Op dinsdag 23 augustus kwam de Nederlandse Tweede Kamer terug van reces, voor een spoeddebat. Niet over de dalende koopkracht en de stijgende energieprijzen. Niet over Oekraïne. Niet over hoe het rijk een gemeenteraad passeerde door de opening van een asielzoekerscentrum dwingend op te leggen. Nee, het debat ging over een minister die andere opvattingen leek te hebben dan de rest van het kabinet. Hoe zou het toch komen dat burgers denken dat landelijke politici er niet voor hen zijn?

Stikstof: ‘2030 is niet heilig’

Het betrof buitenlandminister Wopke Hoekstra, tevens vicepremier en partijleider van het christendemocratische CDA. Op vrijdag 19 augustus stelde hij in een interview aan het Algemeen Dagblad (AD) dat het land momenteel kampt met drie grote crises: stikstof, koopkracht en de opvang van asielzoekers. Daarbij gaf hij aan dat het kabinetsvoornemen om in 2030 de stikstofuitstoot gehalveerd te hebben ‘niet heilig’ is. Media spreken sindsdien van de ‘stikstofbom’.

Mocht u deze zomer in Nederland geweest zijn, ergens tussen Friesland of Groningen in het noorden of Limburg in het zuiden, dan heeft u waarschijnlijk omgekeerde Nederlandse vlaggen gezien, of boerensjaals, of andere steunbetuigingen aan de boeren. De kwestie maakt de langer bestaande onvrede van de regio over het landelijke beleid zichtbaar. Het gevoel bestaat dat beleid enkel uitgaat van de grote steden, en dan overwegend de westelijk gelegen ‘randstad’ (de kring Amsterdam-Utrecht-Rotterdam-Den Haag). De rest van Nederland zou genegeerd worden.

Veel leden en kiezers van het CDA wonen in landelijke regio’s. Het CDA verloor dit jaar de gemeenteraadsverkiezingen en kromp vorig jaar bij de landelijke verkiezingen. Komende maart zijn verkiezingen voor de Provinciale Staten (die indirect de nieuwe samenstelling bepalen van de Eerste Kamer oftewel de Senaat). Het voortbestaan van de partij staat op het spel. CDA-militanten lieten vorige maand weten ontevreden te zijn met de landelijke partijtop. Hoekstra en collega-minister Hugo de Jonge lijken dat goed in hun oren te hebben geknoopt.

Weinig collegiaal?

Punt is dat minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal (van de rechts-liberale VVD) al de hele zomer dit impopulaire beleid verdedigt. Daarbij ontving ze bedreigingen. Al de avond na bekendmaking van het beleidsvoornemen werd ze thuis opgezocht door boze boeren.

Wie blij is dat de koerswijziging is aangekondigd, kan zich toch afvragen of dit de gepaste manier is. Vicepremier Hoekstra had het in de ministerraad kenbaar kunnen maken. Daarnaast voert oud-minister Johan Remkes (VVD) momenteel gesprekken met landbouworganisaties en andere betrokkenen. Dat rapport had afgewacht kunnen worden. En tot slot werkt de regering momenteel aan de begroting voor het komende jaar, die traditioneel de derde dinsdag van september (Prinsjesdag) bekend wordt gemaakt.

Afgelopen september keerde CDA-staatssecretaris Mona Keijzer zich, op de dag dat de coronapas werd ingevoerd, in een interview tegen dit besluit. Diezelfde dag werd ze door VVD-premier Mark Rutte — en door vicepremier Hoekstra — ontslagen als staatssecretaris.

Maandag 22 augustus publiceerde het AD een reconstructie van het kabinetsberaad op de dag van het interview. Volgens vicepremier Sigrid Kaag, tevens partijleider van het links-liberale D66, was ‘het vertrouwen weg’. Diezelfde Kaag zei ooit tegen Rutte ‘hier scheiden onze wegen’, om drie kwart jaar later alsnog in het kabinet-Rutte IV te stappen. Toch vroeg oppositieleider Geert Wilders (PVV) een debat aan. Volgens hem hadden de kiezers al geen vertrouwen in het kabinet. Als de ministers elkaar nu ook niet meer vertrouwen…

‘Regeren doe je niet met je oren dicht’

En dus werd dinsdag van tien tot tien vergaderd. Spoiler: de regering zit er nog steeds.

Kaag had zich afgemeld om gezondheidsredenen, ze bezocht zelfs het ziekenhuis. Joost Eerdmans (JA21) was ook ziek. Derk Jan Eppink voerde namens hem het woord en verwees naar Vlaanderen.

CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma verdedigde de koers van zijn partijleider, wat hem op veel interrupties kwam te staan. Hij hield voet bij stuk. Als beleid zoveel onvrede oproept, moet er nagedacht worden over het tempo en of de beoogde doelstellingen ook op een andere manier behaald kunnen worden. Want ‘regeren doe je niet met je oren dicht’. Wilders meende echter dat de boeren nu nog niet weten of het CDA aan hun kant staat of niet.

Het zal u niet verbazen dat GroenLinks en D66 juist willen dat de regering vasthoudt aan de doelstellingen voor 2030. Volgens Jan Paternotte (D66) is zijn partij normaal gesproken blij als dingen ‘niet heilig’ zijn, maar de stikstofdoelen moeten worden gehaald. Deze partijen zien het stikstofbeleid niet als een politieke keuze, maar als noodzakelijk om de klimaatverandering tegen te kunnen gaan. En dus als onvermijdelijk.

Politieke spelletjes

Eppink ondervroeg premier Rutte waarom hij verschil maakte tussen de CDA-ers Keijzer en Hoekstra. Rutte gaf toe dat dit was omdat Hoekstra niet gewoon minister is, maar partijchef.

Attje Kuiken, fractievoorzitter van de sociaaldemocratische Partij van de Arbeid, nam het Hoekstra kwalijk dat hij, uitgerekend nu er zoveel problemen op te lossen zijn, politieke spelletjes speelde via de media. Je kunt niet gelijktijdig minister en oppositie zijn: niet vierkant én cirkel.

Pieter Omtzigt merkte op dat er in de stad Amsterdam evenveel mensen wonen als in de dunbevolkte oostelijke regio’s Twente (Overijssel) en de Achterhoek (Gelderland) samen. In Amsterdam wonen 25 Kamerleden (van de 150, nvdr). Hij is de enige die in Twente woont, en met de Achterhoek erbij blijft hij de enige.

Uitstel van executie?

Het kabinet overleefde dit debat, maar is de harmonie hersteld? Coalitiepartners D66 en CDA staan recht tegenover elkaar als het om stikstofbeleid is. Geen van beide heeft ruimte om af te wijken. Twee derde van de respectievelijke achterbannen vindt het een kabinetscrisis waard.

De vierde en kleinste coalitiepartij, de orthodox-protestantse ChristenUnie, lijkt Hoekstra te volgen in zijn bijstelling van het stikstofbeleid. De achterban van grootste partij VVD is het niet alleen oneens met de stikstofkoers. Op andere dossiers belandt de onvrede ook in de media. Daarover leest u ongetwijfeld binnenkort meer, maar alvast een voorsmaakje: erelid en oud-partijleider Hans Wiegel gaf een interview.

En op de dag na het debat bleek dat de staat de boeren misschien niet mag uitkopen van de Europese Commissie…

stikstofbom

‘Stikstofbom’ ontploft