Uit de opkomst van het concept ‘sigma male’ blijkt dat velen worstelen met de vraag wat het is om man te zijn.

Mannen moeten waakzaam zijn wanneer zij advies aannemen over wat het is om een man te zijn. Veel adviezen dienen de belangen van de deuginstituties, van vrouwen, van het bedrijfsleven – kortom van iedereen behalve mannen zelf. En omdat mannen van nature opofferingsgezind zijn (als één man sterft, kan een andere man altijd nog de overgebleven vrouwen bevruchten), trappen ze vaak in voorgeschreven rollen van mannelijkheid die meestal externe belangen dienen.

Weerwolf als archetype

In het boek Homo Sacer van de filosoof Giorgio Agamben (1998, blz. 107), staat een leerzame fabel. Dat gaat over de Bisclavret, oftewel de weerwolf. Elke week gaat een baron erop uit om zijn kleren te verbergen onder een steen. Daarna verandert hij in een wolf en leeft hij drie dagen in het wild. Zijn vrouw heeft zo haar vermoedens en uiteindelijk biecht hij het geheim aan haar op. Deze vrouw, gesteund door een helper die al snel haar minnaar wordt, neemt de kleren van de man weg onder de steen, waardoor de baron voor altijd een wolf blijft.

Hieruit valt veel te leren. Mannen vinden het prima om op enige afstand van de beschaving te wonen, omringd door de ruimtelijke natuur en een landelijk weids uitzicht. Maar vrouwen verlangen naar de prikkels en impulsen van intensieve sociale interacties. Hierom proberen vrouwen om mannen het stadse, urbane bestaan binnen te lokken.

Een woeste, wat ruwe en meer natuurlijke man blijft voor vrouwen spannend en aantrekkelijk, maar uiteindelijk moet hij zijn zwervende bestaan voor haar opgeven. Anders schenkt ze haar seksualiteit aan een man die wél bereid is met haar binnen het urbane te bestaan. De fabel probeert mannen zó te kneden dat ze zich schikken naar dat hoofse bestaan vol sociale interacties en delicate hiërarchieën, omdat ze anders ‘onvolwassen’ zouden zijn en vrouwen hen zullen loslaten.

De fabel gaat indirect ook over de transitie van een harde, nomadische samenleving naar een meer burgerlijke sedentaire samenleving. De weerwolf symboliseert de man die met één been in de ruwe, rauwe en wrede natuurorde blijft staan.

Conflict in het verkeer

Dit alles drong zich op toen ik een bus moest nemen omdat er wegens werkzaamheden geen treinen reden. Het was druk en hectisch – de mensen die agressief naar voren duwden, hadden meer kans op een busplaats. Ik kon duidelijk zien hoe deze situatie in het voordeel was van jonge mannen. Vitaal, sterk, beweeglijk. Onze samenleving probeert die kracht die jonge mannen hebben, voortdurend ofwel te taboeïseren, ofwel te kanaliseren naar invullingen die vooral anderen ten goede komen.

Maar geef die duwende mannen eens ongelijk? Ze zullen opdraaien voor de staatsschuld van een vorige generatie die inmiddels vergrijst – zekerheden qua relaties en banen zullen aan hen voorbijgaan. Een ‘huisje boompje beestje’ hebben ze een vrouw toch niet te bieden, want huizen zijn onbetaalbaar. Om nog maar niet te raken aan het ‘minderheid-in-eigen-land’-fenomeen, en alles wat dit behelst qua uitgeputte sociale zekerheid, hardere speelplaatscultuur en individuele weerbaarheid. Je zult standvastig en genadeloos voor jezelf moeten kunnen opkomen in het type maatschappij dat nu aanbreekt.

Ik zag ook hoe een jongen en een oudere dame bijna tegen elkaar fietsten. De oudere dame begon moralistisch te klagen en met haar vingertje te wijzen. Ik dacht: ‘Wat dwaas dat je dit conflict begint. Jouw moralisme zal nul impact op hem maken en de kans dat jij het wint van die jongen, die zoveel vitaler is, is nul.’ Het beste wat hij kon doen was zijn schouders ophalen en weglopen: haar totaal negeren in haar evidente machteloosheid.

Fight Club

In een maatschappij die door burgerlijke conventies en juridische overeenkomsten bijeengehouden wordt, kom je heel ver met passieve agressie. Vooral vrouwen zijn vaak goed in dit type conflicten: iemand tot overgave proberen te dwingen door te sarren en onder de huid te kruipen op een manier die binnen de formele grenzen blijft. Maar passieve agressie is zeer effectief te counteren met directe agressie: iets dat veel mannen verleerd en vergeten zijn.

Iemand die een klacht indient moet dan maar net geluk hebben dat een instelling die reeds onder zijn eigen bureaucratische gewicht bezwijkt, de ruimte en energie kan opbrengen om te handhaven – meestal is dit niet het geval. De film Fight Club (1999) wijdt er meerdere scènes aan om dit punt te maken: binnen de burgerlijke cultuur doen mensen bijna alles om een fysiek conflict te vermijden.

Verantwoordelijkheid nemen?

Met deze uiteenzetting wil ik dus bewust de andere kant van de zaak belichten, wanneer mensen mannen voorhouden dat ze vooral zelfbeheersing en ‘verantwoordelijkheid nemen’ in de praktijk moeten brengen. Wat is die verantwoordelijkheid nemen dan? Netjes naar de baas gaan en je centjes aan de staat afdragen die daar vervolgens theehuizen, asielzoekerscentra en biomassacentrales voor bouwt? Of is het opkomen voor een vrouw in nood? Prima, maar zal die vrouw daarna ook voor jou opkomen? Of zal ze stemmen op één of andere feministische partij en van haar man scheiden, die vervolgens de alimentatie moet ophoesten?

De les hieruit is: denk aan jezelf. Ik zeg niet dat je nooit een offer mag maken, maar wees kieskeurig in wie het waardig is om zo’n offer voor aan te gaan. Laat de vrouwen er zelf maar voor werken – ze zijn toch geëmancipeerd? Laat ze zichzelf maar vrijvechten uit de noodsituaties met de kansenparels en cultuurverrijkers – zij waren toch zo links en bevlogen, zo progressief begaan met de minderbedeelden, zij wilden deze gastvrijheid toch?

Stoïcijnse nonsens

De conventionele wijsheid, wat Aristoteles noemt de ‘doxa’, stelt dat een echte man niet uitvalt, zich niet laat provoceren en altijd rustig blijft, met James Bond als het geijkte voorbeeld. De ideale, meest mannelijke man zou zijn driften en seksuele noden onder controle hebben, en wie dit niet heeft is een zwakke man oftewel een ‘bèta-man’.

Over dit clichébeeld moet allereerst worden opgemerkt dat die typisch Britse stoïcijnse cultuur nogal destructief is voor het mannelijk gevoelsleven. Alles opkroppen en nooit zwakte mogen tonen drijft een diepe wig tussen de man en zijn eigen gevoelens, terwijl de gevoelens van de man nu juist de bron zijn van zoveel creatie en hoogstaand cultuurgoed van de Westerse beschaving. Van de buitenkant lijkt zo’n man heel wat, maar in de praktijk valt het voor vrouwen vaak tegen, juist omdat die cultuur weinig aandacht schenkt aan de seksuele ontwikkeling.

Intrinsieke validatie

En sowieso, ware masculiniteit is dat je zozeer met jezelf in het reine bent, dat je je totaal niets aantrekt van hoe vrouwen mannelijkheid definiëren. Waarom zouden vrouwen kunnen en mogen bepalen welke plek aan emoties toekomt in het leven van een man? En waarom zouden vrouwen een emotioneel monopolie mogen hebben?

Dit soort gangbare denkbeelden hebben geen basis en maken mannen tot werkmieren van een industriële maatschappij. Mannen hebben juist hele rijke, diepe en intense emoties – vaak veel rijker en dieper dan sommige vrouwen zich überhaupt kunnen voorstellen!

Bovendien komt in de Britse cultuur – die een mengelmoes is van een door drankmisbruik afgestompt arbeidersbestaan en een stoïcijnse aristocratie van liefdeloze verstandshuwelijken – veel zelfmoord voor onder mannen, omdat er geen ruimte en vorming is voor hun emoties. De UFC-vechter Paddy Pimblett haalde laatst het nieuws toen hij dit taboe openlijk benoemde.

En dan tot slot over die ‘zelfbeheersing’. Voor mannen is een confrontatie soms gewoon onvermijdelijk, dan kun je er niet van weglopen. Bijvoorbeeld als iemand je probeert te beledigen of je op een laffe manier tracht te ondermijnen. Direct confronteren is dan de beste methode.

Stoïcijnse nonsens

Wat is masculiniteit?