Internationale studies tonen aan dat het met de kwaliteit van het Vlaams onderwijs sinds 15 jaar in dalende lijn gaat. Generaties arbeidskinderen kregen de historische kans om naar het hoger onderwijs door te stoten. N-VA-voorzitter Bart De Wever is een schoolvoorbeeld van deze emancipatiegolf. Het onderwijs zorgde voor een Vlaamse bestuurslaag die haar minderwaardigheidscomplex achter zich liet en volwaardige instellingen uitbouwde. Het Vlaams onderwijs behoorde lange tijd tot de wereldtop.

Turkije doet het beter dan Vlaanderen

In 2003 stond Vlaanderen voor wiskunde nog aan de top. Sindsdien – zo blijkt uit internationale studies – is er een duidelijk verval. Heel recent kwam er nog een studie bij. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) vergelijkt internationaal de prestaties van tienjarigen in wiskunde en wetenschappen. Voor wiskunde is het Vlaams onderwijs teruggevallen naar de 17de plaats. Het moet o.a. Rusland, Nederland, Engeland en Ierland laten voorgaan.

Voor wetenschappen is de ramp mogelijk nog groter. Op 58 onderzochte landen valt het Vlaams onderwijs terug naar de 35ste plaats. Ontnuchterend! Vlaanderen moet o.a. Cyprus, Servië, Turkije en Bulgarije voor zich dulden en bevindt zich in het gezelschap van Malta, Bahrein en Albanië.

Het TIMSS-onderzoek werd uitgevoerd vóór de uitbraak van de coronapandemie. Recenter onderzoek zou aantonen dat het met Vlaanderen intussen nog een pak slechter is gesteld. Opvallend is ook dat Wallonië niet aan het onderzoek deelneemt. Jammer. Belgicisten hadden tot hun grote vreugde kunnen vaststellen dat de onderwijskloof tussen beide regio’s aan het verkleinen is. Jarenlang deed het Vlaams onderwijs het een stuk beter, maar sinds enkele jaren devalueert het Vlaamse onderwijs richting het Waalse.

Zuid-Europese service…

De meeste onderwijsexperts kunnen het verval moeilijk duiden. Zeker is dat het om een veelheid aan factoren gaat. Raymonda Verdyck – afgevaardigd bestuurder van het GO! – jammerde in het VRT-nieuws dat de leerkrachten te lijden hebben onder de administratieve overlast en planlast. Ze scholen zich minder bij dan collega’s in het buitenland. Klopt, maar het plaatje is ruimer. De strakke carcan van de verloning en de vaste benoemingen staan een motiverend en sturend hr-beleid in de weg. Je moet het in het onderwijs al heel erg bont maken om ontslag te krijgen.

Aan het onderwijsbudget kan het verval zeker niet liggen. Vlaanderen spendeert 14 miljard euro aan onderwijs. De uitgaven aan onderwijsinstellingen per leerling liggen ruim boven het OESO- en het EU-gemiddelde. De kost van het Vlaams onderwijs staat in schril contrast tot de kwaliteit. Het doet ons denken aan de uitspraak die Bart De Wever onlangs deed over de prestaties van de federale instellingen: ‘Je betaalt hier Noord-Europese belastingen, zoals in Scandinavië, en krijgt Zuid-Europese service.’ Wat we zelf doen, doen we beter? Voor de Vlaamse ontvoogdingstrijd vormt het onderwijs alvast geen opsteker.

De meeste onderzoeken vertrekken vanuit een sociaaleconomische benadering van de onderwijsachterstand. Als we naar de leermiddelen (opleidingsniveau ouders, internetverbinding, boeken, ICT) kijken waarover de leerlingen thuis beschikken, dan valt daar zeker iets over te zeggen. Hoe minder leermiddelen er thuis aanwezig zijn, hoe lager de prestaties van de leerlingen.
De vlag dekt niet volledig de lading. De studies zeggen niets over de kwaliteitsverschillen tussen de scholen, laat staan tussen het Vlaams en het Nederlandstalig onderwijs in Brussel.

Internationalisering onderwijs leidt tot segregatie

Er is nog een andere reden die in de studie ondergesneeuwd raakt. De toenemende internationalisering van Vlaanderen laat zich steeds sterker in de klas voelen. De diversiteit neemt vooral in het basisonderwijs toe. In Vlaanderen spreekt 63 procent van de leerlingen thuis altijd Nederlands, 11 procent spreekt het bijna altijd, 22 procent soms en 4 procent nooit. In Antwerpen is meer dan 50 procent van de leerlingen in het basisonderwijs thuis anderstalig.

Steeds meer allochtone jongeren vinden de weg naar het hoger onderwijs. Een prettige gedachte, maar de stratificatie van het Vlaamse onderwijs zet zich door op de arbeidsmarkt, waarbij vooral de onderste lagen veelkleurig zijn. Migrantenkinderen doen het in het onderwijs opvallend slecht. Het integratieproces stokt en de segregatie wordt in de hand gewerkt.

Minister Ben Weyts (N-VA) brengt een batterij aan maatregelen in stelling om de kwaliteit op te krikken. Zo wil hij gestandaardiseerde proeven invoeren, taalintegratietrajecten voor kinderen met taalachterstand organiseren en de eindtermen aanscherpen. Weyts kan zich wel druk maken over wat de leerlingen moeten kennen en kunnen maar over hoe dit moet worden georganiseerd heeft hij – in tegenstelling tot bijvoorbeeld zijn Engelse collega – weinig in de pap te brokken. Daarvoor staan wetten, koepels en netten in de weg. Ben Weyts spreekt soms krasse taal, maar de autonomie van het onderwijs minimaliseert de impact van zijn beleid. De Vlaamse leeuw kan wel brullen, maar tanden heeft hij niet.

Ideologische verdwazing

Daarenboven heeft Weyts af te reken met bestuurders, experten, onderwijskundigen, directeurs die veelal worden gekozen op basis van de juiste ideologische inslag. De nadruk komt te liggen op de Rousseauiaanse pedagogiek, met kernbegrippen als gelijke kansen, de hyperdiversiteit, de zelfverwerping en het welbevinden van de leerlingen op school. Bastiaan Bommeljé omschrijft deze bestuurslaag als een ‘parasitaire laag die zich met een fatale vermenging van ideologie en belangen in het onderwijsveld kon ingraven dankzij de overheid.’ Ze vormt een deel van het probleem, zeker niet van de oplossing.

Wat opvalt is dat de bovenlaag heel snel en makkelijk over de analyse van de degradatie van het onderwijs heen walst en onbekwaam is om de vinger exact op de wonde te leggen. Het verwoestend effect van de ideologische verdwazing en de onkunde laten zich o.a. voelen in het hoger onderwijs en de universiteiten waar de helft van de studenten amper in staat is om behoorlijk een Nederlandse zin te schrijven.
Decennialang vormde het onderwijs een belangrijke emancipatie- en integratiemotor met hoogstaand kwalitatief onderwijs tot gevolg. Als Weyts het onderwijsniveau wil optillen, dan zullen taboes moeten sneuvelen. De erosie van het intellectuele klimaat, de ideologische ‘Gleichschaltung’ en de segregatie in het onderwijs zijn duchtige problemen die eveneens de nodige aandacht verdienen.

TIMSS

Code rood voor Vlaams onderwijs