De laatste weken was vooral de zware bodemverontreiniging van PFOS rond het Amerikaanse bedrijf 3M in Zwijndrecht de catalysator voor aandacht rond het thema duurzaamheid. Alhoewel het probleem blijkbaar reeds 20 jaar gekend is bij de autoriteiten, is het enkel door de Oosterweelwerken dat men wakker is geschoten en zich zorgen maakt over de vervuiling in bodem en grondwater. Net zoals aanvankelijk met het Coronavirus werd ook hier het probleem zwaar onderschat. Zelfs de expert ter zake, de Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij (OVAM) is tekort geschoten.

De vervuiler betaalt?

Men kan zich terecht de vraag stellen of er zich nog andere dergelijke verontreinigingen hebben voorgedaan in het Antwerpse havengebied. Na het Amerikaanse Houston is het de tweede grootste chemische cluster in de wereld. De chemie heeft Vlaanderen veel welvaart gebracht. Maar op lange termijn moet men ook denken aan de gezondheid en het welzijn.

Normaal geldt het principe de vervuiler betaalt. Maar met 3M rezen twijfels. De rekening wordt dikwijls vereffend door de belastingbetaler. In 2006 reeds raamde de Europese Commissie de kosten voor bodemsanering op 119 miljard euro. Daarvan werd 40 % met openbare middelen betaald. Blijkbaar spendeerde de Europese Unie tussen 2014 en 2020 29 miljard euro subsidies om het milieu te beschermen of de schade te herstellen.

Recordtemperaturen

Naast de bodempollutie gaat ook veel aandacht uit naar de klimaatopwarming. Dit jaar valt het vooralsnog mee, maar de vorige twee jaren hadden we in Europa zomers waar records werden gebroken met als gevolg een sterke daling van het grondwaterpeil dat nog steeds niet hersteld is. Canada en de Verenigde Staten krijgen nu te maken met recordtemperaturen tot zelfs 50 graden. Het Braziliaanse Amazonewoud, een van de longen in de wereld, wordt ieder jaar kleiner.

Een van de hoofdoorzaken is de CO2-uitstoot. Om die reden zal het wagenpark in versneld tempo gaan elektrificeren. Olie en gas zullen nog een tijdje mee gaan, maar hun glorieperiode is voorbij. Anderzijds zal men andere zeldzame metalen moeten gaan ontginnen (silicium, lithium, kobalt voor batterijen, mangaan, koper…). Dat kan op zijn beurt weer tot pollutie leiden als men niet oppast. Ook palmolie komt naar voor als alternatief voor brandstoffen, een markt waarin het Vlaamse bedrijf Sipef heel sterk is.

Emmissierechten

In Europa bestaat er reeds enige tijd een handel in emissierechten van CO2. Ieder bedrijf kreeg emissierechten. Zij die minder uitstoten kunnen deze rechten verkopen op de markt. Maar de prijzen waren te laag, alhoewel ze nu aan het stijgen zijn. Vandaag bedragen ze 56 euro per ton CO2. Maar volgens Nicolas Ster, professor aan de London School of Economics die in 2006 een rapport over klimaatverandering publiceerde, is het niet correct beprijzen van emissies het grootste marktfalen van deze tijd.

Daarom moet volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) de uitstoot van een ton CO2 75 dollar extra gaan kosten om de doelstelling van Parijs te halen. Die stelt dat de gemiddelde temperatuur op aarde tegen 2050 maar met 1,5 graad kan stijgen. Europa wil alvast het aantal beschikbare emissierechten beperken, en ook andere sectoren zoals wegtransport en scheepvaart verplichten om uitstootrechten te kopen. Sommige vrezen dat de beurskoersen door deze hogere bedrijfskosten een klap zullen krijgen, maar zo’n vaart zal het niet lopen. In tegendeel: als men verder doet zoals vroeger zullen de gevolgen veel nefaster zijn.

Duurzaamheid of ‘sustainability’

Het voordeel van Covid-19 was dat het olieverbruik in de wereld daalde met 9 %, en het energieverbruik met 4,5 %. Dit is de grootste daling sedert WO II. Daardoor daalde ook de CO2-uitstoot met 6,3 % in 2020, en viel ze terug op het peil van 2011. Tegelijkertijd werd vorig jaar bijna 10 % meer hernieuwbare energie geproduceerd. Dit is wel een paar procent onder het tienjaarlijks gemiddelde, maar de zon- en windenergie maakten verder een grote vooruitgang.

We moeten niet verbaasd zijn als over 10 jaar de Belgische territoriale wateren waar mogelijk volgebouwd zitten met windenergieparken. De kosten van zonne-energie zouden in 5 jaar tijd met 40 % gedaald zijn, en die van windenergie onshore zelfs met 55 %.

Als definitie van duurzaamheid wordt veel die van de eerste vrouwelijke premier van Noorwegen, Gro Harlem Brundtland, genomen. In haar Brundltland rapport Our Common Future uit 1987, een van de belangrijkste stukken over duurzame ontwikkeling, definieert ze duurzaamheid als volgt: ‘Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die tegemoet komt aan de noden van het heden zonder de capaciteit van de toekomstige generaties te compromitteren om tegemoet te komen aan de eigen noden’.

Tragedy of the Commons

In deze context wordt ook gesproken van de tragedie van de gemeenschap (tragedy of the commons): een situatie waarin het streven naar maximale opbrengst van individuen niet tot collectieve welvaart leidt zoals het economisch effect van de onzichtbare hand (Adam Smith) zou verwachten. De opbrengst gaat daarbij naar het individu, terwijl de kosten als externaliteit gedragen worden door het collectief. Doordat ieder individu het eigenbelang voor laat gaan op het algemeen belang kan dit op termijn leiden tot overexploitatie. Men moet deze negatieve externaliteiten dan ook internaliseren, bv. met boetes of heffingen..

Circulaire economie

Gekoppeld aan duurzaamheid spreekt men meer en meer over de circulaire economie, of kringloopeconomie. Het is een economisch en industrieel systeem waarin geen eindige grondstofvoorraden worden uitgeput en waarin reststoffen volledig opnieuw worden ingezet in het systeem. De energie voor een zuivere kringloopeconomie dient afkomstig te zijn van hernieuwbare bronnen, met name zon en wind. Het tegenovergestelde van de kringloopeconomie is de lineaire economie, waarbij eindige grondstofvoorraden worden uitgeput en, na gebruik, als onbruikbaar afval in het milieu terechtkomen. Maar nu gaat men dus die afval recycleren. De gescheiden afvalophaling met de blauwe zakken, restfaval en het composteerbare groenafval in de containers gaat in die richting.

Sustainable Development Goals (SDG)

De duurzame ontwikkelingsdoelstellingen zijn in 2015 door de Verenigde Naties vastgesteld als de nieuwe mondiale duurzame ontwikkelingsagenda voor 2030. Ze worden gepromoot als de wereldwijde doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. De SDG’s zijn van 2016 tot 2030 van kracht, en vervangen de millenniumdoelstellingen die eind 2015 zijn vervallen. Er zijn 17 doelstellingen en 169 onderliggende targets om deze doelen te operationaliseren. De lidstaten moeten zelf zorgen voor vertaling in nationaal beleid. Het gaat o.a. om gelijkheid voor iedereen, duurzame energie en consumptie, klimaatactie, leven in water en op land, …

De transitie naar een duurzame economie is nog volop bezig. Vele bedrijven en sectoren zullen hun businessmodel moeten aanpassen. Klimaatverandering zorgt voor veranderingen in bijna alle sectoren. Zo treffen extreme natuurverschijnselen (droogte, overstromingen, hittegolven, cyclonen, orkanen enz.) enerzijds de mijnbouw- of landbouwsector en anderzijds de staal- of bouwsector, die moeten inzetten op koolstofvrije emissie, net zoals de auto-industrie. Ook de energiesector ondergaat grote veranderingen hierdoor.

Uitdagingen

De automobielsector staat ons inziens echter op korte termijn voor de grootste uitdagingen:

– ten eerste impliceert de klimaatverandering een afname van de CO2-uitstoot. Dit betekent een daling van de productie van voertuigen met verbrandingsmotor ten gunste van elektrische of waterstofvoertuigen. De gevolgen zullen voelbaar zijn in verschillende sectoren zoals koper of zeldzame aardmetalen;

– ten tweede zal vroeg of laat de autonome zelfrijdende wagen doorbreken, wat impliceert dat het voertuig steeds meer een geavanceerd technologisch product wordt;

– dit brengt hogere aankoopprijzen voor de wagen mee, wat de groeiende trend van autodelen zal versterken, en ook de industrie een nieuwe vorm zal geven.

De sector moet ondertussen afrekenen met enkele structurele problemen. Zo wordt de just-in-time productie stilaan herzien om plaats te maken voor een supply chain die beter bestand is tegen exogene schokken (zoals geïllustreerd door de recente schokken die de brexit en de pandemie teweeg brachten).

Consolidatie

De automobielsector consolideert zich ondertussen verder. Begin dit jaar werd de fusie van Peugeot-Citroen en Fiat-Chrysler gefinaliseerd met de nieuwe naam Stellantis. In navolging van de Duitse autoconstructeurs zet deze nieuwe groep de volgende 5 jaar 30 miljard euro in voor de elektrificatie van haar wagenpark. Hij bouwt ook batterijfabrieken.

Deze week zag ik trouwens op het einde van de E-19 naar Brussel in Vilvoorde Fastned, het eerste supersnelle oplaadstation voor batterijen langs de weg. Fastned is een Nederlands bedrijf. Een historische gebeurtenis. Snel opladen zal binnen een paar jaar schering en inslag zal zijn.

Op 8 juli 2021 zei de voorzitster van de Europese Centrale Bank (ECB), Christine Lagarde, dat klimaatdoelstellingen expliciet in het risicobeheer en de investeringen van de ECB komen. Men zal ook in de risicomodellen van de ECB meer rekening houden met de klimaataspecten. Maar verder blijft de ECB bij haar standpunt van marktneutraliteit, en zal ze niet enkel groene obligaties opkopen binnen haar monetaire politiek.

Beleggerswereld

Door de coronacrisis hebben tal van jongeren blijkbaar de weg naar de beurs gevonden, en ze dringen vooral aan op duurzame beleggingen. 2020 was zo een recordjaar voor duurzaam beleggen, met een forse aangroei in de wereld van het belegd vermogen in duurzame fondsen: van 63,4 miljard euro naar 168,7 miljard euro vorig jaar.

Het feit dat duurzame fondsen bijna evenveel opbrengen als klassieke beleggingen, of zelfs beter, overtuigt meer en meer twijfelaars. Er was wel onduidelijkheid wat nu een duurzame belegging is. Het is in de mode, en ieder fonds wilde zich dit label al dan niet terecht toe-eigenen. Om die reden lanceerde de Europese Unie recent de SFDR-wetgeving. SFDR staat voor Sustainable Finance Disclosure Regulation.

4 types fondsen

-de ‘opt-out’, waarbij de fondsbeheerder aangeeft dat duurzaamheid geen enkele rol speelt, en niet aan de SFDR-wetgeving wenst deel te nemen;

-de ‘artikel 6’-categorie voor grijze fondsen die in hun beleggingsbeleid geen rekening houden met duurzame factoren, maar wel de duurzame voetafdruk van hun fonds gaan berekenen;

-de lichtgroene ‘artikel 8’-fondsen. Dat zijn fondsen die rekening houden met duurzame factoren en op dat vlak minstens beter willen presteren dan het gemiddelde in de markt;

-tot slot de ‘artikel 9’- of donkergroene fondsen waarin bedrijven steken die een duidelijk aantoonbare impact hebben op het klimaat. Alleen deze categorie zal zich volgens de toezichthouder FSMA in België nog als duurzaam fonds mogen labelen.

De art. 6-categorie valt er dus buiten, wat veel banken nochtans niet deden.

Vlaamse bedrijven toonaangevend in duurzame economie

Het moet gezegd: tal van Vlaamse bedrijven doen serieuze inspanningen voor de duurzame economie. Het is voor velen onder hen zelfs een prioriteit in de strategie. Verschillende bedrijven publiceren jaarlijks een duurzaamheidsverslag waarin ze rapporteren waar ze staan met betrekking tot de duurzame economie.

Maar daarnaast zijn velen ook erg actief daarin. Umicore komt weliswaar soms negatief in het nieuws door pollutie met zware metalen (lood) in woonwijken rond de fabriek. Maar het is marktleider in de recyclage van edele en kostbare metalen uit allerlei afval en schroot. Ook Metallo in Beerse is daar erg actief in. Beiden dragen zo bij aan de circulaire economie, alhoewel de recyclage van metalen nog onvoldoende is. De baggeraars Jan De Nul en DEME halen nu een groot deel van hun omzet in de wereld uit de aanleg van windmolenpark in de zee. DEME experimenteert trouwens met de ontginning van grondstoffen in de diepzee, zoals de mangaanknollen.

Positieve evolutie

We kunnen zo voort blijven gaan, maar dat is toch erg positief. In feite hebben de bedrijven geen keus: wie de trein van de duurzaamheid mist gaat finaal ten onder. In vele economische opleidingen is duurzaamheid zelfs een specialisatie geworden.

Het bovenstaande toont duidelijk aan dat er de laatste jaren toch heel wat veranderd is in de richting van een duurzame economie. De meesten beseffen dat we onze mooie planeet toch wat meer moeten koesteren. In deze context is de stabilisatie van de bevolkingstoename in de welvarende landen ook een positief gegeven: het kan alleen maar bijdragen tot de handhaving van onze blauwe planeet.

Sustainable Development Goals (SDG)

Duurzaamheid of ten onder gaan