Deze maand is het precies vijfhonderd jaar geleden dat de Spanjaarden de Azteekse hoofdstad Tenochtitlán – vandaag Mexico Stad – veroverden en daarmee het pad effenden voor de onderwerping van Latijns-Amerika. In zijn boek Brevísima relación de la destrucción de las Indias dat in 1542 verscheen, beschreef de Spaanse dominicaan Bartolomé de las Casas de gruwel waarmee de Spanjaarden tekeergingen.

Naar aanleiding van deze trieste verjaardag werden in Mexico Stad de standbeelden van Christoffel Columbus, Bartolomé de las Casas en Pedro de Gante weggehaald. Onterecht! De Vlaamse 16de-eeuwse missionaris Pedro de Gante of Pieter van Gent (1480?-1572) speelde een belangrijke rol in dit historisch scharniermoment, dat we als de eerste globalisering kunnen omschrijven.

Opperheerschappij, doortrokken van waanzin en razernij
De christelijke, Europese beschaving werd van de ene op de andere dag in Latijns-Amerika geïmporteerd. Al even bruusk viel het doek over millennia oude beschaving. De plaatselijke bevolking werd door vooruit reizende virussen, bloedbaden, barbaarse wreedheden en diepe wanhoop vernietigd. De indianen pleegden zelfmoord en abortus, doodden hun baby’s en stierven bij miljoenen aan geïmporteerde ziektes.

De verovering van Amerika, met de culturele en christelijke waarden van de westerse wereld voorop, ging gepaard met de ondergang van diverse indiaanse beschavingen in Midden- en Zuid-Amerika, de demografische ineenstorting, de plunderingen van de stamgebieden, de verplaatsing van complete etnische groepen naar onherbergzame randgebieden en rassenvermenging. Het waren de ingrediënten van een opperheerschappij: macht, hebzucht en missie, doorspekt met lichtgelovigheid, waanzin en razernij.

Gewetenloze schurken

De avonturen in de onbekende Nieuwe Wereld trokken de brutaalste, armste en schurkachtige elementen uit de Spaanse samenleving aan. Mensen die vaak weinig om hun leven gaven en nog minder om dat van anderen. Anderzijds moesten de eeuwige strijd tegen de vijand (de Reconquista) en de binnenlandse vervolging van religieus andersdenkenden wel een klimaat scheppen waarin het doel de middelen heiligde en waarbij uiteindelijk iedere vorm van menselijkheid verdween.

Dergelijke vormen van permanente vijandelijkheden ontspoorden in collectieve razernij. Het ging dus niet bepaald om ‘dappere ontdekkingsreizigers’ maar om gewetenloze schurken, die vaak geen toekomst hadden in eigen land. Dat men in Latijns-Amerika niet bepaald plannen heeft om dit spektakel in al zijn glorie te herdenken, spreekt voor zich.

Pieter van Gent
In 1522 trok Pieter van Gent de poorten van het Gentse Sint-Franciscusklooster achter zich dicht en reisde via Spanje naar de Nieuwe Wereld. Hij onderwees er niet enkel godsdienst, maar leerde de indianen allerlei technische vaardigheden aan. Pieter was een ingenieus man. Hij ontwierp een miniatuurcatechismus, geheel in het beeldschrift van de Maya-bevolking en de Azteken. Daarnaast schreef hij de Doctrina cristiana en lengua Mexicana (christelijke leer in de Mexicaanse taal).

Wikipedia

Pieter van Gent werd uitgezonden naar de omstreken van Mexico, Tlaxcala. Hij stichtte er verschillende katholieke gemeenschappen en richtte overal scholen op. Jongeren van vooraanstaande indianen kregen de vraag om op internaat te gaan. Eens ze grondig van de katholieke leer waren overtuigd, konden ze naar hun familie terugkeren, die op hun beurt werden bekeerd. In korte tijd werden meer dan 500 kerken gebouwd. Pieter van Gent leerde de indianen allerlei technische vaardigheden en kunst. Hij lag ook aan de basis van de eerste drukkerij van het Amerikaanse vasteland.

Pieter van Gent bleef zijn hele leven lekenbroeder en weigerde het priesterambt. Hij bleef graag wie hij was. Prompt bood Karel V – als koning van de Spaanse wingewesten van Amerika – Pieter van Gent het bisschopsambt voor het aartsbisdom Mexico aan. Maar ook dit voorstel kon zijn bloedvriend niet vermurwen. Piter was een ingetogen en nederig man. Eenvoud en bescheidenheid vormden zijn kracht en zorgden ervoor dat hij bij de indianen populair werd.

Replica op het Fratersplein in Gent

De bloeddorstige en meedogenloze aanpak van de indianen door de Spanjaarden stuitte begin 16de eeuw reeds op grote weerstand bij een aantal geëngageerde geestelijken. In 1542 leidde dit tot de Nieuwe Wetten, waarbij de slavernij werd verboden. De conquistadores moesten verplicht rekening houden met het welzijn van de indianen.

Pieter was tevens een kind van zijn tijd. De verspreiding van de christelijke leer voltrok zich niet altijd zoals wij dit nu zien. Anderzijds kan de invloed van Pieter moeilijk worden overschat. Zijn hele leven vocht hij voor de emancipatie van de indianen. Op 16 januari 1976 werd in het hartje van Mexico-Ciudad – naast de kathedraal aan het hoofdplein, het bekende Zócalo – een bronzen standbeeld – voor hem opgericht. Op de zes meter hoge sokkel prijkt: ‘Fray Pedro de Gante, primero de los grandes educadores de América’. Een half jaar later werd in Gent op het Fratersplein een replica ervan onthuld.

Interculturele dialoog en moderne mensenrechten
De Vlaamse lekenbroeder oogstte vooral roem om zijn interculturele dialoog. Deze dialoog was slechts mogelijk omdat Pieter een fundamenteel respect opbracht voor de eigenheid van de indianen. Hij zette zich dan ook af tegen elke vorm van slavernij. Zijn strijd voor een menswaardig bestaan van de indianen tegen de oppermachtige en nietsontziende Spanjaarden kan je als een preambule op de moderne mensenrechten beschouwen. Hij is niet alleen de man van de interculturele dialoog, maar ook van de moderne emancipatiegedachte, waarbij hij streefde naar gelijkberechtiging van alle indianen.

In De Standaard omschrijft Joren Vermeersch de westerse beschaving erg romantisch als ‘een mateloze dorst naar kennis, een onblusbaar verlangen naar het onbekende’. De suprematie van de westerse beschaving kon in Latijns-Amerika op weinig appreciatie rekenen. Pieter van Gent heeft wel heel actief deelgenomen aan de kerstening van Latijns-Amerika, maar zette zich actief af tegen de barbaarse razernij van de Spaanse veroveraars. In tegenstelling tot de Spaanse agressors blijft hij tot op de dag van vandaag mateloos populair.

Tenochtitlán

Pieter van Gent: de eerste antiglobalist