrecht ontleende aan het blokkeren van elke vorm van tweetaligheid of Vlaamse zelfontplooiing. Voor hen stond Nederlands gelijk aan achterlijkheid en de ondergang van het Avondland. Liever splitsen dan de taal van het voetvolk te moeten spreken.

Pas in 1963 werd de taalgrens eindelijk wettelijk vastgelegd. Het principe streektaal-voertaal was een feit. Tijdens de beginjaren van deze taalgrenzen kwamen er zelfs rijkswachters aan te pas om de taalwet in Brussel af te dwingen. De tegenstrijdige belangen van beide landsdelen kenden hun culminatie in de jaren ’70 met de eerste staatshervorming als gevolg. De klemtoon lag op het einde van de onderdrukking, op culturele homogeniteit en op regionale fiscaliteit. En zoals altijd moesten de Vlamingen hun emancipatie afkopen en onszelf moreel en financieel compromitteren voor iets waar we recht op hebben.

Quod erat demonstrandum

Er zijn zo van die iconische tv-momenten die je nooit meer vergeet: de eerste touroverwinning van Merckx, de landing op de maan, 9/11 én de persconferentie van 24 april. Bij de start van de crisis waren mondmaskers nutteloos. Daarna bleek dat ze wellicht wel nuttig zijn, maar dat de stock vernietigd werd zonder ooit terug aan te vullen. En nu delen ze ons doodleuk mee dat de mondmaskers verplicht worden en dat we ze zelf moeten maken. Bedrog is de nederige parasiet van de oprechtheid.

In Pauvre Belgique schrijft Baudelaire dat het Belgische volk niet bestaat. ‘Belg word je omdat je gezondigd hebt.’ Arm Vlaanderen kijkt met afgunst naar de andere regeringsleiders zoals Macron, Rutte en Mutti Merkel. In hetzelfde jaar als Letermes vermaledijde uitspraak werd Quebec erkend als eigen natie, met een eigen taal en een eigen sociale zekerheid… en dat werkt. Wilmès kuchte — of lachte? — tijdens de persconferentie in het vuistje. Wie gelooft die mensen nog? Zagen we op 24 april 2020 de zwanenzang van het België?

spoorboekje

Veiligheidsraadsel van Wilmès