‘Bam! HOPPA! BAF! DOEF! Brzzt. Zoef! O MAN!’

Het zijn enkele citaten uit de pas verschenen memoires van Boris Johnson, de voormalige premier van het Verenigd Koninkrijk. Ik heb het boek net uit. Om een beetje mee te zijn met de huidige mediafocus op de Verenigde Staten: Johnson omschrijft Donald Trump als iemand met ‘een reusachtige opgeblazen persoonlijkheid’, een man met wie hij het goed kon vinden. Op de binnenflap wordt Boris Johnson zelf een ‘klokkenluider van onuitspreekbare waarheden’ genoemd. Ik lees vooral een slimme karikatuur.

Ik hoorde Boris Johnson als premier speechen in 2019. Dat gebeurde in een tjokvol congresgebouw in het centrum van Manchester. De opzwepende toon en de met humor volgepropte toespraak sloeg bij iedereen aan. De perslui rondom mij stonden smakelijk te lachen met alle grappen van de man. ‘Wat is-ie goed’, riep een Nederlandse reporter iets te dicht in mijn oor. Zelfs de journalist van The New Yorker die de avond ervoor tegen me had gezegd dat hij de Tory’s ‘een bende gekken’ vond, genoot ervan. Het is die aanstekelijke charme die Johnson ook hier weer uitspeelt in zijn memoires.

Zelden heb ik me zo geamuseerd met politieke memoires dan met ‘Ontketend’. Boris Johnson is een geweldige raconteur. Ondanks het plezier bij het lezen van dit boek vol turbulente verhalen, kan je je niet van de indruk ontdoen dat hij de lezer vooral een cartooneske uitvergroting van zichzelf presenteert; met de nodige geluidseffecten zoals in de Batman-serie uit de jaren ’60. Boris Johnson verstopt zich hier achter, waardoor we de man zelf niet echt leren kennen.

Maar goed, hij omschrijft Keir Starmer als ‘die hinderlijke verkeerspylon’ en herinnert zich hoe Hillary Clinton ‘minzaam geamuseerd’ was toen een lid van het Britse perskorps haar erop wees dat Johnson haar ooit had vergeleken met Nurse Ratched, de sadistische psychiatrische verpleegster in One Flew Over the Cuckoo’s Nest. Kortom, hij brengt je aan het lachen.

Jaws en Perikles

Als minister van Buitenlandse Zaken probeerde hij zijn Amerikaanse en Europese tegenpolen tijdens een boottochtje langs Boston uit te leggen waarom hij voor de brexit campagne voerde. ‘We worden wel de Quint genoemd; niet naar Quint de visser uit Jaws, die ergens hier in de buurt werd verscheurd, maar omdat hier vijf landen vertegenwoordigd waren.’ Hij vertelt verder: ‘Zien jullie dat daar, zei ik. Alle ogen richtten zich op de plek waarnaar ik wees, het havenfront van Boston Harbor. “Weten jullie nog wat er in 1776 gebeurde aan die kade?”, zei ik. (Het was eigenlijk in 1773, maar dat deed niets aan mijn punt af.) “Jullie gooiden onze thee in zee.” Het was natuurlijk de Boston Tea Party en het begin van de Amerikaanse Revolutie, zei ik, omdat jullie – ik bedoelde de Amerikanen – besloten hadden dat jullie niet langer vanaf de andere kant van de oceaan geregeerd wilden worden door een regering waarin jullie geen enkele zeggenschap hadden. “Dat is waar het allemaal om ging, en dat is waar Brexit allemaal om gaat”, zei ik; en ik vond het een behoorlijk gloeiende servicereturn. Vatten ze het punt? Ik weet het niet. Ze staarden me aan, met zo’n blanco blik.’

Deze anekdote vat het hele boek samen. Boris Johnson vertelt zijn versie van de feiten waarin hij als politicus betrokken was, de titel ‘Ontketend’ verwijst naar de Brexit zelf. De reacties op zijn memoires zijn doorgaans te vergelijken met de blanco blik van de Quint op het schip in Boston; of men werpt zich op Johnson zoals Jaws op de visser Quint. In het beste geval schrijven ze hem af als een clown.

Hij is al lang niet meer de chouchou die hij was toen hij dienst deed als burgemeester van Londen, waarvan de Olympische Spelen van 2012 het hoogtepunt vormden. De oud-premier zegt dat hij nooit meer populariteit genoot dan toen hij in 2020 op de afdeling intensieve zorgen lag omwille van het coronavirus. Hij lijkt te suggereren dat blijven leven zijn slechtste carrièrezet was; en dan maakt hij een vergelijking die zijn intelligentie en humor toont: ‘Aan de andere kant kende ik mijn geschiedenis van Athene. “Perikles ging dood aan de pest”, had ik eerder Michael Gove nog gezegd, en zijn brillenglazen leken te glimmen bij de gedachte.’

Wat je ook van Johnson denkt, hij is schrander.

I’ll be back

Het boek bulkt van verhalen over foute inschattingen en uitspraken ‘die ik beter niet had gezegd’. Opperen om Nederland binnen te vallen om vaccins in beslag te nemen tijdens een militair beraad is daar inmiddels een bekend voorbeeld van, net als zijn onhandige aanpak van de hele affaire met de Brits-Iraanse auteur Nazanin Zaghari-Ratcliffe die in Iraanse gevangenschap zat. Het toont de zwakte van de politicus Boris Johnson. Hij gaat ervan uit dat hij de realiteit kan ombuigen met zijn charme, kwinkslagen en zijn gepassioneerd geloof in vooruitgang. Duizend keer zeggen dat het Verenigd Koninkrijk een fantastisch land is, veegt de realiteit niet weg van de vele problemen waarmee het land kampt.

‘Hasta la vista, Baby!’, citeert Boris Johnson de Terminator op de openingsbladzijde. Het is veelzeggend dat hij hiermee zijn kant van het verhaal opent. De suggesties voor de toekomst die hij meegeeft lezen als een politiek programma: hij denkt dus aan een terugkeer. Of zoals Elizabeth II tijdens haar laatste audiëntie met de man zou gezegd hebben: ‘Ach ja, ik veronderstel dat we allemaal helemaal opnieuw moeten beginnen.’ Twee dagen later overleed ze.

Tory’s

Clown, klokkenluider van onuitspreekbare waarheden of schrandere karikatuur