Met deze suggestieve, vrouwonvriendelijk klinkende titel smijt ik maar meteen de knuppel in het hoenderhok: Ella Leyers, die de nieuwe editie van De Ideale Wereld aan mekaar praat, heeft een leuk ogend snoetje, babbelt vlot, kan al eens een kwinkslag verzinnen en knippert dan ondeugend met haar ogen, maar ze bewijst wat ik al in mijn boekje ‘Terug naar Malpertus’ poneerde: humor is universeel, maar satire is een door en door mannelijke uitvinding. En ook nog eens zo wit-Europees als maar zijn kan: de wortels liggen in de antiek-Griekse komedie en het cynisme van de Atheense straatfilosoof Diogenes.

Satire op de openbare omroep? Het klinkt als een seksbom in het bed van de paus, maar naar VRT-normen is De Ideale Wereld behoorlijk stout (het was trouwens oorspronkelijk een format van de commerciële zender VIER), wat af en toe zelfs reprimandes en verplichte excuses opleverde, zoals bij de Holocaust grap in april van dit jaar. Om maar te zeggen: ik was fan van het eerste uur. Was? Welja, zo’n programma valt of staat natuurlijk met de presentator. De bakens die het oertalent Otto-Jan Ham uitzette, bleken al moeilijk haalbaar voor zijn al te Hollands schnabbelende opvolger Jan Jaap van der Wal. Maar nu Ella Leyers op die stoel zit, begrijpen we weer waarom er vrijwel geen vrouwelijke stand-up comedians noch cartoonisten rondlopen.

De ‘clou’ en de climax

Urbanus: ‘in mijn humor moet je het sperma zien vliegen’

Ik waag me aan een biologische verklaring. Vrouwelijke humor zit gewoon anders in mekaar dan mannelijke. Deze laatste werkt met een opbouw en een pointe, die een ontlading moet teweeg brengen. Boem, paukenslag. Er is een clou en een climax, timing is cruciaal. Terwijl vrouwen meer keuvelen zoals kippen, op een ‘plateau’ drijven en situaties komisch vinden: de humor van de kerstfilm. Een klassieke mop vertellen is voor vrouwen een probleem, omdat ze al beginnen te lachen op voorhand, te veel uitweiden en onderweg dikwijls de clou vergeten. Dat is niet erg, ze komen trager op temperatuur en gaan vooral voor de beleving, meer dan voor het hoogtepunt.

U begrijpt dat ik het hier over een seksuele tegenstelling, of beter complementariteit heb. Urbanus was daar ooit zeer expliciet in, toen hij zei dat zijn humor leek op het orgasme van de man: ‘je moet het sperma zien vliegen’. Mannen en vrouwen kunnen beiden een zakdoek gebruiken, zij het niet voor hetzelfde. Elk lachsalvo is een ejaculatie. Vrouwen krijgen eerder de ‘slappe lach’ en dat kan een hele tijd doorgaan. Mannen staan er beteuterd-onwennig op te kijken, of gaan dan boeken lezen.

Mannen zijn bovendien scherper en verbinden humor met een zeker mate van agressiviteit, tot en met het cynische uiterste. Het moet steken, de grap moet een angel bevatten. Wat ons bij het genre van de satire brengt, de spottende humor die altijd op zere tenen trapt, en daar nog genoegen in schept ook.

Van Urbanus tot John Cleese wordt er gespeeld met taboes en is de lach een uiting van plezier die volgt op een vloek, iets wat Freud al betoogde in ‘Der Witz und seine Beziehung zum Unbewußten’ (1905). Satire is verbaal geweld van het mannetjesdier dat met hekelen de groep meekrijgt. Men zoekt de grenzen op en kwetst, met humor als alibi. Het was maar om te lachen! Niemand is veilig of immuun. Moslims moeten niet afkomen met hun gevoeligheden, maar Joden of homo’s ook niet. De politieke macht beteugelt dat spotplezier, wat de goesting om de grenzen op te zoeken nog vergroot. Niets zo goed voor satire als een beetje censuur.

Castratiemes

Tour de France voor vrouwen, 2022

Anders gezegd: satire is de hoogmis van de vrije meningsuiting, maar al dat mannenplezier houdt vandaag risico’s in. Het zou maar eens kunnen dat vanuit #MeToo-kant satire en spotprenten ineens gelabeld worden als uitvloeisels van ‘toxische mannelijkheid’, waardoor men het genre zou kunnen afschaffen of sociaal onmogelijk maken. Moeten mannen niet stoppen met gif te spuiten? Vinden we spotprenten straks alleen nog in het dark web, tussen de kinderporno?

Ook dat heeft de profetische Urbanus, gelukkig bijna op pensioen, zien aankomen: zijn spermahumor is uit de mode, en meteen ook het biologisch origineel. Zoals een man nu maar eens moet stoppen met klaarkomen – er zijn echt feministen die daarvoor pleiten – is het gedaan met penetrerende steken en spermatische stand-ups. Humor moet goed gevoel opwekken, ‘verbinden’ en hooguit ondeugend knipogen in vijftig tinten grijs. Urbanus kreeg in dat opzicht trouwens al een veeg uit de koekenpan, en moet zich als oudere, witte mannelijke hetero gedeisd houden.

In dat opzicht vind ik de positionering van Ella Leyers als ankervrouw van een satirisch programma tactisch wel slim bekeken. De tekstschrijvers van de Ideale Wereld zijn beslist nog altijd in hoofdzaak heren, gelukkig, maar het schermgezicht zorgt voor een buffer. De meisjes mogen meedoen. We kunnen zo de woke waanzin en de totale ban op spothumor vermijden, door ons strategisch euh… terug te trekken en te doen alsof vrouwen dat genre ook beheersen. Zie ook het verhaal van de urinoirs en de plastuiten: seksuele gelijkheid geeft ons soelaas, tot de storm overwaait.

Om dezelfde reden wordt het vrouwenvoetbal nu enorm gepromoot: de Bond wil vermijden dat de feministen zich met een castratiemes op de Rode Duivels storten, en laat de Red Flames rondjes draven met hun paardenstaartjes en iets te mollige kontjes, in het kader van de gelijke rechten. Goaaal! Idem dito voor het vrouwenwielrennen, dat regelmatig moet onderbroken worden omdat alle deelneemsters in elkaar zijn gehaakt tot één kluwen, maar ondertussen hebben we een mooi politiek alibi, en kunnen de echte coureurs hun ding nog doen.

Ik weet het, het klinkt enorm seksistisch, en dat is het ook. Laten we ons tactisch opstellen, mee voor signaalgever spelen, ons onder de goeden mengen, en niet vergeten dat ironie de ‘fond’ is van alle satire. Bij deze.

stand up

Vrouwen en satire: een ’tegennatuurlijke’ combinatie?