Voor politoloog Bart Maddens (KU Leuven) staan de politieke strategieën en ideologieën van federaal parlementslid Dries Van Langenhove niet haaks op die van het Vlaams Belang. ‘Alleen op papier is Van Langenhove onafhankelijk’, zegt Maddens.

Dries Van Langenhove werkte zich afgelopen week in de kijker met een bericht op Twitter dat suggereerde dat steden die alleen maar uit etnische Vlamingen bestaan, een interessant experiment zouden zijn om de multiculturele samenleving terug te draaien. Dat de mainstreampers daarover valt, was te verwachten. Ten gronde is de uitspraak van Van Langenhove evenwel op zichzelf voor kritiek vatbaar. Dat debat verdween in de Vlaamse beweging naar de achtergrond. Als links de aanklager is, moet rechts aan hetzelfde zeel trekken, zo leek het.

Politoloog Bart Maddens poogt de strategie en ideologie van zowel Van Langenhove als van het Vlaams Belang te verklaren. ‘Net als in de Netflixserie Stranger Things bestaan er alternatieve werelden met eigen wetten. Zo leeft er een werkelijkheid bij een aanzienlijk deel van de bevolking die journalisten, commentatoren en politici niet kennen, en waarvan zij de redeneertrant niet begrijpen.’

In 2018, voor hij verkozen was, verklaarde Dries Van Langenhove aan het studentenblad Veto, wanneer gevraagd of Schild & Vrienden druk wilde zetten op de Vlaamsgezinde partijen: ‘Wij zitten niet in dezelfde categorie. Wij zijn onze eigen wedstrijd aan het lopen en we lopen niet mee op de piste van de partijen, wij lopen daarnaast. Wij houden ons niet bezig met partijpolitiek. Ik denk dat de partijpolitiek de Vlaming de laatste decennia zeer weinig diensten heeft bewezen.’ Dat is een goede samenvatting van ’s mans streven?

Maddens: ‘Dat is het paradoxale. Van Langenhove heeft zich vroeger altijd verzet tegen de partijpolitiek. Hij stond bijvoorbeeld als onafhankelijke op de lijst van het VB, en werd zo ook verkozen in het federale parlement. Intussen is hij wel volwaardig lid van de VB-fractie, wat in het belang is van die partij, want zo genereren ze meer fractiemiddelen. Jean-Marie Dedecker, die ook als onafhankelijke zetelt en opkwam op de West-Vlaamse N-VA-kamerlijst, vormt daarentegen een onafhankelijke fractie van de N-VA. Dedecker is wat dat betreft consequenter. Eigenlijk is Van Langenhove alleen op een virtuele manier nog onafhankelijk van het VB.’

‘Ik heb dus niet de indruk dat Dries Van Langenhove de anomalie binnen het VB is. De tweet waar iedereen nu over valt, past binnen een traditie. Vanaf het moment dat Van Langenhove verkozen was, heb ik nooit de indruk gehad dat hij op ramkoers lag met de overige partijleden, of dat hij een ongeleid projectiel is. Al bij al gedraagt Van Langenhove zich als een gedisciplineerd kamerlid in dienst van het Vlaams Belang. Hoogstens zorgt hij voor wat deining als hij naar een demonstratie van Génération Identitaire in Parijs trekt. Of als hij op de demonstratie tegen het Covid Safe Ticket verschijnt – overigens als enige politicus.’

Van Langenhove is strikt genomen ook geen slecht parlementslid. Hij voert oppositie, en gaat ervoor. Maar hij voert die oppositie ook op sociale media, wat eigen is aan zijn generatie, en dat polariseert meer dan tussenkomsten in het halfrond.

‘Ik vind ook niet dat Van Langenhove met zijn gebruik van sociale media afwijkt van de strategie van het Vlaams Belang. De meest straffe uitspraken die controverse hebben veroorzaakt, zijn nog altijd op conto van partijvoorzitter Tom Van Grieken te schrijven. Tom Van Grieken heeft in De Tijd ook al eens gepleit voor een dominant blank Europa. Van Grieken zei dat hij linkse leerkrachten wilde “pakken”, niet Dries Van Langenhove. En het is ook Van Grieken zelf die de omstreden term “omvolking” in de mond durft nemen. Ik zie eerlijk gezegd niet echt zo een contrast tussen een extreme Van Langenhove en een gematigde Van Grieken.’

Ten gronde, en los van de vraag of de term fatsoenlijk is: omvolking kan als analyse niet ontkend worden. Leg foto’s van schoolklassen in onze grote steden van veertig jaar geleden en van nu naast elkaar, en onmiddellijk wordt aanschouwelijk wat die term betekent. Maar: een Viktor Orban kan in Hongarije – dat nog overwegend blank is – zeggen: wij willen niet het lot van West-Europa ondergaan. Een West-Europese samenleving als de Vlaamse kent heel wat inwoners met een migratie-achtergrond. De grenzen van het debat liggen in Vlaanderen daarom op het uitsluiten van toekomstige migratie, van wie nu geen staatsburger is en niets te betekenen heeft voor deze samenleving. Niet op het homogeen blank houden van Vlaanderen. Wil Vlaams Belang zoals Hongarije worden, dan zal dat met uitzettingen, geweld en racisme gepaard gaan.

‘Het voorbeeld van Marine Le Pen in de voorbije Franse verkiezingen toont aan dat een uiterst-rechtse politicus het zich kan veroorloven om vrij ver naar het centrum op te schuiven, met succes. Tom Van Grieken zou eenzelfde strategie kunnen volgen, en zo “knuffelbaarder” worden. Maar in een meerpartijensysteem als het onze moet hij er ook voor zorgen dat het Vlaams Belang voldoende relevant en zichtbaar blijft, en niet wordt doodgezwegen in de media. Dat kan enkel door af en toe provocerend uit de hoek te komen. Tom Van Grieken zal dus verontwaardiging blijven opwekken in de media, want alleen zo blijft hij het VB in de markt zetten als de verlokkelijke verboden vrucht. Hoe meer de mainstream het Vlaams Belang “ontmaskert”, hoe aantrekkelijker die partij wordt voor een groot deel van de politieke opinie. Dat is al drie decennia het verdienmodel van de partij. Al zit daar natuurlijk ook wel een limiet op en mogen de provocaties ook niet te ver afwijken van de opinie van de doorsnee Vlaming.’

‘De kans dat het VB aan de macht zal deelnemen, is sowieso klein. Ook in 2024. Dat weet men bij het VB zelf zeer goed, ook al zullen ze het nooit toegeven. Een reëel uitzicht op beleidsverantwoordelijkheid zou een rem kunnen zetten op die provocaties, zoals bij Le Pen, maar dat perspectief is er niet bij het Vlaams Belang.’

‘Wat het Belang ook doet, fatsoenlijker worden of net niet, in 2024 zal mainstream-Vlaanderen nog altijd een grote afkeer van de partij hebben. Er moet dan ook nog een federale regering gevormd worden, waar machtsdeelname helemaal onrealistisch is. Tegen zo’n achtergrond zal een Tom Van Grieken een Dries Van Langenhove nooit aan de deur zetten. Want waar eindigt dat dan? Filip De Winter zal zeker ook een regeringsdeelname in de weg staan en weg moeten. En finaal zal Van Grieken ook zichzelf buiten moeten gooien, want ook hijzelf is niet acceptabel voor de mainstream. U ziet: aan het einde van de rit zal er dan geen VB meer bestaan. In dat licht zal die partij nu haar discours zeker niet afstemmen op machtsdeelname.’

We zitten dus in het frame van de cultuuroorlog, waar geen toegevingen mogelijk zijn. De samenleving is echter door de covidmaatregelen, door de inflatie en door de energieproblemen radicaler dan enkele jaren geleden. Moet het VB de woede versterken, of moet ze kanaliseren?

‘Een partij is in wezen een electorale oorlogsmachine die erop gericht is stemmen te winnen. Het is normaal dat het Vlaams Belang die woede versterkt, als dat stemmen oplevert. In een normale democratie nemen partijen die verkiezingen winnen nadien beleidsverantwoordelijkheid op, waardoor hun discours automatisch gematigder wordt en de maatschappelijke onvrede wordt omgezet in beleid en zo wordt gekanaliseerd. Bij de volgende verkiezingen kan de kiezer daarover dan opnieuw oordelen. Maar als gevolg van het cordon sanitaire wordt die democratische dynamiek doorbroken en wordt het Vlaams Belang gedwongen om een eeuwige oppositiepartij te zijn en constant te provoceren. Hun kiezers worden daardoor ook niet geïntegreerd in het politieke systeem en voelen zich blijvend uitgesloten. Dat is de reden waarom ik altijd een principiële tegenstander geweest ben van het cordon.’

‘Een Vlaamse meerderheid in 2024 is kantje boordje. Zelfs al halen ze een meerderheid samen, N-VA en VB zullen maar nét de grootste politieke familie zijn. Bij een groot deel van N-VA is de consensus nu nog dat Plan A een deal met de PS is. Het zal pas bij het mislukken van die onderhandelingen zijn, dat de druk op N-VA-partijvoorzitter Bart De Wever zal toenemen om met het VB te gaan praten.’

‘Maar je merkt dat ook de N-VA gevangen zit in een electoraal-strategische logica waarbij ze zich moeten distantiëren van het Vlaams Belang om verkiezingen te winnen. De N-VA kan het nu niet maken om te worden gepercipieerd als een soort Vlaams Belang light, want dan zullen de rechtse kiezers toch liever voor het origineel stemmen, terwijl de centrumkiezers zullen worden afgeschrikt, en dan valt de partij tussen twee stoelen. Afstand nemen van het VB is een existentiële noodzaak voor de N-VA, wil ze de verkiezingen van 2024 winnen. Ik verwacht dan ook dat het discours over het VB bij de N-VA alleen maar zal verharden. Vlaams N-VA milieuminister Zuhal Demir geeft nu al de toon aan, en de rest van de partij zal volgen. Daardoor zal het moeilijker worden voor die partij om na 2024 toch met het Vlaams Belang in zee te gaan.’

Wordt de radicalisering van de samenleving ook niet overdreven?

‘Neen. Ze borrelt nu alleen meer onderhuids, omdat de Coronamaatregelen voorlopig weg zijn. Het meest significante maatschappelijk-politieke fenomeen van de voorbije twee decennia, waren de covidbetogingen. Ik wik mijn woorden niet. Uit het niets kwamen er wekenlang vele mensen spontaan bijeen om tegen de maatregelen te demonstreren. Er was geen enkele band tussen de mainstreampolitiek en de mainstreammedia enerzijds, en de demonstranten anderzijds. Niemand van het establishment riep op om te demonstreren; geen vakbonden, geen werkgeversorganisaties, geen mutualiteiten, geen media en ook geen politieke partijen. Zelfs het VB niet. En dan staan daar op een koude novemberdag plots 30.000 mensen in Brussel, en twee maanden later zelfs 100.000. Zelfs journalisten wisten niet dat er demonstraties zouden plaatsvinden. Die massale opkomst buiten de geijkte kanalen is nog nooit gebeurd in de politieke geschiedenis van België. Dat legt treffend de kloof bloot met de burger.’

‘Wie op die betogingen aanwezig was, is de nieuwe politieke onderstroom. De dag dat men opnieuw het Covid Safe Ticket zal bovenhalen, zullen die mensen daar opnieuw staan. Dat fenomeen gaat niet weg. En die mensen zullen ofwel voor het VB stemmen, ofwel voor de PVDA.’

Welke fundamentele breuklijn is dit? U was tijdens die betogingen ook aanwezig, en u weet: men kwam er heel verschillende mensen tegen, gaande van moslima’s, Vlaamsnationalisten tot PVDA’ers, allemaal onderling vreedzaam naast elkaar. Wat bindt deze mensen?

‘Dat is de vraag van één miljoen. Het meest uitgesprokene was het overheersende gevoel dat men de betutteling door de overheid beu was, dat de media onkritisch zijn, en dat fundamentele vrijheden met de voeten worden getreden. Maar die dingen zijn moeilijk te vertalen in een traditionele ideologische dimensie.’

‘Ik kijk momenteel naar het vierde seizoen van Stranger Things op Netflix. Die serie gaat over een alternatieve wereld, de upside down, een schaduwwereld waarin andere wetten gelden, een wereld die niet gekend is door mensen. Als het gaat over de cultuuroorlogen en het verzet tegen de coronamaatregelen, dan moet ik aan die serie denken. Er leeft een werkelijkheid bij een aanzienlijk deel van de bevolking die journalisten, commentatoren en politici niet kennen, en waarvan zij de psychologie niet begrijpen. In die schaduwwereld worden journalisten per definitie gewantrouwd. Hoe meer die het Vlaams Belang “ontmaskeren”, hoe meer men die partij omarmt. Er heerst een totale breuk tussen beide werelden. En het cordon sanitaire houdt die kloof in stand en verbreedt ze. Hoe meer de mensen van de andere kant worden gestigmatiseerd en uitgesloten, hoe meer ze verder vervreemden van de mainstream.’

Stranger Things

Bart Maddens: ‘De kans dat het Vlaams Belang aan de macht deelneemt, is sowieso klein’