In Slaughterhouse Five (1969) stelde de Amerikaanse schrijver Kurt Vonnegut al de vraag: ‘Wat is nu het meest obsceen? De 135.000 Hansjes en Grietjes, die tijdens de bombardementen in Dresden werden verkoold of de blote tieten van pornoster Montana Wildhack?’ Natuurlijk was het de oorlog, maar of je dat nu pretendeert of niet, een anti-oorlogsboek of -film is even zinloos als een anti-gletsjerboek, schrijft Vonnegut. Want die komen toch ook altijd terug.

De oorlogssinusoïde

Tot en met de jaren tachtig was anti-oorlog de tendens. Alle Vietnamfilms, behalve John Wayne’s Green Berets, waren tegen. Aan reclameposters voor het leger met als motto: ‘Je hoeft echt je ouders niet vermoord te hebben om bij het leger te gaan’, voegden dienstweigeraars toe: ‘Je broer volstaat.’

Maar in 1985 keerde Sylvester Stallone in Rambo: First Blood Part II terug naar Vietnam om de achtergebleven krijsgevangenen eigenhandig te bevrijden. En daar surften we weer op de oorlogssinusoïde. Wat 40 jaar na de Tweede Wereldoorlog steevast verguisd werd, wordt vanaf 1985, de volgende 40 jaar, weer opgehemeld. Zelfs recente oorlogsfilms als Dunkirk, 1917 en Operation Mincemeat etaleren een misplaatst superioriteitsgevoel van ‘Britishness’ en een erg ongenuanceerd vijandsbeeld.

Top Gun

Vandaag, 36 jaar nadat Tom Cruise zich in zijn F-14A Tomcat liet gelden als de meest getalenteerde Mig-terminator ooit, gaat Top Gun: Maverick (2022) in première in Cannes 2022. Cruise kruipt terug in de huid van de arrogante en roekeloze waaghals Maverick, die korte metten maakt met de ‘bogeys’, de Russische Mig-boemanpiloten. Samen met deze onstuimige, jonge macho met een opgeblazen ego, kon regisseur Tony Scott in 1986 uit de schaduw van zijn succesvolle broer Ridley stappen.

Net als zijn vader Duke Mitchell, neergeschoten tijdens de Vietnamoorlog, is luitenant Pete ‘Maverick’ Mitchell een piloot van de Amerikaanse marine. Wanneer hij in aanvaring komt met een paar Migs, raakt zijn wingman in paniek. Maverick kan hem er doorheen helpen zodat hij veilig op het vliegdekschip kan landen.

In plaats van een berisping, promoveert Maverick samen met piloot Nick ‘Goose’ Bradshaw naar Top Gun, de elite pilotenschool van het marinekorps. Daar strijden Maverick en Goose om de ereplaats van beste pilotenkoppel, voornamelijk tegen eersteklas piloot Tom ‘Iceman’ Kazansky (Val Kilmer). Ze leren er wat er nodig is om tot de top van de Amerikaanse marine te behoren.

Een ontluikende romance met één van zijn instructeurs, Charlotte ‘Charlie’ Blackwood (Kelly McGillis), zorgt voor de nodige romantiek. De dood van copiloot Goose verdriet Maverick, maar belet hem niet nog op de valreep drie Russische Migs neer te halen. Goose laat een weduwe en een zoontje achter, voor wie hij met Maverick Great Balls of Fire had gezongen. Laat dit nu net de link zijn met de sequel waarin we nog veel meer van hetzelfde te zien krijgen.

Schaamteloze oorlogspropaganda

Volop in het Reagan-tijdperk deed deze spectaculaire kaskraker voor piloten wat charismatische aces als ‘Rode Baron’ Manfred von Richthofen (80 vliegtuigen neergehaald in de Eerste Wereldoorlog) en Erich ‘Bubi’ Hartmann (352 in de Tweede Wereldoorlog) deden in het verleden.

De Navy-inschrijvingen stegen met 500% nadat de film was uitgekomen! Zo werd Top Gun (1986) de iconische voorloper van de nieuwe oorlogspornografie die je ook vandaag nog je adem beneemt. Take My Breath Away is dan ook het leidmotief van dit vehikel voor oorlogspropaganda waarin supersonische actie en hartbrekende romantiek de hoofdingrediënten uitmaken. Beide ingrediënten hebben hun eigen slogan: ‘I feel the need…the need for speed!’ het levensmotto van Tom Cruise en ‘Take me to bed or lose me forever’ door Kelly McGillis in het oor van Tom Cruise gefluisterd.

Zonder schaamtegevoel

Ongegeneerd en zonder schaamtegevoel promoot de eerste Top Gun het beeld van heldhaftige toppiloten met ronkende macho-bijnamen waaraan truckersnamen als Ronny de camion of Corry de lorry in de verte niet kunnen tippen. Iedere legerpiloot kent Top Gun en de daar bijhorende quotes.

Net zoals de trainees van de United States Marine Corps in Jarhead (2005) zich opgeilen aan de helikopteraanval-scène uit Apocalypse Now (1979), zo worden sommigen vandaag orgastisch van ‘de geest van Kiev’, een zogenaamde Oekraïense superpiloot die XXX (vul zelf maar in) Russische vliegtuigen neerschoot.

Hoewel Top Gun en het vervolg niet tijdens een ‘echte’ officiële oorlog zijn gesitueerd, blijft men daar oefenen voor ‘the real thing’. Trouwens de oorlog in Oekraïne is nog steeds geen oorlog. En aan schurkenstaten geen gebrek!

Playing with the boys

Het was de legendarische Pauline Kael die Top Gun beschreef als ‘a shiny homo-erotic commercial for pilots around the locker room, towels hanging precariously from their waists’. Quentin Tarantino ging nog wat dieper in op die piloten met afgetrainde buikspieren en enkel een witte handdoek om hun middel. Vooraleer je Tarantino’s analyse bekijkt of leest, kijk je best naar de volleyball-scène met Playing with the boys als achtergrondscore uit Tony Scotts Top Gun.

Als je vervolgens kijkt naar de homo-erotische interpretatie die Tarantino eraan geeft, dan merk je dat Big T het wel echt meent: het scenario van Top Gun is het beste ooit geschreven. En Tarantino kon het weten. In 1993 was hij zelf genomineerd voor ‘Best Original Screenplay’ voor de misdaad-thriller True Romance (1993) geregisseerd door zijn vriend Tony Scott.

Die straffe ‘gay’-uitspraak poneert Tarantino in een scène uit de film Sleep with Me (1994) van Rory Kelly met Eric Stoltz en Meg Tilly. Tarantino speelt hier een gastrolletje van een uitgenodigde, die tijdens een feestje het scenario van Top Gun begint te analyseren. Maverick aarzelt tussen de homowereld van Iceman en de heterowereld van zijn instructrice met de mannennaam ‘Charlie’ (Kelly McGillis). Pas als zij mannenkleding draagt in de lift, kan hij met haar de liefde bedrijven. Twee jaar voor die gastrol werd Tarantino’s regiedebuut Resevoir Dogs (1992) ook als een gangsterfilm met een homo-ondertoon bestempeld. De eindclimax in Top Gun is dan ook de finale omhelzing tussen Maverick en … Iceman.

En verder spelen met de jongens

In het vervolg op de eerste Top Gun is Maverick nu instructeur en begeleidt hij (ietwat diversere) gevechtspiloten samen met zijn voormalige rivaal Iceman en de jonge Bradley Bradshaw. Ja, die zoon van zijn overleden partner Nick ‘Goose’ Bradshaw. Alles draait nu om de opkomst van drones en hoe piloten langzaam maar zeker tot het verleden zullen behoren. Dat is te zien in Good Kill (2014), waarin Tom Egan (Ethan Hawke) twaalf uur per dag in Las Vegas onbemande drones bestuurt om de Taliban in Afghanistan te liquideren.

Mavericks soort is aan het uitsterven! ‘Maar nog niet vandaag’, hoor je hem antwoorden. Dé vraag echter is, om het met de woorden van You’ve Lost That Lovin’ Feelin te zeggen, het liedje van The Righteous Brothers waarmee Maverick zijn instructrice Charlie begroette. ‘Heeft Maverick hèt nog steeds?’ of is deze sequel een ‘Flop Gun’ geworden en heeft Maverick ’that lovin’ feeling’ verloren en is het ‘gone, gone, gone’?

Straaljagerpornografie

Eerlijk gezegd, met verstand op nul, doet deze langverwachte, nostalgische sequel wat van hem verwacht wordt: straaljagerpornografie verder cultiveren. De blockbuster kan direct in het verhaal duiken zonder al te lange expositie en de emoties van deel één nog meer uitdiepen, soms met een vleugje humor en relativering.

Zone van Kenny Loggins is opnieuw te horen en dit vervolg kan uitpakken met nog straffere vliegtuigstunts, uiteraard uitgevoerd door Tom Cruise zelf. Regisseur Joseph Kosinski (1974), die in de sciencefictionfilm Oblivion (2013) al samenwerkte met Cruise, gaat er prat op dat ‘er aan de vliegscènes geen CGI te pas kwam. Alles aan de film is echt. We werkten samen met de marine. Ik wil het publiek het gevoel geven dat ze zelf in het vliegtuig stappen’.

Nevenschade

Vermits ‘collateral damage’ nu eenmaal inherent is aan het oorlogsgebeuren, bleef deze sequel ook niet van onheil gespaard. Regisseur Tony Scott pleegde tien jaar geleden op 68-jarige leeftijd zelfmoord door van de 55 meter hoge Vincent Thomas Bridge in Los Angeles te springen. De sequel is aan hem opgedragen.

Acteur Val ‘Iceman’ Kilmer werd in het echte leven gediagnosticeerd met keelkanker, waardoor hij niet veel moet zeggen in de enige echt pakkende scène van de sequel. Kelly McGillis, Charlie in deel één, werd wegens te oud, vervangen door de jongere Penny, het nieuwe lief van Tom Cruise, die dit jaar 60 wordt. Slecht nieuws voor de MeToo-beweging, maar nog desastreuzer voor de LBGTQA+’ers: op die 36 jaar na deel één is er niemand uit de kast gekomen en zijn alle homo-erotische verwijzingen in deel twee gesupprimeerd, zelfs in de machistische, blote-bast-voetbalscène op het strand. Een piloot verklaarde het zo: ‘In deel één toonden de piloten veel emotie, vooral in hun cockpit. Ze schrikken, roepen en tieren! Terwijl het er in werkelijkheid heel monotoon aan toe gaat. Piloten moeten hun cool bewaren, daar hoort geen gezever bij‘.

Zo gaat dat

Ik vermoed dat met ‘dat gezever’ de adoratie voor geoliede spierbundels bedoeld wordt. Nee, in de straaljageroorlog tegen de niet nader genoemde schurkenstaat in deel twee vereisen de omstandigheden macho-piloten, type John Wayne met als levensfilosofie ‘eerst schieten, dan praten’.

Nadat we al drie maand elke dag, zelfs tijdens het songfestival, ingelepeld krijgen dat we best Tolstojs ‘Oorlog en Vrede’ uit onze boekenkast verwijderen en enkel nog Dostojevski’s ‘Schuld en Boete’ mogen laten staan, lijkt het mij wenselijk om die Top Gun piloten de Russische ‘bogeys’ vakkundig uit de lucht te laten halen voor we in een derde wereldoorlog belanden, met miljoenen doden. Zo gaat dat, zou Vonnegut hieraan toevoegen. So it goes!