Onlangs verscheen in verschillende media een bericht over een vlucht van Rusland naar de Verenigde Staten. Die vlucht deed sterk denken aan ontsnappingen uit de meest barre dagen van de Koude Oorlog. Twee Russen waren in een bootje de Beringstraat overgestoken en vroegen op het eiland St. Lawrence asiel aan.

De vlucht naar het bij Alaska horende eiland is slechts een spectaculair topje van de ijsberg. Vanwege de uitgeroepen ‘gedeeltelijke mobilisatie’ op 21 september hebben naar schattingen enkele honderdduizenden Russen hun vaderland verlaten. Alleen al in Kazachstan vonden volgens het Kazachse Ministerie van Buitenlandse Zaken 98 000 Russische burgers onderdak. Ook Georgië – waar Russen een jaar lang mogen blijven zonder visum – is een geliefde reisbestemming.

Anderen laten betalen

In onze media worden deze dienstweigeraars graag als oprechte pacifisten of zelfs als ‘strijders tegen het onmenselijke regime van Poetin’ neergezet. Uit eigen ervaring weet ik helaas beter. Na het uitbreken van de oorlog eind februari belde ik al mijn vrienden en kennissen in Rusland om commentaar te krijgen op de gebeurtenissen. Een vage kennis uit vroeger jaren – van het soort dat in de kroeg bij het betalen net toevallig zijn portemonnee heeft vergeten – had ik een jaar of twee geleden geholpen aan een baan als ingenieur voor de Russische dochteronderneming van een bedrijf uit Doetinchem.

Over de invasie was hij kort maar krachtig: ‘Dat stelt allemaal niets voor, als onze politiek die beslissing heeft genomen, zal het in orde zijn. Bovendien is het ver weg, wat heb ik er mee te maken?’ Wie schetst mijn verbazing toen ik onlangs een WhatsApp-bericht van hem kreeg: ‘Als ik naar Doetinchem kom, kun je me daar ontmoeten?’ Natuurlijk, dacht ik, waarom niet? Ook in het Gelderse provinciestadje zijn volop kroegen waar meneer zijn vrienden kan laten betalen.

Enkele reis

Een ander voorbeeld is een wat oudere kennis die samen met zijn zoon voor de Russische vertegenwoordiging van een niet nader te noemen Duits bedrijf werkt. Hij was vanaf het begin een fel voorstander van de invasie en zelfs zakelijke gesprekken sloot hij steevast af met het mantra: ‘Onze zaak is rechtvaardig, wij zullen overwinnen!’ Eind september belde hij hysterisch snikkend met een collega in Duitsland: ‘Jullie moeten mijn zoon redden! Neem hem alsjeblieft in dienst bij ons moederbedrijf, maakt niet uit als wat. Hij wil alles wel doen.’ De collega legde uit dat het zo gemakkelijk niet zal zijn.

Als hij al door de douane – versterkt met FSB-medewerkers – in Moskou komt en via Istanboel in Duitsland arriveert, zal hij eerst asiel moeten aanvragen en officieel niet eens mogen werken. Het scheen de bezorgde vader niet te deren: ‘Hij is nog maar 29, hij heeft nog een heel leven voor zich, hij weet niet eens hoe hij een automatisch geweer moet bedienen. Alleen één vraag: Kan ons bedrijf zijn vliegticket betalen? Het zal niet al te duur zijn, want hij heeft maar een enkele reis nodig.’

Ik stel me de douanier op luchthaven Domodedovo al voor die de arme 29-jarige – die bovendien nog eens meer dan 2 meter lang is – probleemloos met een enkele reis Moskou-Istanboel-Düsseldorf laat vertrekken. Zijn echtgenote zou de zelfbenoemde pacifist overigens achterlaten, ze wilde de hond niet in de steek laten. Kinderen heeft het paar – godzijdank – niet.

Vaderschap door de mobilisatie

Wel kinderen en niet weinig ook, heeft volgens Le monde een dienstweigeraar uit Ufa. Hij dumpte in 2007 Jekaterina uit Toerinsk, toen ze hem vertelde, dat ze zwanger was. Na de blijde boodschap was de gelukkige vader ineens spoorloos verdwenen. Tot afgelopen september, vijftien jaar na dato. De voor de ouderlijke verantwoordelijkheid gevluchte inwoner van de hoofdstad van Basjkirostan spoorde Jekaterina op via sociale media en schreef in theatrale bewoordingen: ‘Ik had nooit gedacht je te schrijven, maar helaas moet ik wel. Ik weet dat er naast jou een jongen opgroeit wiens vader ik zou moeten zijn. Je moet weten dat het moeilijke tijden zijn en dat ik nog steeds geen geboorteakte heb. Mannen met vier kinderen zijn vrijgesteld van mobilisatie. Je kunt me afwijzen, dat begrijp ik, maar heb ik tenminste een kans?’ Volgens het verhaal op de Franse nieuwssite zou hij al drie kinderen bij twee andere vrouwen hebben.

Alleen vrouwen

Het is natuurlijk gemakkelijk de vermanende vinger te heffen als je zelf buiten schot bent, maar ik vraag me af, waar al die zogenaamde Russische pacifisten vanaf 24 februari van dit jaar waren. In het nieuws kwamen de afgelopen maanden hoofdzakelijk tegen de oorlog protesterende vrouwen. En dan nog met ludieke acties die ze vooral alleen hielden. Denk aan de dame die zich eind maart voor het gebouw van de stadsraad van Sint-Petersburg met rode verf besmeurde. Of de opgepakte, maar later gevluchte journaliste die een nieuwsuitzending verstoorde met een spandoek tegen de oorlog.

Indien de honderdduizenden mannen die nu hun persoonlijke heil in de vlucht zoeken, protesterend de Russische straten op waren gegaan, hadden Vladimir Poetin, Dmitri Medvedev en Sergej Lavrov allang zelf hun koffers moeten pakken. Voor een enkele reis naar het exotische Caracas, het bruisende Teheran of het meer traditionele Pyongyang. Het vertrek van deze seniele grijsaards zou niet alleen voor Oekraïne en de democratische wereldgemeenschap – wapenproducenten en hun lobby buiten beschouwing gelaten – maar ook voor Rusland zelf, een ware zegening zijn. Iets wat niet gezegd kan worden over de huidige exodus van de veelal hogeropgeleide, mannelijke beroepsbevolking.

St. Lawrence

Waar zaten de ‘pacifisten’ die nu vluchten voor mobilisatie toen de invasie begon?