Hoe vaak hoor je niet ‘Het boek is beter dan de film’. Hetzelfde geldt voor de toneelversie van de roman Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans. Al scheelt er ook wat aan dat boek. Wat precies wordt duidelijk door de voorstelling. Misschien is het de grootste verdienste van de productie. De zwakheden van de roman kunnen niet weggemoffeld worden.

Staketsel en bekleding

Het commercieel succes van de roman zit hem vooral in het feit dat Hertmans kan schrijven, daar valt niet aan te ontkomen. Hij is een technicus. Met techniek kom je echter niet ver. Een multiplex historie is nodig. Stefan Hertmans dacht aan wat er stond aan te komen in de maatschappij. Ha! De herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Mooi. Dus de oorlog werd het staketsel. Bekleed met terpentijn – symbool voor de kunstsector – en erotiek, et voilà, je hebt een paar ton kopers. Nu nog het eeuwige gevoel noodzakelijk om het gemoed van de lezer te pakken. Daarvoor leg je gewoon een soortgelijk boek naast je klavier. Zoals hét boek over WO I dat alles heeft om de gemoederen te beroeren: seks, gas, shellshock, een kerstbestand en flink wat psychologisch gepieker: Regeneration-trilogie van Pat Baker. Wat knippen, schuiven, plakken en pats! Een prachtige collage. Voor de eerste klaroenstoot onder de Menenpoort schalt in aanwezigheid van een krat ministers en een koppel koningskinderen gooi je de roman de wereld in. De collagekunst en het juiste momentum, zo simpel is het voor een gegarandeerd succes.

Twee schriftjes

Om het geheel geloofwaardiger te maken verkondig je dat de inspiratiebron twee schriftjes zijn die je grootvader je op zijn sterfbed gegeven heeft. Maar, heeft ooit iemand de schriftjes gezien? In geval dat ze bestaan verdient zijn naam op de cover te staan. Als de schrijver van Deel 1. Zoals dat voor Het dagboek van Anne Frank het geval was. Vader Frank, Otto, heeft flink wat geknipt, geschoven en geplakt – wat Hertmans naar eigen zeggen ook heeft gedaan met de schriftjes – maar zijn naam niet naar voor geschoven. Het was en blijft het dagboek van zijn dochter.
Door de scheve constructie en de zwakke aankleding moet het een hele klus zijn geweest om van de roman een toneelstuk te maken. Jan Lauwers had er alle vertrouwen in en samen met zijn vaste dramaturge Elke Janssens, wist hij een vlotte toneeltekst te concipiëren. Een vertelster die verslag uitbrengt van haar geliefde, een kunstenaar die naar het front werd gestuurd. Eenmaal uit de startblokken of de muze van een bekende Vlaamse schilder verscheen op mijn netvlies. Nel, van Rik Wouters. Mooi gevonden. Had Jan Lauwers zich voor zijn regie daarop gefocust, zou het een prachtvoorstelling zijn geworden. Helaas heeft hij de bombast niet kunnen laten. Lauwers is als regisseur een mengeling van Breughel, Bosch en Jan Steen. Het resultaat is levendigheid, chaos en wellust. Heerlijk theater levert het op. Pers je dat trio echter in een klassieke regie pakt de mayonaise niet.

Pief, paf en poef

Het concept werkt tevens nadelig voor de vertelster. Door opgeroepen beelden letterlijk uit te beelden verliest haar stem en spel een groot deel van zijn waarde. Viviane De Muynck, de vertelster, had moeite haar draai te vinden. Had Jan Lauwers alle macht aan de vertelster gegeven, dan was er iets wonderlijks ontstaan. Viviane De Muynck, de verpleegster als edelfigurant, de muziek – schitterend, geen beter woord voor – en fragmentarisch figuranten met uitgelijnde pief, paf en poef, meer moet dat niet zijn voor een geslaagde productie… zeker als je kiest voor een klassieke regie.
Kortom, Oorlog en terpentijn als toneelproductie is niet geheel geslaagd. Jan Lauwers moet je – bij wijze van spreken – geen schouwburg geven. Geef hem een sporthal, een black box en hij voelt zich in de juiste omgeving. Enkel daar ontstaan werken die men als meesterlijk kan bestempelen en mettertijd een plaats verdienen in de kunsthemel.

OORLOG EN TERPENTIJN
Naar de roman van Stefan Hertmans
Theaterbewerking en regie Jan Lauwers
Dramaturgie Elke Janssens
Productie Jan Lauwers & Needcompany & Toneelhuis
Gezien: 07-12-2017 – Bourlaschouwburg Antwerpen
www.toneelhuis.be & www.needcompany.org