Sinds de Russische inval in Oekraïne kreeg Europa al 8 miljoen Oekraïense vluchtelingen over de vloer. Voor ons land gaat het intussen om minstens 68.000 mensen. De EU maakt nu, na een bevraging bij ruim 14.500 vluchtelingen in tien EU-lidstaten, een eerste tussentijdse balans op. Zowat overal blijkt vooral het gebrek aan kennis van de lokale taal de belangrijkste hinderpaal voor een vlotte integratie.

Van de ruim 8 miljoen oorlogsvluchtelingen die volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR al hun toevlucht zochten in Europa – binnen én buiten de EU – kunnen er intussen al ruim 4,7 miljoen ook aanspraak maken op ‘tijdelijke bescherming’ in de EU. Dat EU-statuut zag ruim twintig jaar geleden het daglicht, na het verscheurende conflict in voormalig Joegoslavië.

Het was de Europese Raad die het begin maart vorig jaar, op voorstel van de commissie, voor het eerst ook effectief in werking stelde. Onder meer vanuit de vrees dat de asieldiensten in de EU-lidstaten de massale toestroom aan Oekraïense oorlogsvluchtelingen niet langer zouden kunnen slikken.

Begunstigden die tijdelijke bescherming genieten in de EU, kunnen aanspraak maken op een uitgebreide reeks rechten en voordelen. Ze hebben toegang tot werk en huisvesting, en krijgen indien nodig ook sociale bijstand en medische zorg. Kinderen kunnen ook meteen onderwijs lopen in de landen waar ze opgevangen worden, en families hebben het recht om ook binnen de EU te reizen. De vluchtelingen ontvangen een verblijfsvergunning die één jaar geldig is. De tijdelijke bescherming kan met maximaal drie jaar worden verlengd, en in oktober vorig jaar besloot de EU de maatregel al een eerste keer te verlengen tot maart 2024. Zodra de uitzonderlijke maatregel ten einde loopt, moeten de vluchtelingen die er aanspraak op konden maken ook terugkeren naar hun land.

Talenkennis grootste hinderpaal

Het Bureau van de Europese Unie voor de Grondrechten (FRA) organiseerde vorig najaar een grootschalige bevraging bij ruim 14.500 Oekraïense vluchtelingen die de voorbije maanden hun geboorteland ontvluchtten. Onder meer bij Oekraïners die vandaag in Duitsland, Spanje, Tsjechië, Italië en Hongarije verblijven. ‘De Russische inval heeft tot de grootste humanitaire crisis in Europa sinds de tweede wereldoorlog geleid’, vertelt FRA-directeur Michael O’Flaherty. ‘De EU heeft als reactie daarop snel een aantal tijdelijke maatregelen getroffen, maar nu de oorlog blijft aanslepen, moeten we bekijken wat ook op langere termijn de meest efficiënte beleidsmaatregelen kunnen zijn. Zowel naar de vluchtelingen zelf als naar de gastlanden toe.’

De bevraging geeft een gemengd beeld. Eén op drie Oekraïense vluchtelingen voelt zich intussen thuis in het land van opvang, maar een even groot aandeel van de vluchtelingen zou nu al graag terugkeren naar Oekraïne. Geen of onvoldoende kennis van de landstaal van het gastland – waardoor onder meer de zoektocht naar geschikt onderwijs of een job stevig bemoeilijkt wordt – blijkt de allerbelangrijkste hinderpaal voor een vlotte sociale integratie. Niet echt verrassend, maar dit zou voor EU- én nationale beleidsmakers dus ook een belangrijke les kunnen zijn met het oog op een performanter algemeen migratie- en integratiebeleid.

Gebrek aan privacy

De bevraging legt ook de de vinger op enkele andere interessante pijnpunten. Zo blijkt ook het gebrek aan privacy een stevige uitdaging: 55 procent van de vluchtelingen mag dan intussen al zelf betalen voor onderdak, vaak moeten ze het toilet of de keuken delen. Daarnaast blijft vooral de zoektocht naar een geschikte job een heikele klus: amper 1 op drie Oekraïners die naar de EU vluchtten, heeft intussen al werk gevonden.

Bijna de helft van de vluchtelingen die intussen wél aan de slag zijn, geeft aan dat ze vandaag eigenlijk onder hun niveau werken. Een derde onder hen beweert zelfs uitgebuit te worden op het werk.

Minstens even zorgwekkend is dat de helft van de vluchtelingen zich depressief voelt, en dat een even groot percentage van de kinderen het lastig heeft om in te slapen of zich langdurig te concentreren. In eigen land leverde de dienst Vreemdelingenzaken het voorbije jaar al 68.000 attesten tijdelijke bescherming af aan Oekraïense vluchtelingen. De piek daarvan lag – niet geheel verrassend – vooral in maart en april vorig jaar. Vandaag worden er maandelijks nog zowat 1.500 nieuwe atttesten afgeleverd. Vlaanderen ving het voorbije jaar 60 procent op van alle Oekraïense vluchtelingen, Brussel en Wallonië namen elk 20 procent van de instroom voor hun rekening.

tijdelijke bescherming

Ruim 8 miljoen Oekraïeners vluchtten al naar Europa