In 2019 en 2020 schreef ik voor deze webstek een aantal bijdragen over de afzettingsprocedure tegen Donald Trump. De president was in woelig water terechtgekomen nadat hij zijn Oekraïense collega tijdens een telefoongesprek had aangespoord een onderzoek te openen naar de bezigheden van de familie Biden in het Oost-Europese land. Met de vrijspraak door de Senaat — het Huis van Afgevaardigden formuleert de aanklacht, de Senaat berecht — was ik ervan overtuigd dat dit de laatste keer was dat ik over deze zeldzame procedure had geschreven. In de meer dan 200 jaar sinds de aanname van de federale grondwet werden immers maar drie presidenten aangeklaagd. Geen van hen werd schuldig bevonden en afgezet.

Veroordeling

De betoging en rellen van 6 januari in de Amerikaanse hoofdstad brachten daar verandering in. Nadat de president een misleidende en opruiende toespraak had gegeven, trok een deel van de betogers richting het federale parlementsgebouw. Daar waren de parlementariërs bezig met de formalisering van Joe Bidens verkiezingsoverwinning. Een onderbemande politiemacht kon niet voorkomen dat verschillenden van hen op gewelddadige wijze het gebouw binnendrongen en de afgevaardigden en senatoren de stuipen op het lijf joegen.

De gebeurtenissen in Washington D.C. choqueerden Amerikanen over de partijgrenzen heen. In een recente peiling veroordeelde 89% van de bevraagden de bestorming van het Capitool. Slechts 8 procent liet optekenen akkoord te gaan met de acties van de relschoppers. Dit is geruststellend. Een overgrote meerderheid van het Amerikaanse volk schuwt politiek geweld dus nog steeds.

Senaat

Vraag is evenwel of het Huis van Afgevaardigden de juiste conclusie trok door de president op 13 januari formeel aan te klagen (te ‘impeachen’) voor het ‘aanzetten tot een opstand’ (‘incitement of insurrection’). Er zijn immers redelijke argumenten voor en tegen het starten van een afzettingsprocedure. Zowel van juridische als van prudentiële aard.

Een van de voornaamste argumenten tegen het opstarten van een impeachmentprocedure was de beperkte tijd die Donald Trump nog restte als president. De Senaat, waar de Republikein Mitch McConnell nog tot 20 januari de plak zwaait, liet bovendien weten dat het de aanklacht van het Huis pas in overweging zal nemen wanneer de Senaat na reces opnieuw samenkomt. Dat is pas op 19 januari, één dag voordat Biden het roer overneemt. Bovendien kan men een eerlijk proces — want dat is het feitelijk, een strafproces — onmogelijk op één dag afronden. Hoe duidelijk de feiten ook zijn.

Trump 2024

Kan de Senaat zich dan wel uitspreken over de schuldvraag? De Democratische senatoren menen alvast van wel. Volgens hen kan Trump ook berecht worden eenmaal hij president af is. Maar wat zou het nut zijn van de veroordeling van een ex-president?

Dat The Donald dankzij (niet ondanks) zijn verkiezingsnederlaag politiek nog niet uitgespeeld is heeft hier heel wat mee te maken. De Amerikaanse grondwet bepaalt immers dat iemand tot twee keer toe verkozen kan worden als president. Er is evenwel geen enkel artikel dat bepaalt dat het om twee opeenvolgende ambtstermijnen moet gaan. Met andere worden: niets verhindert dat de president binnen vier jaar opnieuw kandideert. Hij geniet nog steeds ruime steun binnen de eigen partij. In een recente peiling gaf 42 procent van de Republikeinse partijbasis aan in een voorverkiezing op Donald Trump te zullen stemmen. En sinds 3 november houdt hij — met voorsprong — het record voor het meeste stemmen behaald door een zittend president.

Die kans op ‘four more years’ kan de president en zijn aanhangers evenwel ontnomen worden door een succesvolle afronding van de impeachmentprocedure. De grondwet voorziet immers in een tweede sanctie (naast afzetting). De Senaat kan in haar ‘vonnis’ bepalen dat het de schuldig bevonden president verboden wordt om zich in de toekomst nog kandidaat te stellen voor een politiek ambt, inclusief het presidentschap. Trump 2024 zou op die manier al in 2021 onmogelijk worden gemaakt.

Grondwettig?

Het is niet duidelijk of een veroordeling na aftreden — dus vanaf 20 januari — grondwettig dan wel ongrondwettig is. Ik distilleer twee strekkingen uit het debat.

Volgens de eerste strekking is een veroordeling na aftreden niet mogelijk. Dit standpunt vloeit in essentie voort uit de (juiste) opvatting dat de impeachmentprocedure als voornaamste doel heeft een noodrem te zijn op de uitspattingen van een zittend president. In case of emergency, break glass. Maakt hij of zij het te bont, dan kan het federale parlement ingrijpen door de president af te zetten. Conform deze visie is de diskwalificatie voor een verdere politieke carrière slechts een bijkomende sanctie. Een straf, dus, die niet kan worden uitgesproken zonder de hoofdsanctie, de afzetting, op te leggen. En aangezien iemand niet afgezet kan worden nadat hij aftrad, kan ook de additionele straf niet langer worden uitgesproken.

Diskwalificatie

Een tweede strekking ontkent dat enkel een zittend president veroordeeld kan worden. Aanhangers van dit standpunt poneren dat het loutere feit dat de grondwet spreekt over een procedure tegen ‘the President’, niet betekent dat het noodzakelijk moet gaan om de huidige president. Volgens deze strekking is het President-zijn een noodzakelijke hoedanigheid op het moment dat de feiten die hem of haar ten laste worden gelegd, werden gepleegd. Enkel het gedrag van een President tijdens zijn presidentschap kan dus het voorwerp uitmaken van een impeachmentprocedure.

De hoedanigheid van President moet de beklaagde evenwel enkel bezitten wanneer hij de feiten pleegt. Niet noodzakelijk ten tijde van de beoordeling van die feiten. Als gevolg daarvan kan de Senaat ook een reeds afgetreden president schuldig bevinden. Verdedigers van dit standpunt betwisten ook het bijkomend karakter van de diskwalificatiestraf. Iemand de mogelijkheid ontnemen zich verkiesbaar te stellen is een zelfstandige sanctie. Eén die dus niet noodzakelijk voorafgegaan wordt door een feitelijke afzetting.

Supreme Court

Wie heeft het bij het rechte eind? Normaliter zouden de federale rechtbanken een finaal antwoord geven. In laatste aanleg wordt de interpretatie van de federale grondwet immers toevertrouwd aan het befaamde Supreme Court, het Hooggerechtshof.

Een impeachmentprocedure is evenwel een bijzonder beestje. De Amerikaanse grondwet bepaalt dat de Senaat de exclusieve bevoegdheid heeft om een oordeel te vellen over een aanklacht geformuleerd door het Huis van Afgevaardigden. Deze bepaling, zo neemt men doorgaans aan, impliceert dat de rechtbanken en hoven geen rechtsmacht hebben. Zo kan er tegen een veroordeling door de Senaat geen hoger beroep worden ingesteld. Dit betekent dat er geen werkelijke check bestaat op de invulling en uitlegging door de Senaat van de haar door de grondwet toegekende bevoegdheden.

De logische conclusie van dit standpunt betekent dat een veroordeling door de Senaat grondwettig is zolang de Senaat zegt dat ze grondwettig is. Vraag is evenwel of het Hooggerechtshof zich afzijdig zal houden indien de impeachmentprocedure degenereert in een ongrondwettig schijnproces. Het is denkbaar dat het Hof zich in zo’n geval niet uitlaat over de schuld of onschuld van de president, maar wel over de vraag of de toegepaste procedure overeenkomt met die beschreven in de federale grondwet. Dat er überhaupt sprake was van een ‘impeachment’.

17 Republikeinen

Betekent één en ander dat Donald Trump zich zorgen moet maken om zijn politieke toekomst? Waarschijnlijk niet. Een veroordeling vereist immers de instemming van 67 van de 100 senatoren. Ervan uitgaande dat iedere Democraat voor stemt, betekent dit dat maar liefst 17 Republikeinen de president van hun eigen partij moeten laten vallen. In 2020 deed maar één dat, Mitt Romney, de man die het in 2012 nog opnam tegen Barack Obama.

Men verwacht dat het aantal deze keer een stuk hoger zal liggen — zelfs senaatsleider Mitch McConnell zou een voor-stem overwegen. Maar er zijn waarschijnlijk geen 17 senatoren bereid om deel te nemen aan een symbolische veroordeling met als voornaamste doel het saboteren van Donald Trumps politieke carrière. De president mag dan ook op beide oren slapen en zijn campagneteam voor 2024 beginnen samenstellen.

strafproces

Impeachment: tweede keer, goede keer?