11 maanden na de dood van George Floyd kennen we het lot van de agent betrokken bij diens overlijden. In Minneapolis (Minnesota), de stad waar Floyds arrestatie door (ondertussen ex-)agent Derek Chauvin fataal afliep, achtte een volksjury Chauvin schuldig aan drie verschillende misdrijven: doodslag in de tweede graad (second-degree manslaughter), moord in de derde graad (third-degree murder) en moord in de tweede graad (second-degree murder). Een controversieel verdict.

Het ‘foute’ oordeel

Vooraleer in te gaan op de concrete tenlasteleggingen moeten we wijzen op de omstandigheden waarin de juryleden dienden te besluiten over de schuld van Derek Chauvin. Nog voor het proces ten gronde van start ging vroeg de verdediging om de volledige rechtszaak naar een locatie buiten Minneapolis te verplaatsen. En om de aanvang ervan uit te stellen. De immense druk vanwege de lokale gemeenschap, een gemeenschap waar de juryleden deel van uitmaken, zou het de jury onmogelijk maken om onbevangen te beraadslagen en te besluiten.

Ook werd tijdens de juryselectie door de stad Minneapolis een burgerlijke schikking met de familie Floyd bekendgemaakt ter waarde van 27 miljoen dollar. In theorie heeft het burgerlijk aspect geen invloed op de strafrechtelijke schuldvraag. Maar in de praktijk wordt een erkenning van burgerrechtelijke aansprakelijkheid evenwel vaak opgevat als een bekentenis van strafrechtelijke schuld. In het bijzonder door leken. De timing van de aankondiging van de financiële schikking werd door de verdediging dan ook in vraag gesteld. Zowel het uitstel als de verplaatsing van het proces werden door de rechter afgewezen.

En dat waren niet zijn enige controversiële beslissingen. Zo weigerde hij de jury tijdens het proces af te zonderen van het publiek. Ook liet hij hen na elke procesdag huiswaarts keren. Dat maakte hen ontvankelijk voor externe beïnvloeding. Niet op zijn minst door lokale en nationale politici die op radio, tv en sociale media openlijk pleitten voor de veroordeling van Chauvin. Ook zagen zij de reservisten van de National Guard wacht houden in de stad. De vrees bestond immers dat het tot rellen zou komen indien de juryleden tot het ‘foute’ besluit zouden komen.

What’s in a name?

Dan wat het eigenlijke oordeel van de jury betreft: schuldig over de hele lijn. Voorafgaand moet onmiddellijk vermeld en verduidelijkt worden dat de vertaling naar het Nederlands van de meest omstreden tenlasteleggingen, namelijk moord in de derde en tweede graad, mank loopt.

Het Belgische strafrecht kent in essentie vier algemene vormen van ‘doding’. Er is onvrijwillige doodslag. Daarbij veroorzaakt de dader de dood van het slachtoffer door een gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg. Maar zonder de bedoeling om de fysieke integriteit van het slachtoffer aan te randen. Er is vrijwillige doodslag (of simpelweg ‘doodslag’). Dan had de dader de bedoeling om de dood van het slachtoffer teweeg te brengen. En we spreken van moord wanneer de dader de kans had om zich vooraf te bezinnen over de doodslag (de zogenaamde ‘voorbedachtheid’).

Er is nog een vierde categorie: opzettelijke slagen en verwondingen zonder de bedoeling om te doden maar met de dood tot gevolg. Deze categorie valt ergens tussen de vrijwillige en onvrijwillige doodslag. Net als bij vrijwillige doodslag is er sprake van de intentie om lichamelijk letsel toe te brengen aan een andere persoon. Maar net als bij de onvrijwillige doodslag was er geen intentie om te doden. Denk aan een cafégevecht dat uit de hand liep.

Knie-op-nek-houding

Wanneer de Nederlandstalige pers verkondigt dat de jury Derek Chauvin schuldig bevond aan ‘moord’ gaat zij eigenlijk de mist in. In wat volgt worden de verschillende misdrijven waaraan Chauvin schuldig werd bevonden, becommentarieerd en vanuit een Belgisch perspectief geduid.

De minst zware aanklacht was de doodslag in de tweede graad (‘second-degree manslaughter’). Doodslag in de tweede graad onder het recht van Minnesota — strafrecht is inderdaad geen federale materie — kan best vergeleken worden met onvrijwillige doodslag onder het Belgisch strafrecht. Volgens deze aanklacht veroorzaakte Chauvin de dood van Floyd door grove nalatigheid of roekeloosheid. Zonder evenwel met de bedoeling om Floyd het leven te ontnemen of ander lichamelijk letsel toe te brengen.

De openbaar aanklager moest in essentie aantonen dat Chauvins arrestatiemethode kennelijk onredelijk was gelet op de concrete omstandigheden. Of Chauvin zich roekeloos had gedragen was lang voorwerp van debat. Zo hamerde de verdediging op het feit dat de knie-op-nek-houding as such niet illegaal was. Ze maakte zelfs deel uit van de training van agenten(-in-wording). De openbaar aanklager focuste daarop op de concrete uitvoering van de arrestatietechniek. En op het feit dat Chauvin er niet mee ophield nadat Floyd gestopt was met tegenspartelen en het bewustzijn leek te hebben verloren.

Verdorven geest

Als doodslag in tweede graad de meest aannemelijke aanklacht van de drie was, dan was moord in de derde graad veruit de meest bizarre. Zo bizar dat ze initieel door de rechter geweerd werd. Pas na het oordeel van een beroepshof in een andere, niet-gerelateerde zaak werd ze toch aanvaard.

Moord in de derde graad is het begaan van een daad die gevaarlijk is voor anderen en die blijk geeft van een ‘verdorven geest’ (‘depraved mind’), zonder achting voor het menselijk leven. Ook hier is er, net als bij doodslag in tweede graad, geen sprake van een uitdrukkelijke bedoeling om te doden. Maar anders dan bij doodslag in de tweede graad heeft de dader geen last van scrupules indien zijn acties tot de dood van anderen zouden leiden. Het is een misdrijf dat niet eenvoudig toe te passen is. De juiste begripsinvulling ervan leidt dan ook geregeld tot juridisch gehakketak.

Er werd in juridische kringen evenwel steeds vanuit gegaan dat het woord ‘anderen’ een cruciaal element van de misdaad was. De verdorven geest moest zich hebben gericht tegen meerdere personen. De identiteit van de slachtoffers is daarbij van geen of ondergeschikt belang. Een schoolvoorbeeld is het gebruik van een vuurwapen op een druk dorpsplein. Een ander voorbeeld is het verkopen van een drug die tot de dood van meerdere klanten leidt. Maar door Chauvin schuldig te bevinden aan moord in de derde graad lijkt een door de rechterlijke macht aangestuwde herschrijving van de strafwet plaats te vinden. Een problematische evolutie.

Opzet

Het argument dat Chauvin om juridisch-technische redenen niet schuldig is aan moord in de derde graad op George Floyd houdt dan ook steek. Het Hooggerechtshof van Minnesota zal zich in een andere zaak hoe dan ook nog uitspreken over het correcte toepassingsgebied van deze misdaad. Dat de juryleden uit verwarring mogelijks tot een verkeerd besluit kwamen is dan ook begrijpelijk. Minder begrijpelijk is de veroordeling voor moord in tweede graad. Daar lijkt de volksjury zich minder te hebben laten leiden door de feiten en het recht en meer door een media-narratief. En door de vrees voor de reactie op een ‘niet schuldig’-verdict, ook al was het maar op één van de drie aantijgingen.

Moord in de tweede graad is (onder andere) de doding van een ander persoon zonder de bedoeling om te doden terwijl men bezig is met het begaan van een andere misdaad (felony murder). In casu opzettelijke slagen en verwondingen (felony assault). In tegenstelling tot wat het geval is bij doodslag in de tweede graad (‘roekeloosheid’) en moord in de derde graad (‘verdorven geest’) is er bij deze misdaad wel sprake van het opzettelijk (‘willens en wetens’) begaan van een misdrijf. Niet het doden zelf. Wel de ‘substantiële’ aantasting van de fysieke integriteit van een ander persoon. Moord in tweede graad vertoont dus grote gelijkenissen met de Belgische ‘opzettelijke slagen en verwondingen zonder de bedoeling om te doden maar met de dood tot gevolg’.

Lichtzinnig

Mijns inziens sprong de jury te lichtzinnig om met de feiten. Het is één ding om te beweren dat Chauvin zich roekeloos gedroeg tijdens de arrestatie van Floyd. Een claim die zeker niet zonder grond is. Maar voor de aantijging dat Chauvin de bedoeling, de intentie, had om Floyd lichamelijk letsel toe te brengen lijkt geen enkel bewijs voorhanden te zijn. Tijdens de gehele arrestatie lijkt Chauvin zich niet bewust van het drama dat zich onder zijn knie afspeelt. Hij weet bovendien dat hij gefilmd wordt. Niet meteen het meest opportune moment voor een crimineel om met opzet een misdrijf te begaan.

Hoger beroep

Hoger beroep ingesteld door de verdediging is een bijna-zekerheid. In het bijzonder het oordeel van de jury over de ‘moord’-aantijgingen lijkt op juridisch wankele fundamenten te berusten.

Bovendien is er de open vraag over de invloed die de immense druk van media en politiek had op het oordeel van de juryleden. Enkele dagen vooraleer de jury afgezonderd werd om te beraadslagen over de schuld van Chauvin vloog Democratisch parlementslid Maxine Waters nog naar Minnesota om er een betogende menigte toe te spreken. Waters liet vallen dat indien de jury Chauvin niet schuldig achtte aan alle tenlasteleggingen, het tijd was voor de betogers om nog meer dan ooit de confrontatie met het systeem aan te gaan. Gelet op Waters’ geschiedenis van ophitsende uitspraken was het duidelijk wat ze daarmee bedoelde.

De verdediging vroeg de rechter daarop prompt om de nietigheid van het volledige proces uit te spreken. Een eis waar de rechter niet op inging. Maar niet vooraleer duidelijk te maken dat hij niet opgezet was met de bemoeienis van de politieke klasse met de activiteiten in zijn rechtszaal. Een bemoeienis die exclusief in het voordeel van de openbaar aanklager plaatsvond. Hij erkende zelfs dat dit een punt was dat de verdediging zou kunnen aanhalen in een eventuele beroepsprocedure. Een procedure die na de veroordeling over de hele lijn een zekerheid lijkt.

tenlastelegging

Drie keer schuldig: analyse van het George Floyd-verdict