‘We hebben onze les geleerd.’ Het is de boodschap van BBC-baas Tim Davie, na maar liefst 110.000 klachten van kijkers en luisteraars – net geen verdubbeling van een vorig record uit 2005 – over de manier waarop de Britse publieke omroep is omgegaan met het overlijden van prins Philip. Op alle zenders werd in april de hele programmatie afgevoerd en vervangen door eindeloze, in de regel nogal melige en behoorlijk kritiekloze documentaires en oeverloze beschouwingen over de overleden prins-gemaal, wiens humor al tijdens zijn leven het genre van de legende had verruimd. En voor de volledigheid: de commerciële omroepen deden krek hetzelfde.

Eindeloze duiding

Dat is zeer herkenbaar. Er zijn van die momenten waarop er aan eindeloze (en identieke) duiding niet te ontsnappen is. Zelfs niet als dat grote nieuws, zoals hier, behoorlijk voorspelbaar is: de prins was 99, was al een tijdlang ernstig ziek. En toegegeven: bij de BBC hadden ze ook brute pech. Door die prinselijke uitzendingen kon zowel een zoveelste aflevering van het gigantisch populaire EastEnders (36^ste jaargang, echt waar) als de finale van het kookprogramma The Master Chef niet op antenne.

Gevolg? Veel minder kijkers die avond dan de week ervoor, en veel meer Netflix. Dan maar echte fictie, moeten de mensen hebben gedacht, in plaats van de onwerkelijkheid van de koninklijke tragikomedie. Een ex-parlementslid van Labour had het over de Noord-Koreaanse keuze van de BBC. (Met hetzelfde soort woordenschat heeft prof. Walgrave van de UA onze eigen Corona-berichtgeving beschreven.)

Aan zichzelf verplicht

En ook herkenbaar: in eerste instantie heeft de BBC haar keuze verdedigd. De openbare omroep, zei men, was haar naar het hagiografische neigende berichtgeving over de overleden grapjas aan zichzelf verplicht. Waarbij het enorme aantal klachten – ook dat is herkenbaar: het is een vaste tournure bij ombudsman Tim Pauwels – finaal werd omgedraaid tot een argumentum ad absurdum: ‘als we iets anders hadden gedaan, waren er zonder twijfel ook veel klachten geweest’.

Maar nu dus: lessons learned. Het is de Grote Baas van de Moeder Aller Omroepen (dit jaar wordt Auntie 100) die het gezegd heeft. Dezelfde man (een ex-politicus) die in september vorig jaar in een speech in Cardiff zei dat zijn geloof in de openbare omroep rotsvast overeind is gebleven. Maar tegelijk vond hij wel dat de BBC zijn gehechtheid aan de onpartijdigheid moest vernieuwen. En, zei hij, dat is veel ruimer dan de klassieke links-rechts-tegenstelling. Het gaat over de legitieme vraag van de mensen of we ook vanuit hun standpunt de wereld bekijken. Blijkt immers dat te veel mensen de BBC zien als ‘shaped by a particular perspective’.

Breder spectrum van opinies

Je ziet dat niet alleen bij de BBC. In Duitsland zegt de (ook nieuwe) baas van de publieke omroepen (meervoud: nationaal en regionaal) dat men zich moet inspannen om een veel breder spectrum van opinies aan bod te laten komen. In Nederland vind je hetzelfde geluid. Zeker nadat daar via een gemanipuleerde documentaire over partijleidster Kaag grote collusie is gebleken tussen de openbare omroep en het links-liberale D66.

In Vlaanderen is van dat nieuwe, andere geluid geen sprake. Ja, de (ook alweer nieuwe) baas van de VRT heeft de speech van zijn Britse collega aan zijn medewerkers doorgemaild. Maar zonder verdere tekst en uitleg. Zo te zien en te horen betekent dat in de praktijk niets.

Deal met de links-progressieve elite

Bij ons werkt men ongehinderd als voorheen. De omroep heeft – het is een simpel mechaniekje – een deal met de links-progressieve elite: die mag over alles en nog wat haar zegje komen doen. Met een relatief kleine kring vaste klanten die per definitie top-expert zijn. Zelfs als ze niets te zeggen hebben. Hebben die – ook dat is deel van de overeenkomst – pakweg een boek geschreven, dan mogen ze uitgebreid aan het woord komen, zelfs als er niets te lezen valt. Andere gedachten worden unisono denigrerend opzijgezet als irrelevant of zelfs populistisch-simplistisch.

In ruil neemt die elite het op voor de omroep, die zich tegelijk als geen ander de rol van slachtoffer weet aan te meten. Ze kunnen blijvend de concurrentie vervalsen, ze zwemmen in het geld, maar de omroep wordt steevast ‘getroffen door bijkomende bezuinigingen.’ ‘Het gevolg van rechts beleid.’ Op tijd en stond is er ook een academicus die dat allemaal wetenschappelijk bewijst.

Mediagedruis

Allemaal samen (en omdat er dus ook geen andere stemmen zijn) maken die flink wat mediagedruis. Wat er dan weer voor zorgt dat zowel gematigd als minder gematigd rechts zwijgt. Want wie wil er nu à la Orban de onafhankelijkheid van de redactie aan banden leggen? Dat heeft er volstrekt niets mee te maken – kritiek op de VRT impliceert uiteraard niet dat je de onafhankelijkheid aantast – maar ook dat is een vaste tournure. Zeer vergelijkbaar met wie justitie efficiënter wil maken: in geen tijd komt dan de scheiding der machten ter sprake.

Enige (bij)sturing via de Raad van Bestuur is er al evenmin. In een democratie controleren verkozenen (uit naam van het volk) het instituut dat draait op belastinggeld; hier worden de rollen omgedraaid: het instituut houdt de verkozenen onder controle. Transparantie is er, maar zoals in de 20^ste eeuw: niet te veel.

Openbare omroep achter betaalmuur

Te vrezen valt dat na de verkiezingen van 2024 wél buitenlandse voorbeelden zullen worden gevolgd. Boris Johnson bijvoorbeeld vindt dat wie naar de BBC wil kijken, een abonnement moet nemen, zoals voor een krant, of voor Netflix. Bovendien kan hij daarmee de Britse burgers op slag vier miljard euro belastingkorting geven. Bovenop de opbrengst van een paar BBC-departementen die hij wil verkopen.

Als we ook bij ons die weg opgaan, zou dat begrijpelijk zijn maar tegelijk bijzonder jammer. Niet alleen omwille van dat grote aantal puike medewerkers aan de Reyerslaan.

Wat hierboven staat heb ik proberen uitleggen aan een Amerikaanse vriend. Zijn reactie? Ook de postkoets is uiteindelijk verdwenen.

The Master Chef

Een simpel mechaniekje bij de omroep