De Europese top in Brussel van donderdag en vrijdag was een krampachtige poging om de Europese Unie een aantal problemen te laten oplossen. Qua energiecrisis bleek de top een gemiste kans, maar was dat niet voorspelbaar?

Het probleem is dat de meeste EU-lidstaten geen middelen hebben om zelf op te treden en dus een boel maatregelen in de marge nemen zoals btw-verlagingen, uitbreiding van het sociaal tarief enzovoort. De enige lidstaat die wel middelen heeft of die wel kan mobiliseren is Duitsland. Dat land zorgde voor tussen de 200 en 300 miljard euro om huishoudens en bedrijven te steunen. Duitsland is dan ook gekant tegen doelloze symboolpolitiek. Tot grote ergernis van regeringen in lidstaten zoals België die hun enige heil zien in de Europese Unie.

Fixatie op prijsplafonds

Die frustratie leidde tot politiek gespin en vingerwijzingen richting de Scandinavische landen, Nederland en dus vooral Duitsland. De genomen maatregelen worden dan weer à la carte uitgelegd aan de eigen bevolking. De fixatie op prijsplafonds bij de Belgische regering is daarvan een voorbeeld. Dermate zelfs dat premier Alexander De Croo (Open VLD) het niet kon laten om iets waar zijn eigen minister van energie faliekant tegen was, zoals de ‘prijscorridors’, uit te leggen als een stap in de richting van ‘prijsplafond’.

Eén uitspraak van De Croo in de persbriefing om 3u ’s nachts in het briefingzaaltje in de kelder van het Justus Lipsiusgebouw die wel correct de feiten weergaf was de volgende: ‘We duwen de Europese Commissie in de richting van onontgonnen terrein’. Welk onontgonnen terrein bedoelde hij?

Tankers varen rondjes

Om dat uit te leggen dient eerst gezegd dat de Europese Commissie met geen enkel nieuw initiatief kwam en de Raad dus ook niks nieuws besloot. De plannen zijn dezelfde als op de informele top in Praag en de informele Energieraad in Praag. Voor de duidelijkheid kan het geen kwaad die nog even op een rijtje te zetten.

Die maatregelen zaten goed verstopt in de persmededeling van de Europese Raad (van regeringsleiders). ‘De Europese Raad heeft overeenstemming bereikt over het feit dat, in het licht van de huidige crisis, de inspanningen om in de gehele Unie de vraag terug te dringen, de voorzieningszekerheid te waarborgen, rantsoenering te voorkomen en de energieprijzen voor huishoudens en bedrijven te verlagen, moeten worden versneld en opgevoerd, en dat de integriteit van de eengemaakte markt moet worden gehandhaafd.’

De eerste maatregel is het reduceren van de vraag naar energie of het nu gas of elektra is. De tweede maatregel is het zoeken naar andere leveranciers. Dus de voorzieningszekerheid waarborgen. Dat betekent: deals sluiten met vooral de Amerikanen in verband met levering van vloeibaar gemaakt gas (LNG) in tankers die over de Atlantische Oceaan stomen. Maar dat is een dure oplossing en geen onmiddellijke oplossing. Zo zitten de LNG-havens volgeboekt en kan het gasnetwerk in de EU die extra aanvoer niet aan. Momenteel varen tankers rondjes op zee in afwachting om te kunnen lossen.

Rantsoenering

Spanje en Frankrijk besloten bij aanvang van de top eindelijk om een nieuwe pijplijn aan te leggen tussen Barcelona en Marseille om gas uit Algerije dat via Spanje binnenkomt via pijpleidingen op het Europese gasnetwerk te kunnen verdelen. Frankrijk was aanvankelijk fel gekant tegen die oplossing. Die pijpleiding zal uiteraard pas binnen jaren klaar zijn.

Dus dreigt de derde maatregel, namelijk rantsoenering. De Europese Commissie kondigde deze maatregel al aan en de regeringen keurden die al goed. De ganse EU moet 15 procent minder gas verbruiken vanaf 1 december en landen die dat niet doen riskeren straffen.

De vierde maatregel moet de prijzen van huishoudens en bedrijven verlagen, maar ook die maatregelen zullen pas vanaf november volgend jaar (2023) toepasbaar zijn. De oplossing van de Europese Commissie is om de gasprijs op de gasbeurs binnen bepaalde maximale en minimale prijzen te houden. Maar de voorstellen van de Europese Commissie verplichten de energiebedrijven niet om de prijszetting via de TFF-prijsindexatie (genoemd naar de TTF-beurs in Amsterdam) te verlaten voor een nieuw soort index of benchmark van de Commissie. Elke energiefactuur en elke voorschotfactuur is gekoppeld aan de TTF-prijsindexatie via prijsformules. De prijs op die TTF-beurs is bovendien manipuleerbaar en uitschieters door speculatie laten zich meteen voelen in de facturen van huishoudens en gezinnen.

Cash-koe

De laatste cryptische frase in de perstekst gaat over de ‘integriteit van de interne markt’. Wat de Europese Raad daarmee bedoelt, is dat de vrije markt van gas en stroom die de Europese Commissie uitwerkte na de liberalisering van de markten moet blijven functioneren zoals voorheen. Vrij vertaald: dat de energiebedrijven (vaak staatsbedrijven) geen nadelige economische gevolgen mogen ervaren. Het vervelende is dat die zogenaamde ‘overwinsten’ of woekerwinsten dus tot op zekere hoogte gegarandeerd moeten blijven.

Dat er nauwelijks concurrentie is omdat in elke lidstaat een soort monopolist de infrastructuur voor gas of elektriciteit beheert, maakt die ‘vrije interne markt’ eigenlijk tot een cash-koe voor lokale besturen of regeringen. Het aftoppen van die woekerwinsten is ook erg twijfelachtig aangezien de energiebedrijven systematisch onder die drempelwaarde zullen zitten die vier tot zes keer hoger ligt dan de normale prijs per MWh.

Vrijwillige gezamenlijke aankoop

Kortom de Raad zit verlegen om nieuwe maatregelen. De Europese Raad roept de Raad van de EU (met vakministers en de ministeries van de lidstaten) en de Commissie op om dringend concrete besluiten in te dienen over de volgende aanvullende maatregelen en de reeds goedgekeurde voorstellen van de Commissie. Met die slag om de arm dat de gevolgen voor bestaande contracten eerst onderzocht moeten worden en dat aan de langetermijncontracten zelfs niet geraakt mag worden. Bovendien moeten de Commissie en de ministers van de Energieraad rekening houden met de verschillende energiemixen en nationale omstandigheden. Een schier onmogelijke opdracht.

Wat dus rest is een vrijwillige gezamenlijke aankoop van gas door de lidstaten voor de voorraden voor de winter van 2023-2024. Volgend jaar dus. Een EU-energieplatform moet dat gaan organiseren. Ook dat was reeds op vorige bijeenkomsten beslist.

Warrige onzin

Alle hoop is nu gevestigd op de benchmark of prijsindex voor de gasmarkt die uiterlijk begin 2023 beschikbaar moet zijn. De ‘tijdelijke dynamische prijscorridor’ voor aardgastransacties die de buitensporige gasprijzen moet helpen aanpakken moet daarop volgen. Dat is een beslissing die dateert van 18 oktober 2022 toen de Raad van de EU goedkeuring gaf voor een ontwerpverordening (een wet met directe werking in de ganse EU waar dus geen parlement in een lidstaat meer aan te pas komt). Toen beweerde de Belgische minister van energie Tinne Van der Straeten (Groen) dat dit warrige onzin was en ging ze met andere landen een tegenvoorstel voor prijsplafonds uitwerken. Nu beweerde De Croo dat die prijscorridor een aanzet is voor prijsplafonds.

Wat de Raad ook wil is de gascentrales uit het prijsmechanisme voor stroom te halen. Daarvoor is een tijdelijk EU-kader voorzien dat het onmogelijke moet nastreven: tegelijk de gasprijs voor elektriciteitsopwekking beperken, zonder aan de winstgevendheid van de gascentrales te raken en zonder een verhoogd gasverbruik uit te lokken. Als toemaatje mag dit EU-kader niet leiden tot financierings- en distributiegevolgen.

Bilaterale solidariteit

De enige echte maatregel is het aanpakken van de werking van de energiemarkten om de markttransparantie te vergroten (dus beter zicht op de echte vraag en aanbod naar gas krijgen in tegenstelling tot speculatie). Vooral de liquiditeitsstress moet minder. Dat betekent dat kleine hoeveelheden die te koop worden aangeboden aan heel hoge prijzen zich niet mogen vertalen in opbod en dus hogere prijzen. Die prijsfluctuaties vertalen zich in de fameuze volatiliteit van de gasprijzen. Die volatiliteit of reactie op de prijsopstoten moet onderdrukt worden.

Ook de eerder reeds besliste ‘energie-solidariteitsmaatregelen bij verstoringen van de gasvoorziening op nationaal, regionaal of Unieniveau’ moet beter. De lidstaten moeten dus via bilaterale solidariteitsovereenkomsten beloven elkaar gas of stroom te leveren. Dit laatste is voor Duitsland zeer belangrijk omdat het rekent op stroom en gas vanuit de buurlanden.

Halfslachtige maatregelen

De enorme steun die Duitsland beloofde aan de eigen gezinnen en bedrijven is enkel nuttig als die solidariteit verzekerd is. Zo wil Duitsland het concurrentievermogen van zijn bedrijven veilig stellen. Niet toevallig roept de Raad dan ook op om het ‘mondiale concurrentievermogen van Europa’ te vrijwaren en ‘het gelijke speelveld en de integriteit van de eengemaakte markt’ te handhaven.

De Europese Raad is daarom vastbesloten om de ‘beleidsreacties’ in de lidstaten nauw te coördineren. Dat is een garantie aan de andere lidstaten dat het Duitse beleid niet de Duitse bedrijven zou bevoordelen. Het is ook een kans voor de Europese Commissie om een gemeenschappelijk beleid te gaan ontwikkelen en dus de bevoegdheden van de lidstaten stelselmatig over te nemen.

De meeste maatregelen zijn onontgonnen terrein zoals De Croo terecht opmerkte. Halfslachtige maatregelen die kool en geit proberen te sparen of maatregelen die moeten proberen tegengestelde belangen met elkaar te verzoenen. Allemaal maatregelen die economisch onbeproefd zijn.

TFF

De Croo dist ongeloofwaardig verhaal op over belangrijke stap richting prijsplafonds