Met zijn vrouw Susan was hij op trektocht en bij zijn terugkeer eind vorige maand overleed hij aan een hartinfarct. Alberto Alesina was pas 63 en een uiterst actieve Italiaans-Amerikaanse economieprofessor van Harvard University. In Vlaanderen mag je hem gerust, samen met zijn kompaan en mede-econoom Enrico Spolaore, de peetvader noemen van het wetenschappelijk denken over onafhankelijkheid van landen vandaag. Tussen Alesina en het ‘Manifest voor een Zelfstandig Vlaanderen in Europa’ van 2005 loopt een rechtstreeks spoor.

Economische onafhankelijkheid

Alesina en Spolaore schreven samen het nog steeds knappe boek The Size of Nations, eind 2003. En dat interessante economieboek legde mee de grondslag van de tekst van Remi Vermeiren en de Denkgroep in de Warande.

Vermeiren oordeelde na lezing van het werk, ‘Dit boek kan een trendbreuk zijn of althans het einde van dooddoeners als: we zijn zo klein, moeten wij dan nog eens splitsen? De stellingen van Alesina en Spolaore zijn wel degelijk steekhoudend voor België, onder meer waar gesteld wordt dat de publieke goederen best op nationaal niveau worden geproduceerd als die zo goedkoper zijn dankzij schaalgrootte. Andere waar de “kostprijs van de heterogeniteit” groot is, worden beter op een regionaal of een lokaal niveau geproduceerd. Bovendien als, zoals in België, de federalisering onvolledig, inconsequent en onvolkomen is en men aan de heterogeniteit van de basis nog de heterogeniteit van de beslissingsniveaus toevoegt, dan is de federalisering een slag in het water.’

De Denkgroep stootte op feiten die bij het grote publiek onbekend waren en de Europese politieke klasse liefst verborgen houdt. Bijvoorbeeld: van de tien welvarendste landen ter wereld (in termen van BBP per hoofd van de bevolking) hebben er slechts twee meer dan vijf miljoen inwoners. (de VS 260 miljoen en Zwitserland 7 miljoen). Meer dan de helft van de haast 200 landen ter wereld hebben minder inwoners dan Vlaanderen met zijn zes miljoen burgers.

Achter elke hoek een grens

Het is geen toeval dat Alesina en Spolaore het ontstaan van nieuwe landen door afscheiding, dekolonisatie en volksraadplegingen bestudeerden. Beiden zijn afkomstig uit Noord-Italië, een regio waar afscheiding een heet hangijzer blijft. Niet voor niets prijkt op de omslag van The Size of Nations een kaart van Noord-Italië in 1648, bij de Vrede van Westfalen.

Enrico Spolaore vertelde mij begin 2004 in zijn kantoor te Brown University, in de VS, ‘Mijn geboorteplaats Mirandola heeft achter elke hoek een grens. Het was er zo druk van de grenzen dat op historische kaarten dat deel van Italië apart en vergroot was afgedrukt’. Spolaore had, naast zijn Noord-taliaanse wortels ook Belgische ervaring. Jarenlang doceerde hij in Brussel aan het Europa Instituut van de ULB en observeerde hij de krakkemikkige Belgische staatsstructuur uit eerste hand.

Welvaartcreërende of -brekende instituten

De studie van ‘afscheidingen’ door economen is decennialang afgeremd door het drama van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog en de censuur die de kenners van de staathuishoudkunde zichzelf oplegden. Economie werd in de voorbije eeuw, zeker na 1945, een Amerikaanse wetenschap. Slechts de jongste twintig jaar is er opnieuw een ‘politieke economie,’ een economische studie van instellingen en het besef dat economische groei afhankelijk is van, onder meer, politieke instituties.

Voor Alesina en Spolaore is dé belangrijkste vraag hoe instituties meer of minder groei, meer of minder welvaart bepalen. Een zeer belangrijk instituut is de natiestaat, en die wordt gemaakt door mensen. Hij is noch natuurwet noch goddelijke wet. Hele boekenkasten werden volgeschreven over federalisme en decentralisering.

De economische aanpak (en noodzaak) van afscheiding kreeg slechts intellectueel en internationaal elan met The Size of Nations. Academische boeken met economische mechaniek (elk hoofdstuk wordt afgesloten met bladzijdenlange berekeningen) verkopen zelden meer dan enkele honderden exemplaren. The Size of Nations werd echter een bestseller. Enrico Spolaore was meteen een gevierde spreker over het thema, onder meer bij het Leuvense economiecentrum Vives.

Zeven lessen voor België en Vlaanderen

Minstens zeven besluiten uit het boek zijn steekhoudend voor België, zeker na het gestoethaspel van de coronacrisis. In een democratische wereld zijn er meer landen dan in een niet-democratische; in een wereld met open grenzen daalt de kostprijs van onafhankelijkheid; de zin neemt toe om de kosten van de heterogeniteit (de onsamenhangendheid) van een land af te wegen tegenover de baten van het samenleven in een veelvolkerenstaat; publieke goederen als onderwijs en zorg kunnen uitstekend en doelmatig worden aangeboden in kleine landen; publieke goederen als veiligheid, defensie, buitenlandbeleid zitten in een normale wereld (zoals Europa vandaag is) uitstekend bij internationale organisaties als de Navo en het belang van grote gehelen wordt overdreven door politici en economen en is een afspiegeling van de omstandigheden tijdens de eerste industriële revoluties.

Weerstand tegen afscheiding

Alesina zei ook wel, ‘Wij bekijken het verleggen van grenzen als academische discipline. In het verleden bepaalden oorlogen, keizers, dictators de grenzen, en niet de democratie. Het veranderen van een status-quo, zoals het bestaan van grenzen, bezorgt veel mensen koudwatervrees. En dat is onterecht.’

Spolaore pikte hier op zijn beurt op in. ‘Op het eerste gezicht zou het verleggen van grenzen tot inefficiënties leiden. Maar dat is nu net de reden om de kosten en baten van secessies méér te bestuderen, niet minder. Alberto en ik stellen een nieuw researchagenda voor en hopen economen, sociale wetenschappers en politicologen ervan te overtuigen dat secessie een actuele kwestie is, in Europa en daarbuiten.’

Groot is niet per se beter

Bleef uiteraard de vraag of het boek niet tegen het ‘gezond verstand’ indruist? De meeste mensen blijven ‘big’ nog altijd ‘beautiful’ vinden. ‘De twintigste eeuw overbeklemtoonde de voordelen van grootschalige instituten en landen,’ onderlijnde meermaals Alesina.’ Dat was een gevolg van de eerste industriële revolutie met grote chemiefabrieken, staalreuzen en zware verwerkende industrie.

Er werd gedacht dat de grote schaal het geheim van het succes was. Men zag niet dat grootschaligheid voordelen heeft én nadelen, dus kosten. Sommige landen wilden toen groeien door importvervanging en niet door export. De VS kon jarenlang verder zonder wereldhandel door zijn grote thuismarkt.’

Enrico Spolaore illustreert de thesis van hem en zijn gezel op zijn Italiaans, met San Marino: ‘Dat landje met 20 000 inwoners is leefbaar want het heeft met Italië vrijhandel en een poreuze grens. Het belangrijkste obstakel voor kleine landen is dat zij niet kunnen exporteren naar grote markten. Maar dat euvel is weg door de EU en de Noord-Amerikaanse Vrijhandelsassociatie.’

Alesina scoorde met The Size of Nations, en de jaren nadien bouwde hij verder aan zijn reputatie als topeconoom door gefundeerde kritiek uit te oefenen op lakse democratische regeringen die hun begrotingen lieten ontsporen en de kosten afwentelden op de volgende, verre generaties. Wie de tien partijen van de superkern rond Wilmès op zaterdag bezig ziet, zal hem niet afvallen. Gedenk Alesina, herlees zijn boek of schaf het zelf aan.

The Size of Nations

RIP Alberto Alesina