In deze aflevering van Doorbraak Radio spreekt David Geens met psychiater Kirsten Catthoor en psycholoog Kris Van den Broecke, beiden lid van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Zij namen recent deel aan de tweede Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheid.

De eerste keer dat er zo’n Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheid plaatshad, was twee jaar geleden. Omdat er vaak ad hoc mensen werden gevraagd voor interviews, sprak de geestelijke gezondheidszorg te weinig met één stem. Op aanraden van Guy Tegenbos, journalist van De Standaard, werden er een aantal problemen in kaart gebracht en naar consensus gezocht in de sector. Vanuit dat vertrekpunt werkten de verschillende psychologen en psychiaters verder. Tijdens de tweede Staten-Generaal werd de stand van zaken van de inspanningen van de laatste twee jaar gepresenteerd en werd het mandaat gevraagd aan de sector om verder te doen. Een breed spectrum aan organisaties steunt de teksten: beroeps- en patiëntenorganisaties, koepels, mantelzorgers, zorgorganisaties, CAW’s, ziekenhuizen, … ‘Het vertrekpunt is de patiënt en de zorg die de patiënt nodig heeft, maar vaak niet vindt,’ aldus Catthoor en Van den Broecke. ‘Zo krijgt geen enkele zorgvorm de overhand.’

Voornemens van de betrokken ministers

De Staten-Generaal werkt in vier werkgroepen: wachtrijen, de vicieuze cirkel ziekte-armoede, transitiepsychiatrie en financiering van de zorg. Over elk thema wordt een stand van zaken gegeven en met de betrokken ministers, minister Beke en minister Vandenbroucke, gereflecteerd. Minister Beke beloofde meer aandacht voor de rol van de familie in het verhaal van de geestelijke gezondheidszorg. Er komen ondersteuningstrajecten voor de informele zorgverleners en mantelzorgers, zodat zij ook meer steun kunnen geven aan de patiënt.

Minister Vandenbroucke plant dan weer om iets te doen aan de grote historische tekorten en wil ook op andere soorten zorg inzetten. Hij ging daarnaast een engagement aan om met de Staten-Generaal de toegankelijkheid van het invaliditeitsstatuut voor mensen met een ernstige psychische aandoen te herbekijken en te sleutelen aan de regelgeving. ‘Dat zijn zeker goede voornemens,’ benadrukt Van den Broecke. ‘Het is nu aan ons om deze thema’s warm te houden.’

Noodzakelijke budgetverschuivingen en investeringen

‘Er moeten budgetverschuivingen komen van de somatische zorg naar de geestelijke zorg,’ legt Catthoor uit. ‘Tot nog toe vonden de budgetverschuivingen altijd plaats binnen de geestelijke zorg, en ging het om vestzak-broekzakoperaties. Dat is echter niet voldoende. Er moet op élk zorgniveau meer geld komen om het structureel tekort te verhelpen.’

Catthoors stokpaardje is de gelijke behandeling van somatische ziektes en psychiatrische aandoeningen. ‘De verschillen die er zijn qua ernst vanuit het professionele werkveld en zorg vanuit de overheid, zijn niet meer aanvaardbaar. Niemand is vrij van psychische problemen, dus is het hoog tijd dat we de aandoeningen gaan normaliseren.’

Oplopende wachtlijsten

De wachtlijsten slinken zeker niet, en corona heeft de situatie zeker niet verbeterd. ‘Belangrijke factoren zijn de beschikbare capaciteit en de doorlooptijd,’ schetst Van den Broecke, ‘maar we zien daarnaast dat patiënten niet altijd in de juiste wachtrij belanden. Hierdoor gaat er natuurlijk veel tijd verloren, zowel voor de persoon zelf als voor de andere wachtenden.’ Er moet dus op meerdere fronten tegelijk gewerkt worden. De politiek en de zorg zouden kruispunten moeten inrichten waar verschillende organisaties consultatie houden. Daar kunnen patiënten zich aanmelden, hun verhaal doen en dan doorverwezen worden naar de correcte zorgverlening.

Het probleem situeert zich voornamelijk bij de gesubsidieerde zorg. Zolang je er voor kan en wil betalen, kan je vrij snel – gemiddeld binnen de twee weken – bij een zorgverlener terecht. In de gesubsidieerde centra voor geestelijke gezondheidszorg loopt de wachttijd voor een behandeling op tot gemiddeld 103 dagen. Voor kinderen en jongeren nemen de wachttijden in alle zorgvormen vaak dramatische proporties aan. Voor een diagnostisch onderzoek is het maanden wachten geblazen. ‘Zelfs in crisissituaties is de toestand schokkend: slechts een derde van de kinderen kan binnen de week geholpen worden,’ aldus Van den Broecke. ‘Dat is toch vreemd voor een welvarend land?’

Psychiater als knelpuntberoep

Personeelstekorten in de psychiatrische sector liggen mee aan de basis van deze problematiek. ‘In Antwerpen weet ik dat een patiënt maar liefst tien verschillende psychiaters heeft gecontacteerd voor een afspraak voor een specifieke behandeling met psychofarmaca,’ vertelt Catthoor. ‘Geen van de tien kon een afspraak geven.’ Ook ambulante en gespecialiseerde hulp bij een psychiater kennen problemen omdat er te weinig mankracht is. Psychiatrie als medische discipline is dus eigenlijk een knelpuntberoep.

‘Corona heeft zeer zeker een invloed op de wachtlijsten, maar het is moeilijk te zeggen wélke impact precies,’ stelt Van den Broecke. ‘Er is immers geen eenduidige centrale administratie van de wachtrijen. Wat we wel horen in het veld, is dat psychiaters en psychologen vaak niet meer beschikbaar zijn, omdat ze een opnamestop hebben moeten inlassen. Alle begrip voor de maatregelen, maar je moet geen psycholoog of psychiater zijn om te weten dat, als je mensen opsluit en beperkt, dat hun welzijn niet ten goede komt.’ Het geven van perspectief is belangrijk, maar dat was er lang niet en zelfs nu is het nog steeds onzeker. Het rijk der vrijheid lijkt altijd maar op te schuiven.

Ontoereikende erkenningsprocedure

Geen enkel medicijn uit de sector van de geestelijke gezondheidszorg wordt beschouwd als levensnoodzakelijke medicatie. Medicatie voor diabetes, epilepsie, kanker etc. behoren tot categorie A en zijn de facto gratis voor de patiënt omdat ze levensnoodzakelijk zijn. ‘Nochtans gaan er even goed mensen dood door psychiatrische problemen, en omdat ze hun medicijn niet kunnen krijgen’, aldus Catthoor. ‘Hier moet dringend zorgvuldiger naar gekeken worden.

Psychische aandoeningen leiden ook veel minder vaak tot erkenning van een handicap, omdat de erkenningsprocedure om een uitkering te krijgen helemaal niet afgestemd is op de realiteit van een patiënt met psychische problemen. De vragenlijsten zijn specifiek gericht op lichamelijke problemen en handicaps. De psychiater moet dan ook heel wat creativiteit aan de dag leggen om de papieren zo in te vullen dat de patiënt een uitkering kan krijgen. Veel hangt daarbij ook af van de goodwill van de adviserend arts.

Auteur artikel: Lies Verlinden

Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheid

Catthoor en Van den Broeck: ‘Tijd om psychische problemen eindelijk te normaliseren’