Het was reikhalzend uitkijken naar dé aflevering van ‘Het Verhaal van Vlaanderen’ op de VRT waar de Slag der Gulden Sporen aan bod zou komen. Het verhaal van de verdwenen Neanderthalers en dat van de in de pan gehakte Eburonen hadden we goed verteerd (al werd er met geen woord gerept over het ontstaan van de taalgrens nadat de Romeinen waren vertrokken), en de romance tussen Judith en Boudewijn, waaruit het graafschap Vlaanderen ontstond, kon menig Vlaming zelfs tot lyrische ontboezemingen bewegen. Een land dat uit liefde ontstaat!

Natuurlijk is het Vlaanderen van toen niet dat van vandaag, het ging territoriaal grosso modo om wat zich vandaag over de provincies West- en Oost-Vlaanderen uitstrekt, plus een deel van Henegouwen en wat we vandaag Frans-Vlaanderen noemen, met Brugge als onbetwistbare metropool. En stricto sensu was de Graaf van Vlaanderen een vazal van de Franse koning, een ondergeschikte positie die door de bloeiende lakennijverheid doorkruist werd en de opkomst van de steden met zich meebracht.

Cultuurstrijd

Jan Dumolyn (UGent, PVDA-medewerker)

Maar dus gisteren, zondag 22 januari, de krachtmeting tussen de Brugse opstandelingen en het Franse ridderleger, dat finaal genadeloos in de pan werd gehakt. Aan deze confrontatie ging een periode van spanningen vooraf, met als hoogtepunt de legendarische Brugse Metten waarin de liebaards (ofte klauwaarts) de aldaar gelegerde Franse soldaten van hun bed lichtten en afmaakten. Over de iconische strijdkreet ‘schild en vriend’, waarmee Franstaligen werden ontmaskerd, zwijgt Tom Waes in alle talen, en in tegenstelling tot wever en ‘volksmenner’ Pieter De Coninck komt Jan Breydel in het verhaal niet voor, misschien omdat Conscience hem in zijn historische roman iets teveel eer gunt.

Soit, natuurlijk kan zo’n vulgariserend programma van 50 minuten niet alle details vermelden. Vervelender is, dat heel het 1302-verhaal dit keer toch wel een soft-marxistische lezing kreeg, waar wetenschappelijk medewerker en PVDA-er prof. Jan Dumolyn allicht wel voor iets tussen zit. Ontegensprekelijk had de Brugse opstand een sociale dimensie van uitgebuite wevers tegenover de koopmanselite die zich enorm kon verrijken aan de lakenhandel. Maar deze elite sprak geen Swahili, ze sprak Frans, de taal van Filips de Schone en zijn gevolg. Spreken over een ‘taalstrijd’ ware een anachronisme, maar het ‘Vlaams’ karakter van de Brugse opstand was onmiskenbaar, en daar lijkt het VRT-programma met een wijde boog omheen te lopen.

Dat Vlaams karakter was op zijn beurt niet enkel een taalkundige zaak, maar een bredere kwestie van cultuur en mentaliteit. De Franse ‘hoofse’ zeden vertaalden zich in een etiquette die wel door de bovenlaag – de Fransgezinden – werd overgenomen maar niet door de ambachten en het volk. In die etiquette is de taal een omgangsvorm waarin een individu zich nooit helemaal blootgeeft, er is plaats voor versluiering, list en dubbele bodems. Deze ‘Latijnse’ trek versus de Germaanse – en maak hier vooral geen rassenkwestie van – werkt tot op vandaag door in het eindeloze Belgische misverstand, waar ingenieus opgestelde teksten, met veel punten en komma’s, door Franstaligen anders worden gelezen en uitgelegd dan door Vlamingen, die dan meestal aan het kortste eind trekken zoals dat bij teksten rond staatshervormingen gebeurt.

Goedendag

Dit terzijde. Dat in de taal ingebedde cultuurverschil is geen abstracte kwestie, en de aap komt ook uit de mouw als Waes zich op het einde laat gaan en over een ‘Vlaamse Taliban’ spreekt, zelfs ‘terroristen’ van een Vlaamse Islamitische Staat (!), daar waar hij refereert naar het feit dat de van hun paard getuimelde Franse ridders in de Slag bij Kortrijk niet op genade moesten rekenen.

Effectief gold tot dan de oorlogs-‘etiquette’ dat deze ruiters werden gespaard en eventueel tegen losgeld terugbezorgd aan de vijand. Dat deden de Vlamingen niet, het devies was ‘de ruiters van hun paard krijgen en ze elimineren’. Dat laatste gebeurde met de goedendag, een stok van anderhalve meter lang die als knots én als spies kon gebruikt worden. Niet te verwarren met de stok waaraan een ijzeren bol met stekels bengelt. Of de houten spiespalen waarmee de paarden tot staan werden gebracht.

De ongelooflijke ‘schande’ dat een aristocratisch ruiterleger door een bende ambachtslui en boerenpummels in de pan werd gehakt, veroorzaakte een schokgolf door Europa, want het zette heel de feodale machtsverhoudingen én de regels van de krijgskunde op losse schroeven. Dat de Vlamingen daardoor een paria-status kregen zoals de Islamitische Staat vandaag, wordt door de geschiedenis zelf tegengesproken, integendeel, ze waren trendsetters. De Slag bij Kortrijk was het nieuwe strategische ijkpunt voor opstanden van de lagere klassen en de burgerij tegen de adel. Daarmee liep het feodale tijdperk ten einde, en begon het verhaal van de stedelijke vrijheden.

Stigmatisering

Een game changer dus, ofte disruptieve innovatie, die dra navolging kreeg, zoals in de slag bij het Schotse Bannockburn anno 1314 (tegen Engeland), en Mortgarten in 1315 (Zwitsers Eedgenootschap tegen de Oostenrijkse bezetter). Zelfde tactiek van voetvolk en boogschutters versus ruiterij. Heu… Vlaamse Taliban? Als ik architecturale pareltjes als de Ieperse Lakenhalle uit die tijd bekijk en de Gotische kunst die toen floreerde, lijkt het me weinig waarschijnlijk dat de Vlamingen na 1302 internationaal opeens als leprozen werden beschouwd.

Tom Waes bedoelt het allemaal goed, maar men krijgt de indruk dat ‘Het Verhaal van Vlaanderen’ op die manier een ideologische evenwichtsoefening wordt, en dat oikofoob-links bij deze gelegenheid ook eens een been mocht toegeworpen krijgen. Want meteen kunnen dan de klavierridders op de sociale media in gang schieten om ook de flaminganten van vandaag verketteren tot ‘terroristen’. Als er in de middeleeuwen op grote schaal terreur werd beoefend, kunnen we misschien beter kijken naar de eeuwenlange plundertochten van de Vikings.

Dat Filips de Schone not amused was en over ’terreur’ sprak na de nederlaag, ja, daar kan ik inkomen. In Knack gebruikt Rolf Falter dezelfde stigmatiserende vergelijking tussen het Vlaamse leger en ‘de terreurstaat van IS’, om dan toch te erkennen dat 1302 het signaal was voor de Europese steden om zich uit de feodale machtsverhoudingen los te rukken. Ja maar wat is het nu, terreur of een emancipatieve revolte? Het laatste uiteraard, en daar kunnen ook de historici niet onderuit die Het Verhaal wetenschappelijk hebben gesurveilleerd. Oorlog is niet voor doetjes, dat weten we ook vandaag, maar de Brugse opstand was een voorbeeld voor een omwenteling waarin een stedelijke middenklasse haar rechten opeist tegen het middeleeuwse Ancien Régime. Daar mogen we best fier op zijn.

stedelijke vrijheden

Heu… ‘Vlaamse Taliban’, Tom Waes?