Deze week maakte een ruimtevaarttuig van Indiase makelij een zachte landing op de zuidpool van de maan, een nog nooit verkende regio. Daarmee plant een vierde mogendheid zijn vlag op het meest nabij gelegen hemellichaam, na Rusland, de VS en China. Waarbij Amerika het als eerste en tot dusver enige wel tot een bemand bezoek bracht. ‘Een kleine stap voor een mens, een grote stap voor de mensheid’, sprak Neil Armstrong op 20 juli 1969 toen hij dat legendarische wandelingetje door het maanstof maakte. De TV-beelden behoren tot het collectief geheugen.

Er is uiteraard een verschil tussen de blabla voor de galerij en de harde realiteit. De Amerikaanse maanlanding was de ontknoping van een verwoede prestigestrijd met de Russen, in het kader van de koude oorlog. Dezelfde euforische taal hoorden we nu uit de mond van de Indiase premier Narendra Modi. ‘Dit succes behoort de gehele mensheid toe’, klonk het toen de Chandrayaan-3 zich zachtjes neerpootte. Even later werd het op X ‘een historische dag voor de Indiase ruimtesector’. Dat laatste was het ongetwijfeld. En niet alleen dat.

Water op de maan

Indian Space Research Organisation

De Chandrayaan-3

Sinds de tweedeling van de Britse kroonkolonie in 1947 vecht India zo zijn eigen koude oorlog – die af en toe zelfs heet wordt – met buurland Pakistan uit. Beide landen hebben kernwapens, ongeveer evenveel in getal, die op elkaars hoofdsteden zijn gericht. Die maanlanding is dus ook wel een stukje propaganda én afschrikking, met de boodschap aan de Pakistani: ‘Pas op, wij zijn technologisch-militair superieur!’

Of de 1,3 miljard Indiërs, waarvan naar schatting twee derde onder de armoedegrens leeft en één vierde analfabeet is, mee juichten bij de landing, is twijfelachtig, al wekt de stunt zeker nationalistische gevoelens op. India is met zijn grootste bevolkingsaantal ter wereld het land van de ongelijkheid. Het kent een hoog opgeleide stedelijke middenklasse en een top van superrijken, maar alles daaronder probeert te overleven met twee keer niks. En dan is er nog het kastenstelsel, dat ondanks alle modernisering springlevend is. Bekend is ook dat de overheid de armoedecijfers manipuleert om internationaal een fraaier beeld op te hangen.

Voor ruimtevaartbegrippen was het budget van de actuele missie overigens vrij bescheiden: 80 miljoen dollar. De (mislukte) landing van de vorige versie kostte 142 miljoen dollar. Het wetenschappelijk-humanitair belang van heel het project wordt op een bijna surrealistische manier geïllustreerd, vanuit de mogelijkheid dat er zich ijs zou bevinden op die zuidpool. Dat klinkt zo: ‘vermits het transporteren van één liter water naar de maan een miljoen euro kost, winnen we bij elke liter water die we op de maan vinden een miljoen euro!’ De Indiërs gaan slapend rijk worden op die manier, al zijn ze misschien meer geïnteresseerd in het water waarmee ze hun plantjes kunnen begieten en hun vee te drinken geven.

Vruchtbare woestijn

Saharaforestproject

Want daar wringt natuurlijk het schoentje. Is het niet wat cynisch dat een land met zoveel armoede, geplaagd door overstromingen en droogte, water gaat zoeken op de maan? Is dit niet de zelfverheerlijking van een regime en een zelfgenoegzame elite? Een dure buitenaardse parade van het militair-wetenschappelijk complex?

Laten we het meteen wat globaler bekijken: jaarlijks wordt er wereldwijd aan ruimtevaart zo’n 100 miljard overheidsgeld besteed. Als men toch schermt met humanitaire idealen, stelt zich meteen de vraag of die enorme middelen niet beter kunnen aangewend worden om onze planeet tot een betere plek te maken.

We denken dan bijvoorbeeld aan projecten rond het vruchtbaar maken van woestijngebied. Dat is technisch mogelijk, maar het kost dus geld. Het Saharaforestproject, met een groot proefstation in Jordanië, is er zo een. Ook de golfstaten Qatar, Abu Dhabi en Oman investeren erin. Het idee is relatief simpel: met reusachtige pompen, draaiend op zonne-energie, zeewater draineren naar serrecomplexen die in de woestijn staan opgesteld. Er wordt zo een dampkring gesimuleerd die regen – zoetwater dus – à volonté oplevert, niet alleen voor de serres maar ook het gebied erbuiten. Het gewonnen zout kan als grondstof dienen voor kunstmest, of als keukenzout gecommercialiseerd.

Om een gebied, zo groot als de halve Sahara, tot een vruchtbare tuin te maken, is ongeveer de helft van het wereldwijde jaarbudget voor ruimtevaart nodig. Dit soort internationaal gefinancierde ontwikkelingsprojecten zou een enorme rem betekenen op de migratiestromen, en van een dor stuk Afrika een vruchtbare groeipool maken. Vooral goed ook voor Europa.

Star trek

De ruimtevaartbudgetten zijn overigens maar peanuts vergeleken met de wereldwijde defensie-uitgaven (2.000 miljard). Niettemin lijkt me de ecomodernistische piste, tegen het klimaatalarmisme en zijn doctrine van de-growth in, veel boeiender als ‘technologisch-humanitaire’ uitdaging dan de overroepen ruimtevaartbubbel.

Die teert in wezen voort op de koude oorlogsretoriek van de vorige eeuw, herverpakt als booming business en buitenaards kolonialisme met Star Trek allures. Helaas, van de maan, Mars, Venus, en alle nog veel verder gelegen planeten van ons zonnestelsel, staat al lang vast dat het dorre, onleefbare werelden zijn, nog veel onherbergzamer dan de meest extreme plekken op aarde. Er kunnen hooguit stations op gevestigd worden, waar men gek wordt van eenzaamheid.

Veel verderop kunnen er mogelijk planeten zijn met iets wat op leven lijkt, of zelfs een aarde bis, maar behoudens een wetenschappelijke revolutie die alle bestaande kennis van tafel zou vegen, geraken we daar nooit. Ergens moeten we onze beperking aanvaarden. Op zich is er niets mis met wat raketten de hemel in te schieten, en misschien is er zelfs een markt voor in het toeristische topsegment, maar overheidsmiddelen moet men niet oproken in science-fiction.

Men doet alsof ‘dé ruimtevaartindustrie’, waar ook Europa (ESA), België en Vlaanderen aan deelnemen, een must is. Wie de trein mist zou zichzelf naar de prehistorie katapulteren, men organiseert ruimtevaartconferenties met ronkende speeches en ex-astronauten als gastsprekers. Er zijn machtige lobby’s ontstaan, er worden vlotjes grote nationale budgetten vrij gemaakt om ook eens zo’n tuig de lucht in te schieten, met de minieme kans dat het terecht komt waar het gepland was. En raar: hoe meer van die tuigen er ontploffen, hoe meer de budgetten worden opgekrikt. Ondertussen moet de Europese burger maar zelf opdraaien voor collectieve kostenplaatjes als de energietransitie.

Elf miljoen euro stopte de Vlaamse regering tot dusver in een Impulsprogramma voor de ruimtevaart. Misschien ontploft er binnen twintig jaar wel zo’n raket met een Vlaamse leeuw buiten de dampkring. Tip: gebruik dat geld voor betere kinderopvang en het opkrikken van ons onderwijsniveau. Of we worden binnen de kortste tijd zelf een ontwikkelingsland.

Luistertip: Eddy Wally geeft de Vlaamse ruimtevaartindustrie een boost (VRT, Lava, 1989)

Star Trek

Loop naar de maan!