Een doodgeboren kind is het. En toch blijft de ‘federale kieskring’ geregeld de kop op steken. Vorige maandag nog in de driewekelijkse column van Walter Zinzen in De Morgen. We zouden er geen inkt — of in dit geval: geen byte — aan verspillen. Ware het niet dat de gewezen VRT-journalist in de overtreffende trap schakelt en een eigen versie van de federale kieskring ten tonele voert.

Uitschuiver

Bij wijze van inleiding en ter instructie van de niet-lezer van De Morgen: onder het kopje ‘Hoera: democratische vernieuwing!’ serveert Zinzen de eedverse ministers Annelies Verlinden (CD&V) en David Clarinval (MR), in de regering-De Croo bevoegd voor onder meer Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing, een stapeltje voorstellen om het vertrouwen in de politiek te herstellen.

Ietwat pijnlijk voor Zinzen is dat hij al in de allereerste zin van zijn column uitschuift. We citeren: ‘Het moet geleden zijn van de regering-Eyskens IV (1968-1972) dat we nog eens twee ministers van Institutionele Hervormingen hebben gehad: de rechtse, Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans en de linkse wallingant Freddy Terwagne’.

Dat Tindemans en Terwagne minister van Communautaire Betrekkingen waren, en niet van Institutionele Hervormingen, tot daaraan toe. Wél aan te rekenen is dat Zinzen niet schijnt te weten dat Steven Vanackere (CD&V) en Didier Reynders (MR) in de tweede regering-Leterme (2009-2011) in tweespan als minister van Institutionele Hervormingen dienden. Overigens beheerde in de daaropvolgende regering-Di Rupo (2011-2014) het duo Servais Verheirstraeten (CD&V) en Melchior Wathelet (cdH; onderweg vervangen door Catherine Fonck) de portefeuille ‘Staatshervorming’, zij het niet als minister maar als staatssecretaris. (Voor deze en meer accurate informatie over de Belgische regeringen sinds 1831, één adres: de databank Belelite)

België geen democratie?

Aan Verlinden en Clarival geeft Walter Zinzen de opdracht om, onder meer, verandering te brengen in — en hij citeert Bart De Wever — ‘het feit dat wij bestuurd worden door partijen waar we niet eens op kunnen stemmen’. Volgens De Wever toont dat aan dat België geen democratie is en Zinzen geeft De Wever voor één keer gelijk.

Jammer voor Zinzen en De Wever, maar zij hebben ongelijk. Als Vlamingen kunnen wij wél stemmen op de PS en de MR, om slechts die twee regeringspartijen te noemen. Wij kunnen het, maar wij mogen het niet omdat de PS en de MR het niet willen.

Er is inderdaad niets, maar dan ook niets, dat de PS en de MR verhindert om bij de Kamerverkiezingen in elke Vlaamse kieskring een kandidatenlijst in te dienen. Zoals er niets is, maar dan ook niets, dat de sp.a en Open Vld verbiedt om in elke Waalse kieskring een kandidatenlijst in te dienen. U gelooft het niet? Bekijk de uitslag van de Kamerverkiezingen van 2019 en stel vast dat het Vlaams Belang een lijst indiende én stemmen haalde in elke Waalse kieskring.

Waarom?

Indien de PS en de MR hetzelfde zouden doen in Vlaanderen, zouden wij, Vlamingen, voor Waalse socialisten en liberalen kunnen stemmen. Maar ze doen het niet. Wij, Vlamingen, mogen niet stemmen voor Waalse socialisten en liberalen. Zij willen dat niet, want ze dienen in Vlaanderen geen lijsten in.

Waarom mogen wij en willen zij het niet? Is het omdat de sp.a en Open Vld niet graag hebben dat hun Waalse ‘zusterpartij’ in Vlaanderen stemmen komt sprokkelen? Is het omdat de PS en de MR ervan uitgaan dat ze van een kale electorale reis in Vlaanderen zouden thuiskomen?

Te simpel

Ik weet het niet. Wat ik wel weet, is dat indien, naar het voorbeeld van het Vlaams Belang, alle partijen in elke kieskring van het koninkrijk een lijst zouden indienen, elke Belgische kiezer voor alle partijen zou kunnen stemmen, zowel deze die besturen als deze die niet (mogen) besturen. En dat er zodoende in de feiten een federale kieskring en België een democratie zou zijn! En zonder het Kieswetboek, laat staan de grondwet te moeten wijzigen! Maar blijkbaar is dat te simpel.

Voor het feit dat wij ‘bestuurd worden door partijen waar we niet eens op kunnen stemmen’ en om van België weer een democratie te maken, heeft Zinzen een andere oplossing. Wij citeren: ‘Niet zoals De Wever het wil door België te splitsen of te confederaliseren, maar door het invoeren van een federale kieskring. Niet voor de verkiezing van vijftien Kamerleden zoals de geestelijke vaders Philippe Van Parijs en Kris Deschouwer het ooit voorstelden, maar voor alle 150 volksvertegenwoordigers. Tweetalige lijsten in het hele Belgische grondgebied.’

U leest goed: één kieskring voor heel België, waarin alle 150 Kamerleden worden verkozen, en wel op tweetalige lijsten. Een oplossing waarvoor de grondwet en het Kieswetboek gewijzigd moeten worden. En die van België ’s werelds enige ‘democratie’ zou maken waar de parlementsleden in één enkele kieskring worden verkozen — kom zien, kom zien!

Evenwichten

Een oplossing die wel enkele kleine problemen doet rijzen. Om te beginnen: een tweetalige lijst, wat is dat? Een lijst waarvan alle kandidaten tweetalig zijn en dat met een taalexamen moeten bewijzen? Waarschijnlijk niet, want de kans is groot dat te weinig Walen voor het examen slagen. Het zal dan maar een lijst zijn waarop verplicht kandidaten uit het Nederlandse en uit het Franse taalgebied staan. Hoe zit het met die N/F-verhouding? Is het 50/50? Of 60/40? Of volstaat het om één Waalse kandidaat op een lijst te zetten met voor het overige 149 Vlamingen om ze ’tweetalig’ te maken?

Vervolgens moeten er, naast die voor taalaanhorigheid, een reeks andere ‘evenwichten’ onder de 150 effectieve en 75 plaatsvervangende kandidaten worden gevonden: regionale spreiding geslacht, leeftijd… Een heikele klus. Zo heikel, dat ze voor het kleine kransje van de partijtop is. Of, zoals het heet: voor de particratie. En is de particratie net niet een van die verfoeide dingen die Walter Zinzen in columns en verschijningen op het tv-scherm te vuur en te zwaard bestrijdt?

Stemhokjes

Wanneer die klus geklaard is, kunnen de stembiljetten worden gedrukt. In een federale kieskring krijgen alle kiezers per definitie hetzelfde stembiljet. Daarop staan dus voor elke lijst 150 effectieve kandidaten en 75 kandidaat-opvolgers. Hoeveel vierkante meter het stembiljet beslaat, hangt van het aantal lijsten af. In elk geval zijn de gebruikelijke stemhokjes te klein om dat stembiljet min of meer behoorlijk te kunnen manipuleren en heeft de kiezer voor het stellen van de kiesverrichtingen minstens een keukentafel nodig.

Waar elektronisch wordt gestemd, valt het probleem van de minuscule lettertjes van de kandidatennamen wellicht op te lossen door aan elk computerscherm een verrekijker, zo al niet een kleine telescoop te hangen.

Vrije verkiezingen

Is er voor al die kleine, praktische kwesties een oplossing te bedenken, dan is dat niet het geval voor die ene grote, principiële kwestie. Want je hoeft geen constitutionalist te zijn om te weten dat een wet die verplicht met tweetalige lijsten aan federale verkiezingen deel te nemen, vernietigd zal worden, is het niet door ons Grondwettelijk Hof dan door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Essentieel, zelfs constitutief voor een democratie is dat verkiezingen vrij zijn. Dat wil niet alleen zeggen dat elke burger mag stemmen voor wie hij wil (actief kiesrecht). Het betekent ook dat elke burger verkiesbaar is en zich kandidaat mag stellen (passief kiesrecht). En dat elke kandidaat daarbij gelijk is en gelijk behandeld moet worden. Daarom kan een wet geen tweetalige lijsten opleggen.

Hoe zou, om te beginnen, iemand die met een eenmanslijst aan verkiezingen wil deelnemen een tweetalige lijst kunnen indienen? Ook de samenstelling van ‘gewone’ lijsten kan een wet ter wille van het passief kiesrecht en het daar onverbrekelijk mee samenhangende gelijkheidsbeginsel niet reglementeren*.

Kortom: een federale kieskring met tweetalige lijsten druist regelrecht in tegen het beginsel van vrije verkiezingen. En dus tegen het wezen van de democratie. En wil Zinzen niet net de democratie in België herstellen?

Pariteitswetten

*Het is daarom zeer de vraag of de zogenaamde pariteitswetten van 2002, die de gelijke vertegenwoordiging van mannen en vrouwen op de kandidatenlijsten voor de Europese, federale en deelstatelijke verkiezingen regelen, sporen met het beginsel van de vrije verkiezingen.

In Duitsland zijn om die reden onlangs de twee enige met de Belgische vergelijkbare pariteitswetten vernietigd. Ze waren in 2019 uitgevaardigd door de deelstaten Thüringen en Brandenburg. Die van Thüringen is in juli vernietigd door het grondwettelijk hof van de deelstaat. Die van Brandenburg op 23 oktober.

Onze pariteitswetten zijn (nog) niet aan de toetsing van het Grondwettelijk Hof onderworpen. De Raad van State had in 2002 geen bezwaren (meer) tegen de wetsontwerpen. Er was immers vooraf in de grondwet een nieuw artikel 11bis opgenomen over de bevordering van de gelijke toegang van mannen en vrouwen ‘tot de door verkiezing verkregen mandaten’. Die grondwetsbepaling botst evenwel — of kan in elk geval botsen — met het passief kiesrecht en de daarbij in acht te nemen rechtsgelijkheid. Die zijn in de Belgisch grondwet opmerkelijk genoeg niet uitdrukkelijk gewaarborgd. Overigens schrijven ook de Landesverfassung van Brandenburg en Thüringen de bevordering van de gelijke rechten van man en vrouw voor. Zonder evenwel naar verkozen mandaten te verwijzen.

taalexamen

6 Vivaldi-ministers spreken geen Nederlands

De federale kieskring: een slecht maar hardnekkig idee