De Nederlandse regering-Schoof hield op 18 en 19 september voor het eerst Algemene Politieke Beschouwingen (APB). Dat is het debat waarin de regering de begroting en het beleid voor het komende parlementaire jaar verdedigt.

De Algemene Politieke Beschouwingen konden voor de regerende coalitie hét moment zijn om, na een bewogen aantredingsdebat en meningsverschillen over het begrotingstekort, haar eenheid te tonen. Woensdag de 18de slaagde zij daarin. Helaas voor de coalitie werd er ook donderdag gedebatteerd.

Gewone meerderheid

Pieter Omtzigt, oprichter en aanvoerder van de partij Nieuw Sociaal Contract (NSC), wil een ‘extraparlementair’ kabinet. Geen dichtgetimmerd regeringsakkoord, maar een akkoord rond de hoofdlijnen van een regering met voor de helft vakministers van buiten de politiek. Partijleiders zouden fractievoorzitter kunnen blijven en er zouden wisselmeerderheden kunnen zijn.

De partijleiders zijn inderdaad fractievoorzitter gebleven (tegen de zin van PVV-leider Geert Wilders en de rechts-liberale VVD-leider Dilan Yeşilgöz). Van de ministers is alleen premier Dick Schoof partijloos.

In plaats van een hoofdlijnenakkoord verscheen op 13 september een regeerprogramma van 135 pagina’s, en op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen deed de coalitie niks met opbouwende voorstellen van oppositiepartijen. Het antwoord was steevast dat aan de afspraken met de coalitiepartners werd vastgehouden. Zelfs Nicolien van Vroonhoven, waarnemend NSC-fractievoorzitter, hield zich daaraan.

Btw-verhoging

De twee voornemens waar oppositiepartijen het liefst verandering in zouden brengen waren het verhogen van de btw op cultuur en sport en de noodwet om het aantal asielzoekers terug te dringen.

Voor cultuur, hotelovernachtingen en commerciële sportaanbieders geldt een laag btw-tarief van 9 procent. Vanaf 2026 wil het kabinet dat verhogen naar 21 procent. Dit is nadelig voor boekhandels, die er net in waren geslaagd te herstellen van de schade veroorzaakt door internetwinkels en de coronasluiting.

Geen steun van het publiek

Het verhoogde tarief geldt ook voor gedrukte kranten en tijdschriften. De prijsverhoging voor overnachtingen stimuleert Nederlanders vakantie te vieren in het buitenland. De oppositie merkte op dat als mensen minder sporten, de btw-opbrengst teniet wordt gedaan door extra zorguitgaven.

De klomp van de oppositie brak donderdag, toen bleek dat de regering de gevolgen van de btw-verhoging nog niet heeft onderzocht

Uit peilingen blijkt tot nu toe geen steun van het publiek voor de verhoging. Dagblad AD reconstrueerde dat deze omstreden maatregel in de coalitie nauwelijks werd besproken. De klomp van de oppositie brak donderdag, toen bleek dat de regering de gevolgen van de btw-verhoging nog niet heeft onderzocht.

Asielnoodwet

Alle coalitiepartijen willen minder migratie en meer integratie, een deel van de oppositie wil dat ook. De oppositie, van links tot rechts, maakt bezwaar tegen de manier waaróp de regering dat wil verwezenlijken: via noodwetgeving. Dergelijke wetgeving, bedoeld om snel te kunnen schakelen wanneer er sprake is van een oorlog of natuurramp, kan het parlement pas achteraf beoordelen.

Ook het christendemocratische CDA wil minder migratie en meer integratie. Samen met rechtse oppositiepartijen bestaat in de Tweede Kamer een meerderheid van 100 op 150 zetels en in de Eerste Kamer van 41 op 75 zetels.

Verstrengde wetgeving kan dus ook langs de gebruikelijke parlementaire weg worden ingevoerd. CDA-fractievoorzitter Henri Bontenbal wees bovendien op de mogelijkheid van spoedwetgeving

Verstrengde wetgeving kan dus ook langs de gebruikelijke parlementaire weg worden ingevoerd. CDA-fractievoorzitter Henri Bontenbal wees bovendien op de mogelijkheid van spoedwetgeving. Dat gaat zelfs sneller, want het is waarschijnlijk dat de Raad van State of anders de rechter zal concluderen dat noodwetgeving niet toegepast kan worden om asielwetgeving te veranderen.

Veel oppositiepartijen verbaasde het dat NSC hiermee akkoord ging. Omtzigt hekelde eerder de coronanoodwetgeving. Bij noodwetgeving neemt de regering eerst een besluit en kan de Kamer pas achteraf meepraten. Bij de bespreking vooraf kijken meer mensen mee en is de kans groter dat fouten in de uitvoering worden opgemerkt vóór die plaatsvinden. Fouten die doorgaans kansarme mensen treffen.

Ambtelijke stukken

Aan het begin van de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen vroeg Frans Timmermans, fractievoorzitter van de grootste oppositiefractie PvdA-GroenLinks (het kartel van sociaaldemocraten en groenen), om de ambtelijke adviezen waar het kabinet voor dit besluit gebruik van had gemaakt. Dat verbaasde premier Schoof, omdat het gebruikelijk is dat stukken pas worden verstuurd als besluiten genomen zijn.

Op dit punt boog Van Vroonhoven. Zij beriep zich op artikel 68 van de Grondwet, dat de inlichtingenplicht aan het parlement waarborgt. Tegen de zin van de premier. ‘Sjonge, jonge, jonge’, klonk het door de nog niet afgesloten microfoon.

Uit de tekst die wel leesbaar was, bleek dat ambtenaren de regering hadden gewaarschuwd dat de voorgenomen noodwetgeving geen stand zou houden bij de rechter

Toen ’s middags de stukken werden geleverd, bleken grote delen weggelakt. Dat wekte nieuwe verontwaardiging op bij de oppositie. Uit de tekst die wel leesbaar was, bleek dat ambtenaren de regering hadden gewaarschuwd dat de voorgenomen noodwetgeving geen stand zou houden bij de rechter. Dus waarom zette de regering de wetgeving dan toch door?

Politieke guerilla

Commentatoren zien een interne strijd tussen de PVV die vasthoudt aan noodwetgeving en het NSC dat wil vasthouden aan constitutioneel recht. NSC wordt nu binnen de coalitie van ‘politieke guerrilla’ beticht.

In 2022 werd al geconstateerd dat noodwetgeving juridisch niet gebruikt kon worden voor asielwetgeving. Het Kamerlid dat dit wilde laten uitzoeken en de toenmalige minister en staatssecretaris van Justitie waren van de VVD. Toenmalig Kamerlid Ruben Brekelmans is nu minister van Defensie en ex-minister van Justitie Yeşilgöz is nu partijleider.

staatssecretaris van Justitie

Eerste begrotingsdebat kabinet-Schoof: asielnoodwet stuit op hevig verzet