België hinkt tergend achterop naar de uitweg uit de gezondheidscrisis. Onze overheden handelden laattijdig in de aanschaf van achtereenvolgens mondmaskers, testen en vaccins. Het gestuntel bevestigt het beeld van België als een haperende maar soms ook diep verdeelde samenleving. Nochtans kan een succesvolle vaccinatiecampagne net electoraal lonend zijn en zelfs een hernieuwd gevoel van nationale trots opwekken. Daarmee is de gebrekkige aanpak van deze pandemie een gemiste kans geweest voor de zelfverklaarde ‘één ploeg van elf miljoen’.

Naast het surrealisme staat België in de kunstwereld ook bekend voor zijn magisch realisme. Eén van de bekendste werken uit deze laatste stroming is De trein der traagheid van Johan Daisne. Het magisch realisme gaat creatief om met het element ’tijd’: gebeurtenissen doen zich dan versneld of vertraagd voor. We houden er de stijlfiguur van de ‘déjà-vu’ aan over: het gevoel dat je iets wel al eens eerder hebt meegemaakt.

Aangroeiende vaccinhandicap

Zo’n déjà-vu is exact wat we het afgelopen jaar mochten ervaren. Herhaaldelijk holden onze talrijke bestuurders achter de feiten aan. Een recent voorbeeld is de aangroeiende vaccinhandicap. Al op 6 februari kondigde de Britse premier Boris Johnson trots aan dat ruim elf miljoen van zijn landgenoten ingeënt waren (met één dosis, nvdr). Had de Belgische overheid sinds het ontluiken van de pandemie even vooruitziend geweest en doortastend opgetreden. Dan was ons binnenlandse gezondheidsprobleem inmiddels van de baan.

Aan elk bijkomend Belgisch coronaslachtoffer dat we betreuren sedert die zesde februari kleeft bijgevolg een groeiende politieke verantwoordelijkheid. Om de laattijdige inenting uit te leggen gebruiken politici en experten nu heel wat managementtaal. Wollige woorden zoals schakelen, opschalen, perspectief, uitrollen, e.a. zijn echter zinledige begrippen als daarachter geen gewiekste strategie steekt. Sterker zelfs, recent onderzoek toont aan dat dergelijk vakjargon net vaak wordt ingeroepen om de eigen onzekerheid en onwetendheid te camoufleren tegenover de gewone buitenstaander.

Ingewikkelde lasagne

Als deze pandemie een stresstest betekent voor ons overheidsapparaat, dan luidt de onvermijdelijke conclusie dat België een falende staat is. We zullen dus weer aan de staatsstructuren moeten sleutelen om toekomstige maatschappelijke uitdagingen beter aan te pakken. Een volgende staatshervorming houdt dan liefst vooral een ‘staatsvermindering’ in.

Zo bevat de huidige ingewikkelde lasagne van bestuurslagen nog veel niet-verkozen bestuurders. De boutade dat ‘een volk de leiders krijgt die ze zelf verkiest’ klopt in het geval van België zelfs niet. De zeer zichtbare federale ministerposten van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid worden momenteel ingevuld door Vlamingen die geen enkele stem behaalden bij de laatste verkiezingen. Problematischer is wellicht dat het noordelijke landsdeel over de invulling van de helft van de federale bestuursploeg — van werk over economie tot pensioenen — überhaupt geen enkele inspraak heeft.

We herontdekten tijdens deze crisisperiode ook de provinciegouverneurs. Wie niet akkoord gaat met hun ijverige aanpak, kan hen evenwel op geen enkele manier wegstemmen. Het recente voorstel van bevoegd minister Bart Somers om Vlaanderen te herorganiseren volgens dertien subregio’s is dan een goede denkpiste omdat het de macht van die provincies eindelijk doorbreekt.

Als EU-lidstaat krijgt België er nog de bestuurslaag van de Europese bureaucratie bovenop. De voorbije maanden zijn de Europese beleidsmakers echter nalatig geweest, waardoor zij hun eigen bevolking achteraan de wachtrij van de vaccinbestellingen hebben geplaatst. Het project van de Europese integratie is pijnlijk vervallen tot een verlammende centralisatie van de politieke besluitvorming. Nee, als onze vaccinatiestrategie al enige hoop bracht, dan vooral een puinhoop. De focus werd verkeerdelijk gelegd op kostprijs in plaats van snelheid. Gemorrel aan de verkoopprijs van vaccins gaat over miljoenen, maar elke week extra in lockdown kost de maatschappij miljarden euro’s.

Eigentijds patriotisme

Daartegenover staan de positieve voorbeelden van het Verenigd Koninkrijk en Israël. Beide landen maakten van de vaccinatiecampagne een logistiek en operationeel succesverhaal dat de burger net weer méér vertrouwen gaf in haar overheid. Netanyahu trekt volgende maand met vertrouwen naar de stembus. Vierde keer goede keer, zo lijkt het daar na twee jaar politieke impasse. En amper een maand na de officiële brexit piekt de populariteit van de Britse Premier Boris Johnson terug boven de 50%. Beide regeringsleiders verbinden nu een boodschap van hoop en optimisme met een vorm van eigentijds patriotisme: na deze krachttoer kan men immers terug terecht trots zijn op het land en zijn verwezenlijkingen.

Zo’n discours is dan een gezondere basis om politiek iets stabiels op te bouwen. In ieder geval duurzamer dan een regeringscommunicatie die vooral tot doel heeft om de eigen bevolking af te schrikken en angst in te boezemen. Dat laatste is echter wat de burger in België over zich heen krijgt. Tijdelijke isolatiemaatregelen worden stilzwijgend verlengd. Waarom een verbod wordt uitgevaardigd, krijgt amper een verantwoording. Het licht aan het eind van de tunnel wordt aarzelend uitgesteld en vertraagd.

Daarmee is de gebrekkige aanpak van deze sanitaire crisis een gemiste electorale kans geweest voor de zelfverklaarde ‘één ploeg van elf miljoen’. Homogene, compacte gemeenschappen zoals het Verenigd Koninkrijk en Israël tonen zich wendbaarder en reageren wél krachtdadig op uitdagende situaties. Bestuurlijke centralisatie zonder doelgerichte koers en zonder eenzelfde beleidscultuur is daarentegen wederom geen heilzaam medicijn gebleken. Daarom zal in België bij een volgende institutionele ronde de regionalisering inzake gezondheidszorg onvermijdelijk net verder doorgetrokken worden.

Deugdelijk bestuur

Na een tijdvak waarin men in de politiek vooral punten kon scoren door te polariseren, breekt nu misschien een episode aan waarin saai maar deftig besturen weer meer electoraal wordt geapprecieerd. Inderdaad, moeilijke periodes in het leven wegen op het gemoed en stemmen de mens tot mildheid.

‘Goed bestuur’ was destijds (2007) al het mantra waarmee Yves Leterme (CD&V) een historische verkiezingsoverwinning boekte, door de gebroken beloften van paars(-groen) aan de kaak te stellen. Een oude wijsheid luidt dat de geschiedenis zich weliswaar herhaalt, maar nooit op dezelfde manier. Een politieke partij die terug volop de kaart van deugdelijk (gedecentraliseerd) bestuur trekt, en daar ook consequent naar handelt, maakt dus een goede kans om daarvoor door de kiezer te worden beloond. Krijgt u al een déjà-vu?

staatsvermindering

Met de trein der traagheid naar het rijk van de vrijheid