Inmiddels hebben naar schatting al meer dan 30 000 Wit-Russen de detentiecentra van de ‘laatste dictatuur van Europa’ van binnenuit gezien. In het land doen anekdotes de ronde over de gevangenis als avondschool. Sommigen komen in een cel met uitsluitend dokters en treden na 15 dagen arrest verkleumd en ongewassen, maar met de nodige medische vakkennis de vrijheid tegemoet.

Anderen zaten samen met leraren en vertalers in hechtenis en leerden een woordje Engels of Frans. Medische conferenties, redactievergaderingen, sporttoernooien en missverkiezingen kunnen dankzij het grote aantal veroordeelden bij wijze van spreken binnen de gevangenismuren plaatsvinden.

Presentatrice voor de staatszender ONT

Olga Chizjinkova was Miss Belarus in 2008. Ze werkte als presentatrice voor de staatszender ONT en was persvoorlichter van Dinamo Brest, de voetbalclub waarvan de onlangs overleden Diego Maradona in 2018 voorzitter werd. Als model kreeg Olga drie maanden geleden ontslag door het ‘Nationale Schoonheidsinstituut’ wegens haar ondersteuning van de protestbeweging. Op Instagram schreef ze hierover: ‘Experimenten met het eigen geweten hebben altijd een triest einde.’

Op 8 november werd Olga in de hoofdstad Minsk opgepakt voor deelname aan een vreedzame demonstratie. Sindsdien zit ze in het beruchte detentiecentrum aan de Okrestina. In eerste instantie werd ze veroordeeld tot 12 dagen arrest. Aan deze uitspraak voegde een andere rechtbank er de volgende dag 15 dagen aan toe. Op 26 oktober zou ze voor een bericht op Instagram nog eens 15 dagen arrest hebben gekregen.

Ik sprak met haar echtgenoot Ivan Morozov en de journaliste Alexandra Kvitkevitsj die samen met haar in de cel zat.

Een voedselpakketje

Ivan, weet je iets van de omstandigheden waarin Olga zich bevindt?

‘Ik weet eerlijk gezegd niets. Op 11 november heb ik haar het laatst gesproken, direct na de eerste veroordeling. Een assistente van de rechtbank liet haar drie minuten met mij praten via skype toen iedereen weg was. Bij de gevangenis kom ik tot de poort. Elke donderdag mag ik een voedselpakketje met het hoogstnodige brengen.

En op maandag en woensdag medicijnen, voedingssupplementen, ijzer, omdat ze vegetariër is. Gisteren vroeg ik de gevangenismedewerker die de pakketjes aanneemt, wanneer ze haar nu eindelijk laten gaan. Maar natuurlijk kreeg ik geen antwoord. Ik weet ook niet of Olga überhaupt krijgt, wat ik doorgeef.’

Maar ze zat in de cel met een journaliste die inmiddels vrijgelaten is?

‘Ik heb gesproken met Alexandra van de nieuwssite tut.by die samen met haar in de cel zat. Ze is bij ons thuis geweest en heeft me het een en ander verteld. Daaruit weet ik dat er daklozen bij hen in de cel zitten. Dat er geen deur in de wc zit. Dat elke morgen de cel op zijn kop wordt gezet door de bewakers. Alles wat ik weet, heb ik van haar. Verder zit ik in een compleet informatief vacuüm. Vanwege de coronamaatregelen mag zelfs de advocaat haar niet meer bezoeken.’

Je hebt nooit een telefoontje gehad van een officiële instantie over een nieuwe veroordeling?

‘Nee. Ik heb nooit iets officieels gehoord. Ze zit nu al meer dan een maand vast en ik weet niets. De arresten worden telkens verlengd. Ik had er vast op gerekend dat ze op 11 december zou vrijkomen. Daarom schreef ik toen op Instagram het verzoek niet massaal naar de gevangenis te komen om geen onnodige reacties van de kant van gevangenispersoneel en politie uit te lokken. Ik ben heel dankbaar dat zo veel mensen ons ondersteunen, maar ik vreesde dat een grote menigte tot problemen kon leiden. Het liefste zou ik haar direct in de auto laten stappen en mee naar huis nemen. Maar het heeft nog niet mogen zijn.’

Op 25 oktober schreef Olga bij een foto genomen tijdens een demonstratie: “In Minsk gaan al meer dan drie maanden lang enkele tienduizenden tot honderdduizend mensen de straat op. Vrouwen, gepensioneerden, gehandicapten, sporters, fabrieksarbeiders en vele anderen laten met vreedzame protestmarsen zien dat ze het niet eens zijn met het regime. Maar de regering blijft ze ignoreren. En alleen al dat feit is reden genoeg voor nog meer protesten. Want als we onszelf niet meer respecteren, dan zullen anderen dat zeker niet doen.”’

Een reportage over de protestmars

Alexandra, wanneer ben je opgepakt en onder welke omstandigheden?

‘Ik ben op 16 november opgepakt toen ik voor onze nieuwssite een reportage maakte over de protestmars van de gepensioneerden. Ik bericht normaal gesproken over financiën en verving een collega. Ik liep vooruit, maakte een opname van de stoet en stuurde mijn verslag door aan de redactie. Toen de demonstratie eindigde, zag ik dat er een aantal busjes met geblindeerde ruiten parkeerden. Ineens werd ik vanachteren vastgepakt en een van de busjes ingeduwd.

Ik liet mijn perskaart zien, maar dat hielp niets. (De nieuwssite tut.by, waar Alexandra voor werkt, wordt wegens berichtgeving over de protesten door de Wit-Russische overheid niet langer erkend als officieel massamedium, nvda) Op het politiebureau werd een proces-verbaal opgemaakt, waarna ze mij naar de gevangenis aan de Okrestina brachten.’

Hoe verliep de veroordeelding?

‘Op 18 november werd ik veroordeeld tot 15 dagen arrest. Dat ging per skype. Een gevangenismedewerker bracht me naar een aparte ruimte waar een notebook stond. Ik ging zitten en vertelde dat ik journaliste ben en in opdracht van de redactie een reportage maakte. Op het scherm verscheen de rechter en een gemaskerde die zich, naar hijzelf zei, onder een gefingeerde naam voorstelde als politieagent.

De gemaskerde vertelde dat hij had gezien dat ik protestliederen zong. De rechter veroordeelde me daarop tot 15 dagen gevangenis. Daarna werd ik weer teruggebracht naar de cel.’

Tweepersoonscel

Hoe waren de omstandigheden in de gevangenis?

‘De eerste 5 dagen waren relatief in orde. We zaten met vijf vrouwen in een cel voor vijf die allemaal voor deelname aan de protesten waren veroordeeld. Dat ging nog. Daarna kwam ik bij Olga in de cel. Vóór mij had daar een dakloze vrouw gezeten en de matras waar ik zou moeten slapen, zat compleet onder de luizen. Ik sliep toen eerst op een stoeltje. De dag daarop kregen we er in onze tweepersoonscel nog een alcoholiste bij. Ze was opgepakt voor openbare dronkenschap en had een delirium. Ze dacht dat ze in de trein zat en vroeg ons om de haverklap op welk station de trein was gestopt.

De dag daarop kwam er nog een meisje van 21 die ook wegens deelname aan een demonstratie was gearresteerd. Ik sliep samen met Olga op een brits, maar dat was eigenlijk niet te doen. Na twee nachten ging ik op de vloer slapen wat ik tot het einde heb volgehouden. Het was extreem koud in de cel door de tocht. Er zat geen deur in de wc. De kraan was kapot en lekte voortdurend wat vreselijk irritant was.’

Werden jullie verhoord of werden er ’heropvoedingsgesprekken’ gehouden?

‘Nee, helemaal niet. We zaten voortdurend in de cel. Alleen kwamen de bewakers ons regelmatig pesten. Elke morgen moesten we de cel verlaten en op de gang staan met ons gezicht naar de muur. Dan werden de namen afgeroepen. Ondertussen gingen gemaskerden onze cel binnen en sloegen met knuppels op de britsen, langs de muren. Ze scheurden een tekening kapot en een boter, kaas en eieren-spel dat we hadden gemaakt.’

Bestaat de mogelijkheid boeken te lezen?

‘Ja, dat mocht. Als een familielid dat doorgaf, dan was één boek per week toegestaan. Ook kwam er elke donderdag een orthodoxe priester. Die bracht ook boeken mee. Niet zulke heel interessante boeken, maar goed… Een van de arrestanten vertelde dat zij een leerboek over timmerkunst van buiten had geleerd.’

Dus bezoek van familie of advocaat is niet toegestaan, maar er kwam wel een priester in de cel?

‘Ja, die bracht dan ook tandpasta, tandenborstel, hygiënedoekjes mee. Het is een soort van humanitaire hulp.’

Denk je dat nationale beroemdheden zoals Olga extra onder druk worden gezet?

‘Ja, daar ben ik van overtuigd. Toen ik bij haar in de cel zat, werden er geen brieven meer doorgegeven, terwijl dat eigenlijk is toegestaan. Olga zit inmiddels al bijna anderhalve maand in de cel en heeft geen enkele brief mogen ontvangen.

In tegenstelling tot andere gevangenissen mochten we, gedurende de tijd dat ik bij Olga in de cel zat, geen enkele keer douchen. Dus ik had me tien dagen niet gewassen en zij al bijna een maand.’

En mochten jullie op de binnenplaats luchten?

‘In de tijd dat ik er was, mocht Olga twee keer op de binnenplaats. Een keer als beloning omdat ze de vloer had geboend. Ze zochten toen iemand die dat wilde doen. Normaal gesproken worden politieke gevangenen daarvoor niet gevraagd, maar er was kennelijk niemand anders, dus bood Olga haar diensten aan. En een keer op zondag mochten we allemaal voor 15 minuten in de frisse lucht.’

Is er een aparte afdeling voor mannen en voor vrouwen? Kreeg je mee dat de mannen geslagen werden?

‘De cellen zijn opgedeeld in vrouwen en mannen, maar bevinden zich lukraak door elkaar. In de cel tegenover ons zaten mannen. Ik heb in de tijd dat ik daar zat in de directe omgeving niet gehoord dat er iemand werd geslagen of gefolterd. In augustus was het heel heftig met het geweld, ook in de gevangenissen zelf. Maar slaan tijdens de arrestaties gebeurt nog steeds. Toen ik was opgepakt, werden er op het politiebureau twee jongens binnengebracht, studenten. De eerste was kennelijk heel hard op zijn been geslagen en viel flauw. Hij werd met een ambulance afgevoerd. De tweede was in het gezicht geslagen, hij had er een grote wond.’

Hoe zie je de toekomst van de protestbeweging?

‘Ik kan alleen zeggen wat ik zou wensen. Ik zou willen dat de mensen niet meer gaan demonstreren. We bereiken er helaas niets mee. Alleen dat nog meer mensen in de gevangenis terechtkomen. En een strafblad krijgen. En daar worden ze dan weer voor ontslagen. Er zouden andere, effectievere methodes moeten komen. Methodes die geen slachtoffers meer eisen.’

Even vastberaden

Komen er inmiddels minder mensen naar de protesten?

‘Ja, wel minder, maar het is niet zo dat de mensen minder strijdlustig zijn. In de zomer hadden veel mensen vakantie. Nu heeft iedereen weer zijn dagelijkse leven, werk, kinderen, school. Het vriest nu ook. Bovendien zitten veel demonstranten in de gevangenis. Afgelopen weekend is weer een recordaantal mensen opgepakt. Maar als ik om me heen kijk, zie ik dat iedereen nog net zo vastberaden is, als aan het begin, direct na de presidentsverkiezingen.’

Weet je wanneer Olga vrijkomt?

‘Het ligt eraan hoe de veroordelingen berekend worden, als we uitgaan van 12 + 15 + 15 dagen arrest, dan zou ze op 20 december vrij worden gelaten. Maar ik zou daar voorzichtig mee zijn, omdat we niet weten wat er precies in haar veroordeling staat. Dat weet ze overigens zelf ook niet.’

Nagekomen bericht: op 20 december 2020, op de middag, werd Olga Chizjinkova vrijgelaten.

staatszender ONT

Miss Belarus in de gevangenis