Er is echt wel een verschil tussen links en rechts, dat is dus niet ‘achterhaald’ zoals velen menen. Onder meer is er een groot verschil tussen hoe beide zich elkaar voorstellen. Doordat het links standpunt in onderwijs en media als het vanzelfsprekende wordt voorgesteld, terwijl het rechtse nauwelijks aan bod komt en dan alleen als vijandbeeld of karikatuur, blijkt proefondervindelijk dat links zich geen rechts standpunt kan voorstellen tenzij vervormd en karikaturaal. Luie geesten zullen voor rechts snel-snel een daaraan symmetrisch patroon aannemen, maar het is in omgekeerde richting veel minder zo.

De New Yorkse psycholoog Jonathan Haidt heeft in zijn The Righteous Mind (p.334vv.) wetenschappelijk bewezen wat we eigenlijk al lang wisten: er is een groot verschil tussen links en rechts, niet alleen tussen de ideologieën maar ook tussen de mensen. Met name kan de rechterzijde zich beter inleven in de linkse geestesgesteldheid dan omgekeerd: ‘conservatives understand liberals better than liberals understand conservatives’ (‘conservatieven begrijpen progressieven beter dan progressieven conservatieven’). Zijn experiment liet mensen van beide zijden pleiten voor wat zij zich als het standpunt van de overzijde voorstellen. Toen bleek dat links zich een karikaturale voorstelling maakt van het rechtse wereldbeeld en zich zelf mentaal maar moeilijk buiten zijn eigen bubbel kan verplaatsen; omgekeerd geldt dat niet.

Er zijn wel meer onderzoeken geweest over de grondslagen van de polen van ons ideologisch landschap. Zo is voor Frankrijk ooit een correspondentie bepleit tussen de geologische samenstelling van de ondergrond en de linkse of rechtse overtuiging van de plaatselijke bevolking. De scheikunde van de bodem verandert niet gauw, en daardoor zouden een linkse of rechtse geneigdheid vrij stabiel met sommige streken verbonden blijven, ook al zijn de politieke thema’s over de decennia veranderd. Aardig, maar wij houden het bij een minder deterministische verklaring voor Haidts resultaten.

Machtsverhouding

Wat zeggen links en rechts over elkaar? Een eerste tegenstelling die elk verder vertoog daarover conditioneert, is de heel verschillende aanwezigheidsgraad van linksen en rechtsen in de beroepsgroepen die het vaakst meningen formuleren over politieke stromingen: academici uit de maatschappij-‘wetenschappen’ en journalisten. Praktisch alles wat uit die hoek komt, vehiculeert in meerdere of mindere mate een links vooroordeel. Haidt zelf is een uitzondering op de regel. In België gaat dat, spijts Bart Maddens en Hendrik Vuye, samen met een belgicistische frontvorming in deze groepen en een dito impact op de openbare meningsvorming. Het voorkomen van uitzonderingen, dus schijnbare bressen in het meestal zeer effectieve uitsluitingsbeleid tegenover politieke andersdenkenden door de opiniehegemonen in de media en de academie, is mogelijk via een loopbaanbegin tot en met de vaste benoeming vóór men zich ideologisch geprofileerd heeft.

Sedert een jaar of twintig hebben vele linkse media enkele ‘conservateurs de service’ in hun kolommen. Vaak gaat het om oud-leden van de progressieve club die niet meegeëvolueerd zijn en daardoor nu als eerder rechts gelden, zoals Mia Doornaert en Marc Elchardus. In plaats van het onplezierig tot een breuk te laten komen, gebruiken hun werkgevers hen als excuustruus of alibi-ali om de veelgehoorde kritiek dat hun media te links zijn, te ontzenuwen. Anders trekken zij enkele convenabele rechtsen als gastcolumnist aan: niet te rechts en als ideoloog niet te scherp, maar genoeg om hun linkse leespubliek het gevoel te geven dat zij wel degelijk ook een beetje de vinger aan de pols van de rechterzijde hebben. Een soort repressieve tolerantie, je eigen oppositie scheppen en onder controle houden. Het is een rookscherm waarachter hun eigenlijke redactionele lijn verder naar links is kunnen evolueren.

Om de echte rechtse kritieken te horen moet je nog altijd terecht bij marginale en armlastige internetmedia. Op termijn zullen die het medialandschap zeker veranderen, maar voorlopig worden zij geminacht en met nepnieuws vereenzelvigd. De standaardmedia verdedigen de linkse hegemonie hardnekkig, en worden daarbij gesteund door de academische (zichzelf als ‘wetenschappelijk’ vleiende) wereld, waar de zich als rechts afficherende professoren stilaan uitgestorven zijn.

Moedwillige misverstanden

Enkele voorbeelden van de misverstanden bij links over rechts. Omdat rechts een bredere waaier aan basiswaarden in zich verenigt dan links (het is immers maar een eenheid vanuit links gezien, namelijk alle verschillende waarden die van de linkse waarde der gelijkheid afleiden), verwart links verschillende soorten rechts met elkaar. Er bestaat bijvoorbeeld een libertarisch rechts dat niet gelooft in een door de overheid georganiseerde sociale zekerheid, maar ook een populistisch rechts dat de bestaande sociale zekerheid wil behouden en redden. Toch zeggen linkse politologen in hun opiniestukken dat het Vlaams Belang zijn volkse achterban bedriegt door zijn ‘plannen om de sociale zekerheid af te bouwen’ te verzwijgen.

Zegslieden van diezelfde gilde beweren regelmatig dat rechts tegen de democratie is en in een sterke leider gelooft. Blijkbaar zijn ze hun eigen vingergezwaai over de jaren 1930 ernstig gaan nemen en projecteren ze de tijd van toen op het heden. Destijds geloofde rechts, tot en met Leopold III, inderdaad in een sterk bewind als alternatief voor toen dramatisch falende democratie. Hetzelfde gold voor links, dat het voorbeeldbewind wel eerder in de Sovjet-Unie zocht, maar de bourgeois-democratie met de koloniale rijken vereenzelvigde. Maar zelfs dat soort rechts heeft zich in 1945 moeten herbronnen: de democratie bleek te winnen tegen de Asmogendheden, in 1989 ook het Sovjetstelsel van zijn sokkel te krijgen, en met een stijgende welvaart samen te gaan. Men leeft heel onwetenschappelijk in een fantasiewereld als men de toenmalige scepsis tegenover de democratie op hedendaags rechts projecteert. Wel wantrouwt links meer dan ooit de democratie, dat het als ‘populisme’ probeert verdacht te maken. Verder zijn er nieuwe bedreigingen voor de democratie, zoals het Chinese despotische model, maar daar heeft noch links noch rechts al voldoende aandacht aan besteed.

Demonisering

Als links zich vaak op een misvormd begrip van het rechtse standpunt laat betrappen, veel vaker dan omgekeerd, is dat niet noodzakelijk omdat rechts een zoveel grondiger studie van het linkse gedachtengoed gemaakt heeft. Rechts praat veel minder over links, en is ook veel minder in de journalistieke of academische positie om daar uitgebreid zijn licht over te laten schijnen. Bijvoorbeeld, een nieuw verschijnsel op de linkse radar was de BLM-beweging, en rechts heeft daarover niet van veel leergierigheid blijkgegeven. Behalve Paul Bäumer in ’t Pallieterke (meerdere afleveringen) heeft niemand in Nederlandstalig rechts daar enige ontleding aan gewijd.

Een andere reden voor de fouten op links, is dat het veel minder feedback krijgt en veel minder genoopt wordt om er rekening mee te houden. Dat komt ervan als je de macht hebt: je vijanden hebben maar een beperkte spreekgelegenheid, en niemand die ertoe doet, zal hen tegen jou bijtreden. Links hoeft zijn best niet te doen, zijn gebreken worden door de media tegen kritiek afgeschermd. Links is zelfgenoegzaam, dus het gebruikt zijn fouten niet om zich te verbeteren.

De grond van de zaak is dat links zijn eigen waarden (gelijkheid, billijkheid, zorg) wel ziet, maar bij mensen met andere waarden (trouw, moraal, vaderlandsliefde, eeuwige zaligheid) alleen de afwezigheid van de eigen waarden ziet. Rechts beschouwt links als misleid, bijvoorbeeld gelovend in het socialisme tegen alle bewijzen van zijn mislukking in, terwijl links rechts alleen beschouwt als intrinsiek kwaadaardig. Welnu, zo kan je de beweegredenen van mensen niet begrijpen, want niemand gaat uit van: ‘Ik ben kwaadaardig.’

The Righteous Mind

Links en rechts ontleden elkaar