Als het over het einde van de crisismaatregelen inzake corona gaat, heb je optimisten en pessimisten. De enen zeggen dat we sneller op café zullen kunnen dan we gedacht hadden, de anderen vragen zich af of er nog een café te vinden zal zijn na de lockdown.

In de discussie over de maatschappelijke en politieke gevolgen van de crisis is het niet anders. Sommigen zijn er hartsgrondig van overtuigd dat alles vanzelf zal komen. We hebben nu het licht gezien, en ook al is er geen vaccin tegen het coronavirus, onze ervaring heeft ons zonder de minste twijfel gevaccineerd tegen de fouten uit het verleden. Anderen zien na de medische crisis een economische crisis opdoemen, en daarna een maatschappelijke crisis. Volgens deze pessimisten vereist corona nu meteen grondige reflectie over het postcoronatijdperk.

Vertegenwoordigers van deze school zijn zowel ter linker- als ter rechterzijde te vinden. Een voorbeeld van een linkse stem die even weinig heil ziet in een terugkeer naar de normaliteit als in een blind geloof in een automatische verbetering, stond onlangs te lezen bij onze bijna-naamgenoten van doorbraak.eu . Mathijs van de Sande van de Radboud-universiteit in Nijmegen publiceerde daar onlangs een interessante studie onder de titel ‘Wat als deze crisis helemaal niks verandert? Voor een linkse shock doctrine’.

Spiegelbeeld

Bijna het spiegelbeeld staat nu te lezen op de blog Geheime Nederlanden. Dat zegt u niets? Eerlijk, mij eigenlijk ook niet. Nochtans bestaat de blog al sinds de zomer van 2017. Hij biedt ruimte aan elke belangstellende die zich herkent in de basisprincipes van de redactie, die ze zelf als volgt samenvat:

‘Wij willen geloven dat we meer verdienen dan slogans, scheldtirades of gemakkelijke grapjes. Wij willen beseffen dat we enkel dan zullen krijgen wat we verdienen, als we bereid zijn daarvoor een prijs te betalen: die prijs heet zelfdiscipline, intellectuele ascese. (…) Op het einde hopen we te kunnen zeggen dat de Nederlanden niet alleen mensen op weg hebben gezet, maar nog steeds mensen op weg zetten naar wat Goed is, Waar en Schoon. Of preciezer: naar Wie dat is.’

Erg vrolijk klinkt dat niet, maar ik moet toegeven dat de aarzelende toon en discrete stijl van de blog soms verfrissend is. Zeker als je net een dosis eigen groot gelijk hebt gelezen – of geschreven. Een inhoudelijke lijn trekken in de bijdragen is niet altijd even eenvoudig, maar de woorden traditioneel conservatief, Groot-Nederlands en christelijk komen al snel bovendrijven.

Opmerkelijk is dat de stukken zonder auteursnaam worden gepubliceerd, al zijn er duidelijk meerdere pennen aan het werk, waaronder blijkbaar ook een of twee Vlaamse. Die anonimiteit is ergens jammer, want ze maakt de strenge toon van de blog nog wat strenger, maar anderzijds trekt ze de aandacht ook op de essentie, namelijk de tekst. The Economist werkt ook op die manier, al weet ik niet of de Geheime Nederlanden met dat icoon van het liberalisme wil vergeleken worden.

Restauratie

Over naar die tekst nu, het antwoord op de ‘linkse schock doctrine’. Onder de titel ‘Verknal nooit een goede restauratie’ verwijt die conservatief Europa niet minder of niet meer dan tijd te verliezen met schuldigen te zoeken voor wat gebeurd is, en nalatig te zijn in het zoeken van een positief project. En dat is volgens de Geheime Nederlanders dringend nodig.

Ze beperken zich niet tot een kritiek, maar geven ook een aanzet voor zo’n project:

‘Zo biedt de plotse opstoot van thuiswerk een uitgelezen gelegenheid om anders om te gaan met de traditionele dilemma’s tussen gezin en werk, creativiteit en verworteling. Plots is het niet meer nodig om elke andere week het vliegtuig of de sneltrein te nemen om na te denken over bedrijfsstrategieën. We doen dit nu thuis, met de kleuters als achtergrondgeluid. En de creativiteit, die we altijd met de stad hebben geassocieerd, wordt nu ook enthousiast beoefend op de meest verloren plekken van het platteland.’

Naast verworteling is een ondubbelzinnig neen aan elke vorm van materialisme cruciaal voor deze consequente conservatieven:

‘Traditioneel identificeerde het conservatisme zich met het immateriële, maar daar bleef de jongste tijd niet zo heel veel van over. De scepsis ten aanzien van sturend overheidsoptreden op het vlak van de economie verwerd tot de strijd voor extra PK’s in de auto van het kaderlid of de bedrijfsleider. De bekommernis over de continuïteit van de plaatselijk verwortelde cultuur werd een discussie over de vraag wie het monopolie van premies en bijdragen kon genieten. In extreme gevallen ging de vraag zelfs niet over wie wou meebouwen aan het lokale verhaal, maar over kleuren en genen – het materialisme in een andere vorm ten top gedreven. Ook op dat vlak moet het conservatieve verhaal aandurven terug te komen op de eigen stappen, en zich het modewoord “practice what you preach” eigen durven maken.’

Als klap op de vuurpijl volgt een pleidooi voor terugkijken én terugkeren op stappen in de foute richting:

‘Individueel en in de vele groepen waartoe we ons kunnen rekenen, is het moment gekomen om een stap terug te zetten. Niet in de kleinzielige betekenis van het afnemen wat is toegestaan, niet om rancunes bot te vieren, maar om in eer te herstellen wat we uit het oog waren verloren. Conservatieven moeten die oefening niet enkel voor anderen, maar ook voor zichzelf maken – misschien kunnen ze van de balk in het eigen oog wel een mooie brug maken. In het beleid, in het taalgebruik en in de symbolische orde is er meer dan voldoende aanleiding tot herstelwerkzaamheden. Wie neemt daartoe het initiatief?’

Relevant

Voor wie het woordgrapje niet doorheeft: herstellen en restaureren zijn zo goed als synoniemen. De inleiding tot het stuk op Geheime Nederlanden maakt ook duidelijk dat crisissen vaker aanleiding hebben gegeven tot restauraties dan tot revoluties. Al moeten de auteurs ons bij gelegenheid toch nog eens vertellen welke crisis generaal Monk in 1660 ertoe heeft aangezet de monarchie in Engeland te herstellen. We kunnen ons bij lectuur van de blog namelijk niet indenken dat dat in de ogen van de redactie te lang geleden zou zijn om relevant te blijken… Maar wie enige overdrijving verdraagt, kan het met de geheime Nederlanders eens zijn dat het conservatisme beter verdient dan een pure klaagcultuur.

Het had misschien allemaal nog wat concreter gemogen, maar het is interessant dat links én rechts ruimte wordt geschapen voor debat in eigen kring. Dat is meestal constructiever dan verbaal op elkaars kop te zitten.

traditioneel

Waldorf, Statler of Monk?