Roald Dahl komt nu in het nieuws omdat woke schrijvers zijn werk censureren. Daarop kwam veel terechte verontwaardiging: als je wil dat kinderen veel lezen moeten ze in de eerste plaats in contact komen met goede kinderliteratuur. Maar Roald Dahl en co zijn al veel langer steeds meer non grata, mede daarom is het leesniveau van kinderen al langer in vrije val: opvoeders schotelen kinderen vandaag voornamelijk educatief correcte rommel, zo oninteressant als de pest, en ouders laten dat veel te gemakkelijk gebeuren. Zo krijgen ze zeker geen liefde voor literatuur.

Leesniveau daalt door schuld volwassenen

‘Het leesniveau van kinderen daalt en dat ligt aan ons’, schreef lerares-schrijfster Anne Steenhoff einde vorig jaar in NRC, nog voor de mediarel rond Roald Dahl. ‘Wie wil dat kinderen beter lezen moet eerst kijken naar het aanbod. Met begrijpend lezen en populaire maar laagwaardige kinderliteratuur komen we er niet.’

Enkel een radicale omslag kan hier helpen, zo vertelt ze nog: ‘Als je de oorzaak weet, is het niet moeilijk je beleid erop aan te passen. Ik ging met een grote vuilniszak door de boekenkast op school, en verving alles wat niet aan mijn eisen voldeed door oude en nieuwe boeken van hogere letterkundige kwaliteit. Ik verlengde de leestijd van vijftien naar minimaal dertig minuten per dag en maakte begrijpend lezen in mijn klas eerder uitzondering dan regel. Het resultaat? Het gemiddelde leesniveau in mijn klas ligt na een half jaar op 3F, het niveau dat leerlingen na afronding van havo of mbo 4 bereikt moeten hebben.’

Educatief correcte boeken

Als ik in een bibliotheek ben, of in een boekenwinkel, kijk ik even naar het kinderaanbod, om het aanbod te beoordelen vanuit de ogen van een jeugdige boekenwurm. Het resultaat is mager: een groot deel van de boeken zijn zielloos en educatief correct. Ik zag laatst rekken vol met titels als: ‘Super leespret’ (voor respectievelijk jongens en meisjes), ‘Hoera, ik leer lezen!’ of ‘1-minuut verhalen’. Deze titels klinken als goed bedoelde pogingen om brave ouders te overhalen de boeken te kopen, niet om kinderen aan te vuren met echte verhalen.

Deze boeken zijn niet zozeer geschreven omwille van de mooie verhalen, wel omwille van een educatief doel. Oudere klassiekers en echte historische verhalen vallen dan meteen af: hoe men vroeger dacht, hoe men vroeger praatte of schreef, dat is verschrikkelijk. Alles moet geschreven zijn in de leefwereld van het kind, of beter, de leefwereld zoals opvoeders die zouden willen zien: ongegeneerd politiek-correct dus. Bijvoorbeeld: klein heksje wil niet doen zoals alle andere heksen, ze krijgt haar zin en aan het einde is iedereen gelukkig. Hetzelfde verhaal kan je oneindig recycleren, met een klein monstertje, een kleine orka, enzoverder.

Een 10-jarige fan van Roald Dahl

Mijn oudste dochter van 10 is een grote fan van Roald Dahl. Ze vindt het raar dat volwassenen woorden als ‘dik’ en ‘lelijk’ willen schrappen. Net zijn typische politiek-incorrecte deugnieterij, vaak zonder zeemzoete happy end, spreekt haar het hardste aan, zoals wanneer bij ‘Heksen’ het jongetje aan het einde van het verhaal een muis blijft. Ze zoekt dat ook op in andere verhalen, zoals in ‘Juf Braaksel’ (een recente reeks die ze zelf ontdekte). Veel bibliotheekboeken vindt ze saai, zeker de ‘kennismakingboeken’ waarmee kleinere kinderen geacht worden het leesvirus te ontwikkelen.

Kinderen stimuleren

Hoe kan je kinderen liefde voor boeken bijbrengen? De bestseller ‘The Read-aloud Handbook’ van Jim Trelease bevat heel wat nuttige tips. Vul je kast met goede jeugdliteratuur, beginnende met boeken die jij als kind verslond. Geef hen ook strips van de bovenste plank zoals ik al schreef in ‘Laat kinderen Willy Vandersteen lezen!’: recente jeugdstrips, maar ook recente boeken, zijn vaak van bedenkelijke kwaliteit. Laat ook je eigen interesse zien in het geschreven woord. Lees voor aan kinderen, verhalen waar jullie beiden van genieten, ook al kan het kind zelf al lezen. Zoek in dat geval boeken voor iets oudere kinderen.

Stimuleer in de eerste plaats liefde voor het boek: al heeft een kind moeilijkheden met lezen, door dyslexie bijvoorbeeld, stimuleer je toch vooral de vreugde van het lezen zelf, meer dan een focus op leessnelheid. Zorg voor een gezellig kader: een rustige kamer en een stevige beperking op alle schermactiviteiten. Zitten hun vrienden veel meer achter het scherm en ben je bang dat een aparte opvoeding hen zal isoleren? Of ben je niet graag de strengste als je in contact komt met andere ouders? Dat zijn alleszins minder belangrijke overwegingen dan het cadeau dat je je kinderen geeft als je hen liefde voor boeken kunt bijbrengen.

Belang innerlijk leven

Vergis je niet van de vele voordelen. Wie goede boeken leest, schept orde in zijn hoofd en staat sterker op zijn benen. De bekende psychiater en holocaustoverlevende Viktor Frankl onderstreepte het belang van een rijk innerlijk leven in zijn meesterwerk ‘De zin van het bestaan’. In de uitroeiingskampen waren het namelijk niet zozeer de atletische mensen die overleefden. ‘Psychologische waarnemingen hebben aangetoond, dat uitsluitend gevangenen die hun innerlijke greep verloren op hun morele en spirituele ik, ten slotte bezweken onder de degenererende invloed van het kamp.’

Hij gaat zelfs verder: wie een reden heeft om voor te leven ‘zal dus vrijwel alle levensomstandigheden kunnen verdragen’. Boekenwurmen trainen hun innerlijk leven, en hoe betere boeken ze lezen, hoe beter ze zich voorbereiden voor moeilijke momenten in hun leven.

Neem kinderliteratuur ernstig

Je moet kinderliteratuur ernstig nemen, beginnende bij je eigen kinderen door goede boeken aan te kopen en voor te lezen. Er bestaat veel meer dan alleen Roald Dahl. Liefde voor het lezen overbrengen is in eerste instantie de opdracht van ouders. Je hebt dan ook een veel grotere invloed op je kinderen dan je beseft, zeker met je goede voorbeeld.

Leraars en andere volwassenen kunnen uiteraard ook een steentje bijdragen door lezen in de klas met meer tijd en liefde aan te pakken. Maar gezien de golf van politieke en educatieve correctheid die alle culturele tradities van onze volledige samenleving probeert weg te spoelen, kan je daar spijtig genoeg niet altijd meer op rekenen.

The Read-aloud Handbook

Roald Dahl en co waren al veel langer gecanceld