Hoe ziet de Vlaamse staatkundige constructie eruit post België? Dat is dé vraag waarop een antwoord moet komen alvorens eender welk onafhankelijkheidsproces voltooid kan worden. Verkozen politici moeten werk maken van een ontwerp van grondwet, passende overgangswetgeving en Vlaamse overheidsdiensten die in de coulissen staan te wachten om de taken van de federale over te nemen. De plannen voor een Vlaanderen dat zich losrukt uit het Belgisch keurslijf moeten op voorhand gepubliceerd worden. Vlamingen moeten immers weten voor welk Vlaanderen ze kiezen.

Twistappel Brussel

Misschien wel dé twistappel is de ‘kwestie Brussel’. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is in essentie een dichtbevolkte, Franstalige enclave in het Vlaams Gewest. Ervan uitgaande dat de grenzen van een Vlaamse Republiek samenvallen met die van haar gewest-voorganger, kan deze nieuwe staat niet optimaal functioneren zonder een permanente regeling te treffen voor haar relatie met het dan voormalige Brussels Gewest. Annexatie is één mogelijkheid, gemoduleerd door taalfaciliteiten en een beperkte bevoegdheidsdevolutie. Brussel zou ook kunnen voortbestaan in een (con)federatie met het voormalige Waals Gewest, de ‘Wallo-Brux’.

Een derde, ‘out of the box’ oplossing is de ‘Amerikaanse’. In dit scenario is er een prominente rol weggelegd voor de Europese Unie – een actor die een prominente strekking van de Vlaamse Beweging ongetwijfeld zal weghonen. De rol van de Vlaamse Republiek in Brussel zou dan gedegradeerd worden tot die van coöperatieve buurstaat. Brussel-Hoofdstad zou dan een gelijkaardige opdracht krijgen als Washington D.C. Maar wat is nu net die ‘Amerikaanse oplossing’?

Muiterij van Pennsylvania

Washington D.C. is een bijzonder stukje land aan de Amerikaanse Oostkust. Als hoofdstad van de Verenigde Staten huisvest het district het Witte Huis, het Capitool, het Hooggerechtshof, de hoofdzetels van de federale overheidsdiensten en een aantal militaire basissen. Wat D.C. grondwettelijk onderscheidt van, pakweg, New York, Seattle en Boston, is de directe en unieke controle door de federale overheid. In tegenstelling tot zowat alle andere territoria waaruit de Verenigde Staten zijn samengesteld, maakt de hoofdstad geen deel uit van een van de staten die de federale unie uitmaken.

Als Uniehoofdstad maakt D.C. niet alleen geen deel uit van een staat, de stad is ook geen staat. Haar bestaan heeft de stad wel te danken aan twee staten van de Unie. In de nadagen van de Onafhankelijkheidsoorlog hield het Continentaal Congres zitting in Pennsylvania. Toen in 1783 een 400-tal Amerikaanse soldaten bij het Congres ‘aanklopte’ voor betaling, liet de statelijke overheid van Pennsylvania, die instond voor de bescherming van deze vergadering, hen in de steek.

De founding fathers besloten daarop dat de nieuwe federale overheid zelfvoorzienend moest zijn wat de eigen bescherming en organisatie betrof. De staten Maryland en Virginia stonden daarom in 1790 een stukje van hun respectievelijke territoria af aan het federale niveau, samen goed voor zo’n 160 vierkante kilometer. Virginia zou zijn deel uiteindelijk terugkrijgen van het Congres waardoor de hoofdstad in de 19^de eeuw weer wat kromp. Brussel zou, volgens de Amerikaanse oplossing, een gelijkaardig statuut kunnen krijgen. Een EU-stad die direct en alleen door de Unie gecontroleerd wordt.

Federalisme

Maar uitgerekend in de Verenigde Staten ligt deze ‘Amerikaanse regeling’ onder vuur. Een van de gevolgen van dit bijzonder statuut was – en is in grote mate nog steeds – het ontbreken van vertegenwoordiging op het federale niveau. Best ironisch, eigenlijk. De originele regeling past evenwel perfect binnen de filosofie van het Amerikaans federalisme. Staten verkiezen vertegenwoordigers, en Washington D.C. is nu eenmaal geen staat. Inwoners van de hoofdstad konden daarom niet deelnemen aan federale verkiezingen. Zij hadden geen recht op kiesmannen die op hun beurt de president aanwijzen. Ook waren zij niet vertegenwoordigd in het Huis van Afgevaardigden, noch in de Senaat.

De eerste wijziging kwam er in 1961 met het 23^ste amendement op de Amerikaanse grondwet. Dat bepaalt dat Washington D.C. voortaan kiesmannen afvaardigt naar het kiescollege, zonder evenwel meer kiesmannen te kunnen sturen dan de staat met het kleinste aantal. Net als Wyoming, Vermont, Alaska, North Dakota, South Dakota en Delaware heeft D.C. bijgevolg drie kiesmannen. Maar hoewel de hoofdstedelingen sinds de grondwetswijziging mee hun beroemdste inwoner verkiezen, blijft de parlementaire vertegenwoordiging een mager beestje.

Sinds 1971 wordt de hoofdstad in het Huis van Afgevaardigden vertegenwoordigd – nu ja, ‘vertegenwoordigd’ – door één ‘delegate’. Deze delegate kan zetelen in commissies en wetsvoorstellen indienen, maar heeft, wanneer puntje bij paaltje komt, geen stemrecht. Bovendien is D.C. niet vertegenwoordigd in de 100-koppige Senaat. In de Senaat wordt iedere staat, ongeacht zijn grootte of bevolkingsaantal, door twee senatoren vertegenwoordigd: 50 staten, 100 senatoren.

Taxation without representation

Het officieuze motto van de hoofdstad is dan ook taxation without representation (belasting zonder vertegenwoordiging) – een update van de Amerikaanse revolutionaire grief dat de kolonies belastingen moesten betalen zonder vertegenwoordigers te hebben in het Britse House of Commons. De delegate voor D.C. maakt er dan ook sinds zijn eerste verkiezing in 1990 een gewoonte van wetsvoorstellen te lanceren die van het gros van de hoofdstad de 51^ste staat van de Unie zouden maken. Op die manier zou D.C. niet alleen een stemgerechtigd lid naar het Huis van Afgevaardigden kunnen sturen, maar ook recht hebben op twee senatoren.

En dit laatste is waar het schoentje knelt voor de partij die op dit moment de Senaat controleert. In 1993 stemde het Huis voor het eerst over het wetsvoorstel dat van Washington D.C. de 51^ste staat zou maken. En hoewel zo’n 40 procent van de Democratische Afgevaardigden tegen het voorstel stemde, valt toch vooral het aantal Republikeinen op dat zijn steun verleende aan de totstandkoming van de nieuwe staat, namelijk één. Het voorstel haalde het dus niet. In juni 2020 werd de grondwettelijke promotie voor het eerst goedgekeurd door het Huis, en dit met uitsluitend Democratische steun. De kans dat Mitch McConnell, de Republikeinse leider in de Senaat, zin heeft in een nieuw robbertje constitutioneel vechten, is onbestaande. DC Statehood is, met andere woorden, D.O.A. (dead on arrival).

Politiek opportunisme

De bezwaren van de ene partij en de beweegredenen van de andere partij zijn evenwel niet constitutioneel van aard. Republikeinen en Democraten beschuldigen elkaar van politiek opportunisme in hun verzet tegen respectievelijk steun voor de staatkundige promotie van D.C. Om dit te begrijpen volstaat het om het verkiezingsresultaat van de meest recente presidentsverkiezing erbij te halen. Tijdens die stembusslag kon de Democratische kandidate Hillary Clinton op de steun rekenen van zo maar eventjes 91 procent van de kiezers in de hoofdstad. Donald Trump overtuigde daarentegen slechts vier procent van zijn toekomstige stadsgenoten. Dit had trouwens weinig met de persoon van Donald Trump te maken. Ook in 2012 haalde de Republikein Mitt Romney, in vele opzichten de anti-Trump, amper zeven procent van de stemmen.

Washington D.C. is een niet te veroveren Democratisch fort, een linkse dam die Republikeinse electorale tsunami’s weet te weerstaan. Toen Richard Nixon in 1972 49 van de 50 staten won, bood naast Massachusetts enkel D.C. weerstand. In 1984 won ook Ronald Reagan zo’n 49 staten landslide. Opnieuw stemde de hoofdstad voor de Democratische kandidaat. Een Republikeinse president weet zich na zijn intrek in het Witte Huis dan ook onmiddellijk omringd door politieke tegenstanders, de bewoner van een rood eilandje in een blauwe zee van bureaucraten en lobbyisten.

Laatste verdedigingslinie

Republikeinen beschuldigen hun Democratische collega’s ervan dat zij de opwaardering van de hoofdstad enkel nastreven om het Congres in een definitieve, Democratische plooi te leggen. De Democraten beschuldigen de Republikeinen er op hun beurt van Amerikaanse principes van democratie en gelijkheid voor de wet ondergeschikt te maken aan het traditioneel politiek machtsspel. Nu kan de GOP doorgaans wel leven met het idee van een extra Afgevaardigde. In een kamer die 435 parlementariërs ‘rijk’ is, zal die ene extra Democraat niet meteen het verschil maken, zo luidt het.

Maar de Senaat, dat is een ander verhaal. De 100 senatoren zijn doorgaans min of meer gelijk verdeeld over beide partijen. De laatste keer dat een van beide politieke formaties over een zogenaamde supermeerderheid van 60 stemmen kon beschikken was in 2010, toen de 58 Democratische senatoren in de Democratische Senaatsfractie vergezeld werden door twee onafhankelijken (waaronder de linkse stokebrand Bernie Sanders). Op moment van schrijven zijn het de Republikeinen die de Senaat controleren met 53 zitjes tegen 47 voor de Democraten.

Maar statehood voor Washington D.C. zou de Democratische Partij twee extra senatoren garanderen. Voor Republikeinen die in november de presidentiële bui al zien hangen en de Senaat zien als de laatste verdedigingslinie tegen een totale Democratische machtsovername, is steun voor dit plan tot staats(her)vorming dan ook pure electorale zelfkastijding, zo niet politieke zelfmoord. Indien Democraten in november voldoende Senaatszetels winnen en erin slagen Joe Biden te installeren als president, dan resten er nog bijzonder weinig obstakels voor de creatie van een nieuwe, saffierblauwe staat.

Europese hoofdstad

De Europese Unie is de Amerikaanse Republiek niet. Zo is de EU alvast niet behept met een disfunctioneel tweepartijensysteem – een quasi-disfunctioneel meerpartijensysteem volstaat voor de gemiddelde Europeaan.

De vraag van de vertegenwoordiging op Europees niveau zou evenwel voor wrevel kunnen zorgen. Als de EU nog steeds een ontmoetingsplaats is voor haar lidstaten, dan is het ondenkbaar dat EU-stad Brussel nog een commissaris of minister kan afvaardigen naar respectievelijk de Commissie of de Raad. De Europese Commissie zou immers haar eigen commissaris aanwijzen of haar eigen ‘minister’ naar de vergaderingen van een ander EU-orgaan sturen. Brusselaars zouden hun vertegenwoordiging op het niveau van de EU minstens deels moeten verliezen om de huidige EU-logica te handhaven.

Bovendien zou de Unie wel héél sterk op een soevereine staat beginnen te lijken. Controle over een grondgebied, een permanente bevolking op dat grondgebied en internationale erkenning zijn onder internationaal recht immers de voorwaarden om als ‘staat’ te worden gekwalificeerd. Check, check en check. In de Verenigde Staten was verdere integratie en centralisatie evenwel uitdrukkelijk de bedoeling. In Europa, daarentegen, is het momentum niet pro-Europa, integendeel. Een Amerikaanse oplossing voor de Brusselse kwestie vereist een verstandshuwelijk tussen het Vlaams separatisme en meer Europese integratie, en dat is nog niet voor morgen.

Statehood

Een Amerikaanse oplossing voor de Brusselse kwestie?