Het belangrijkste aspect van de politieke nalatenschap van Donald Trump is zonder twijfel de samenstelling van federale Hooggerechtshof. Tijdens zijn enige ambtstermijn benoemde de toenmalige president drie rechters in het Supreme Court. Dankzij die promoties werd de belangrijkste rechtbank van het land een stuk conservatiever. Die transformatie plaatste op haar beurt een aantal progressieve prioriteiten op het hakblok van de rechterlijke toetsing.

Het belangrijkste wapenfeit van het nieuwe hof was zonder twijfel de herziening van haar abortusrechtspraak. Met een 5/4de meerderheid besloot het Hof dat de federale grondwet geen ‘recht op abortus’ garandeert. Door deze beslissing werd de abortusmaterie (opnieuw) overgelaten aan de parlementen – en dus indirect de kiezers – van de vijftig deelstaten. Praktisch zullen staten met Republikeinse parlementaire meerderheden en gouverneurs wetgeving aannemen die de abortusprocedure in de meeste omstandigheden illegaal maakt. Een aantal deed dat al.

De jurisprudentie van het Hooggerechtshof kan een ingrijpende impact hebben op de Amerikaanse samenleving. Als hoogste federaal (nationaal) tribunaal heeft het hof de uiteindelijke zeggenschap over de (grond)wettigheid van deelstatelijke regelgeving. Op die manier heeft het hof een uniformerende taak: door aan te geven wat volgens de nationale (grond)wet kan en niet kan, beperkt het de bewegingsvrijheid van de individuele deelstaten. Dat de rechten opgenomen in de constitutie eerder vaag omschreven zijn, zorgt er evenwel voor dat heel wat zaken die niet uitdrukkelijk terugkomen in tekst van het document toch onder de ene of de andere bepaling worden gebracht.

Sinterklaaspolitiek

De federale rechterlijke macht was de voorbije twee jaar niet de beste vriend van de Democratische agenda. Een eerste voorbeeld (naast de abortusrechtspraak) betreft het zogenaamde eviction moratorium (moratorium op uithuiszettingen). In de zomer van 2021 voerde het Center for Disease Control and Prevention (CDC) — een federaal overheidsagentschap onder de (indirecte) controle van de president — een verbod in op de uithuiszetting van huurders tijdens de covid-19-pandemie. Tijdens een persconferentie erkende de president dat deze bureaucratische tussenkomst in de contractuele relatie tussen huurder en verhuurder ongrondwettig was. Desalniettemin zou hij geen einde maken aan de illegale situatie zolang hij hiertoe niet gedwongen werd door het Hooggerechtshof. Het hof greep enkele weken later in.

Daarmee was de regering niet aan haar proefstuk toe. Via een obscuur agentschap probeerde de president een verkapte vaccinatieplicht in te voeren voor meer dan tachtig miljoen Amerikanen. Zijn doel — het voorkomen van meer coronadoden — was ongetwijfeld nobel, maar de regel was een zelden geziene machtsgreep van de federale ambtenarij. Biden veranderde een intieme medische keuze — het zich al dan niet laten inenten — in een beslissing genomen door een (onbevoegde) president en geïmplementeerd door niet-verkozen bureaucraten in Washington D.C. Opnieuw moest het Hooggerechtshof ingrijpen.

Het motto ‘never waste a good crisis’ (‘laat nooit een goeie crisis onbenut’) leek ook de leidraad te zijn tijdens de meest recente bevoegdheidsoverschrijding. Op 24 augustus 2022 kondigde de president een gedeeltelijke kwijtschelding van studieleningen aan. Studeren in de Verenigde Staten is een kostelijke affaire, en een groot deel van de aspirant-studenten moet een lening aangaan om hun inschrijvingsgeld en andere uitgaven te financieren. Biden, kennelijk in een gulle bui, besloot een (extra) gat in de begroting te slaan en een deel van deze schulden te vergeven. Dat zo’n beslissing door het federaal parlement diende te worden genomen, vond hij minder belangrijk. Lagere federale rechtbanken pauzeerden de presidentiële Sinterklaaspolitiek. De zaak is momenteel hangende voor het Supreme Court.

Objectief en/of subjectief

Twee andere geschillen die het federaal Hooggerechtshof binnenkort dient te beslechten, zijn de Students for Fair Admissions-zaken. Students for Fair Admissions is een juridische actiegroep die zich verzet tegen ‘positieve discriminatie’ (‘affirmative action’). De organisatie diende klachten in tegen Harvard University en University of North Carolina wegens het voeren van een raciaal en etnisch discriminerend beleid bij de toelating van studenten. Ietwat opmerkelijk is het feit dat de Harvard-zaak niet ten voordele van blanke studenten werd aangespannen.

De klagers beweren dat Harvard, wellicht de meest prestigieuze universiteit van het land, een de facto rassenquotum gebruikt waarmee het aantal Amerikanen met Aziatische roots kunstmatig laag wordt gehouden. Asian Americans halen als groep de beste cijfers in het secundair onderwijs. Ook nemen zij vaker deel aan extra-curriculaire activiteiten (debatclubs, wiskundeolympiades, muziekbands etc.), een fulltime bezigheid voor tieners die hun studies willen verderzetten aan een elite-universiteit.

De toelatingsbeslissing wordt evenwel niet uitsluitend genomen op basis van bovenstaande criteria. Het toelatingsbureau van de universiteit gebruikt ook subjectieve criteria om te besluiten of iemand ‘Harvard-materiaal’ is. De eisers claimen dat het bureau Aziatische Amerikanen als groep consequent lager beoordeelt op karaktereigenschappen zoals ‘positieve persoonlijkheid’, ‘aaibaarheid’, ‘moed’, ‘vriendelijkheid’ en ‘alom gerespecteerd worden’. Deze conclusies, die moeilijk objectief verifieerbaar zijn, drukken de totale score van deze sollicitanten. De aanklagers beweren, met andere woorden, dat Asian Americans de laagste toelatingskans hebben van alle rassen, ondanks het feit dat zij in alle objectieve metingen het hoogst scoren.

Wit en/of zwart

Ras is een gevoelig onderwerp in de Verenigde Staten. Dat is niet verwonderlijk gelet op de lange geschiedenis van anti-zwart racisme in de Amerikaanse republiek: Afro-Amerikanen werden tijdens de eerste twee eeuwen systematisch onderdrukt door de blanke meerderheid. De tweede helft van de 20ste eeuw en de 21ste eeuw stonden daarom in het teken van het herstel van de relatie tussen wit en zwart. Met vallen en opstaan werd anti-discriminatie -en burgerrechtenwetgeving aangenomen, werden initiatieven voor de economische ontwikkeling van Zwart Amerika genomen en werd ingezet op de scholing van de Afro-Amerikaanse jeugd.

Eén van de manieren waarop een onderwijsinstelling meer Amerikanen van een etnische minderheid kan rekruteren, is door voordelige toelatingsvoorwaarden te implementeren. Dat kan direct en expliciet door middel van een quotum, of indirect en impliciet door ras mee te nemen bij de ‘globale beoordeling’ van een kandidaat. Een andere manier waarop een raciale groep bevoordeeld kan worden, is door de inoverwegingneming van (niet-raciale) eigenschappen die een sterke samenhang vertonen met een bepaalde subgroep (éénoudergezin, bescheiden vermogen etc.).

Zero-sum game

Het in aanmerking nemen van iemands ras of etniciteit bij een toelatingsprocedure is (voorlopig) onder strikte voorwaarden toegelaten. Het mijlpaalarrest in deze materie is Grutter v. Bollinger uit 2003. Het hof oordeelde dat de Amerikaanse grondwet niet verbiedt dat een school bij toelatingsbeslissingen op een ‘nauwgezette manier’ gebruik maakt van ras ter bevordering van de ‘educatieve voordelen’ die voortvloeien uit een (etnisch) divers studentenkorps.

Positieve discriminatie van één subgroep betekent evenwel negatieve discriminatie van een andere (toch wanneer het aantal plaatsen beperkt is). Tijdens de debatten in de Students for Fair Admissions-zaken confronteerde rechter Samuel Alito de verwerende partijen met dit probleem: ‘Wat is jullie antwoord op het eenvoudige argument dat universiteitstoelatingen een ‘zero-sum game’ zijn? Dat wanneer je een ‘plus’ geeft aan iemand van een etnische minderheidsgroep, maar niet aan iemand anders, je die laatste student benadeelt.’

Verbod of gebod?

Het Hooggerechtshof wordt bemand door twee zwarte rechters. Zij lieten zich tijdens de debatten in tegengestelde zin uit. Rechter Ketanji Brown Jackson, benoemd door president Joe Biden, is van mening dat het wel eens ongrondwettig zou kunnen zijn om scholen te verbieden ras in overweging te nemen. Niet de inoverwegingneming van ras maar de wettelijke uitsluiting van deze inoverwegingneming zou aldus ontoelaatbaar zijn.

Haar collega Clarence Thomas, benoemd door wijlen president George H.W. Bush, heeft dan weer geen hoge pet op van het affirmative action-beleid. Thomas liet laconiek vallen dat hij ‘het woord diversiteit al vaak gehoord had, maar geen idee had wat het betekende’. Daar voegde hij, in zijn typerende stijl, aan toe dat de argumenten pro-positieve discriminatie ook gebruikt kunnen worden pro-segregatie. Een onderwerp waarover het laatste woord nog niet gezegd werd, noch het laatste arrest geveld werd.

Studens for Fair Admissions

Hooggerechtshof neemt ‘positieve discriminatie’ onder vuur