België had Duitsland in een wurggreep dankzij de LNG-terminals. In plaats van nationaal belang voorop te stellen tijdens de onderhandeling over het EU-gasplan, gaf minister Tinne Van der Straeten toe. Waarom? Omwille van groene luchtkastelen? Het gasplan van de Europese Unie (EU) moet een besparing qua verbruik opleveren van 15%. 15% die dan gedeeld kan worden met buurlanden in geval van nood.

Geen plan

De Europese Commissie heeft geen concreet plan, maar wenst wel de controle over alle nog te schrijven nationale plannen. Met deze bureaucratische opvolging en dwang neemt de Europese Commissie het gehele energiebeleid in de lidstaten over. De lidstaten gaven die bevoegdheid vrijwillig uit handen in ruil voor enkele vage afwijkingen en vrijstellingen.

De situatie is te vergelijken met een overvaller die zijn slachtoffer haar trouwring laat houden in ruil voor de pincodes van haar bankkaarten. De Belgische minister van energie Tinne Van der Straeten is zeer tevreden met haar afwijkingen en vrijstellingen, maar ze heeft zich laten scheren. Door de belangen van de LNG-terminals in Zeebrugge te verdedigen en deze als excuus in te zetten om minder dan 15% te besparen, gaf ze alle troeven uit hand. België had via de LNG-terminals Duitsland in een wurggreep en kon de nationale belangen ten volle verdedigen.

Nationale belangen?

Waarom verdedigde Van der Straeten de nationale belangen dan niet? Dezelfde vraag kan gesteld over haar collega’s uit de andere EU-landen. Ondanks kreten en geschreeuw om uitzonderingen te bekomen door Spanje, Griekenland, Portugal en zelfs België, besloten de ministers van Energie, Milieu of Ecologische Transitie op de top dinsdag dat ze de facto hun autonomie qua energiebeleid uit handen geven aan de Europese Commissie.

Tijdens de uitzonderlijke Raad van de EU over het gasplan van de Europese Commissie waarbij de Commissie de lidstaten een besparing van 15% in gasverbruik wil opleggen volgende winter, volgde een akkoord over een ‘voluntary reduction of natural gas demand by 15% this winter’. Dus zogenaamd vrijwillig in plaats van door de Europese Commissie opgelegd.

Het gedoe over uitzonderingen gaf al aan dat niemand blijkbaar de optie om de Unie en de Europese Commissie die macht niet te geven nog maar overwoog. Het defaitisme bij de EU-lidstaten doet vermoeden dat als de Europese Commissie iets wil, regeringen in lidstaten geen schijn van kans maken om dat te blokkeren.

Paar uurtjes

In amper een paar uurtjes bereikten de verzamelde ministers een akkoord over het gasplan. Dat is natuurlijk de formele manier om het te presenteren. De tekst van het akkoord stond om 17u (dus vier uur na het persbericht over het akkoord) nog steeds niet online.
De nieuwe regelgeving voorziet in een mogelijkheid om een ‘Union alert’ over de bevoorradingsveiligheid uit te geven. Dat unie-alarm heeft tot gevolg dat de reductie van gasverbruik toch verplicht wordt. Dus de Europese Commissie haalde haar slag thuis.

De bedoeling van het gasplan is nu plots om voor de winter te sparen (en op te slaan), om tijdens de winter voorbereid te zijn op onderbrekingen van de gasleveringen vanuit Rusland. Volgens Jozef Síkela, de Tsjechische voorzitter van de energieministers van de Raad van de Europese Unie, gebruikt Rusland de gasleveringen als een geopolitiek wapen.

Verenigd en solidair

De Europese Unie wil vooral uitstralen dat ze verenigd en solidair zijn. Tijdens de zeer lange nationale briefing van de Spaanse socialistische minister voor ecologische transitie, Teresa Ribera Rodríguez, draaide die laatste zo vreselijk rond de pot dat de Spaanse nederlaag dus wel erg bitter moest zijn.

Ribera Rodríguez verwierf internationale bekendheid met haar invoeren van overwinstbelasting op hernieuwbare energie in Spanje. Omdat windmolens en zonnepanelen – zoals groenen steevast beweren – goedkoper energie produceren, besloot de minister de verschillen, veroorzaakt door het Europese prijsmechanisme voor stroom, in te pikken om ze aan de Spaanse energieconsumenten terug te geven. Alle elektriciteit in de Unie wordt verkocht, als ware ze geproduceerd met dure steenkool of gas. Dat is te danken aan het ‘marginal pricing system’ van de EU.

Ribera Rodríguez beweerde afgelopen weekend dat Spanje, als doorvoerland van Noord-Afrikaans gas, geen 15% ging besparen op haar gasverbruik. Die maatregel zou de Spaanse burgers en bedrijven onredelijk treffen. Dat ze nu bakzeil haalde in minder dan drie uur tijd verklaart de eindeloze monoloog tijdens de nationale persbriefing in Brussel.

Uitzonderingen

De Tsjech Jozef Síkela verklaarde dat de lidstaten het gemiddelde gasverbruik van de afgelopen vijf jaar zullen verminderen met 15% tussen 1 augustus 2022 en 31 maart 2023. Een op zich slecht voorbereid plan, dat ze zelf in eigen land nog moeten implementeren, dus besloten de ministers om bepaalde vrijstellingen en afwijkingen te voorzien (‘specified some exemptions and possibilities to request a derogation’) van de verplichte reductiedoelen. Die uitzonderingen moeten ‘particuliere situaties’ van bepaalde lidstaten in rekening nemen.

Lidstaten die niet geïnterconnecteerd zijn met gasnetwerken van andere lidstaten zijn trouwens vrijgesteld van de verplichte gasverbruiksbeperkingen, omdat ze niet in staat zouden blijken hun besparing te delen met andere lidstaten.

Met een handigheidje kreeg ook Griekenland zijn uitzondering. Lidstaten wier elektriciteitsnet niet is gesynchroniseerd met dat van de buurlanden en die bovendien bijzonder afhankelijk zijn van gas voor de productie van stroom zijn eveneens vrijgesteld. Dat om een het gevaar voor een elektriciteitscrisis te voorkomen.

Afwijking op maat

Ook voor de Belgische minister Tinne Van der Straeten voorzagen de ministers een uitzondering op maat. De afwijking op maat die België kan inroepen is gekoppeld aan de LNG-terminals in Zeebrugge. In een hilarisch doorstep interview voor de start van de ministerraad had een zich versprekende Van der Straeten het al over deze afwijking.

De uitzonderingen die dinsdag in het akkoord over het gasplan gestoken werden, lagen dus eigenlijk al op voorhand vast. België moet aantonen dat haar ‘interconnector export capacities’ en ‘domestic LNG infrastructure’ gebruikt worden om ‘ten volle’ gas naar andere landen te vervoeren. Dus gas dat binnenkomt en terug buitengaat zal niet meetellen.

Indien België op dat onderwerp het hele gasplan had geblokkeerd, dan zat Duitsland in slechte papieren. Duitsland bouwt momenteel LNG-terminals, maar die zijn volgens Van der Straeten pas binnen twee jaar klaar. De minister had dus de sleutel in hand om Duitsland te dwingen om het gasplan af te schieten, maar koos voor een afwijking die de verplichte besparingen op het gasverbruik in België afzwakt.

Dat de Europese Commissie, dankzij het akkoord, met of zonder afwijkingen en vrijstellingen de macht grijpt betreft beleid qua energie of het nu gas of elektriciteit is, blijkt Van der Straeten niet te deren. Ofwel ziet ze het probleem niet, ofwel wil ze bewust dat onder leiding van Frans Timmermans en zijn Green Deal de Europese Commissie controle krijgt over nationaal energiebeleid. Zo kan Timmermans zijn strijd tegen fossiele brandstoffen en kernenergie voortzetten.

Niet één, maar twee

Een tweede afwijking op maat waarvan België op korte termijn profiteert, gaat over de gasopslag met de reserves. Ook hierover wist Van der Straeten in het veelzeggende interview al te melden dat de Belgische opslag state of the art is. De moeilijke oefening houdt rekening met het overschatten van de te realiseren opslag van gas. Dus als een lidstaat te ambitieus bleek bij het plannen van gasopslag en dit niet haalde, dan valt er te praten.

Bovendien zijn lidstaten waar ‘kritische industrieën’ zwaar afhankelijk blijken van gas ook in de mogelijkheid een afwijking te vragen. Idem voor een lidstaat waar het gasverbruik het afgelopen jaar minstens met 8 procent steeg ten opzichte van het vijfjaarlijks gemiddelde. Ook deze laatste afwijking zou op maat van Van der Straeten kunnen zijn mits België de twee, drie of vier nieuwe gascentrales in gebruik zou nemen.

Gevolgen voor iedereen

De ministers vreesden wel dat het gasplan gevolgen zal hebben voor iedereen. Dus besloten ze zeer vaag dat de gasverbruiksreductie geen invloed mag hebben op beschermde gebruikers, zoals huishoudens en essentiële diensten, voor het functioneren van de maatschappij zoals gezondheidszorg en defensie. De maatregelen moesten vooral de gasconsumptie binnen de elektriciteitssector viseren. Ook de transitie van brandstof in de industrie kreeg prioriteit.

Het akkoord is dus op verschillende punten afgezwakt, maar de essentie blijft dezelfde. De Europese Commissie neemt de macht over van de lidstaten. De lidstaten moeten met nationale gasplannen afkomen en elke twee maanden verslag doen. Hoewel de Europese Unie beweert dat het een tijdelijke noodmaatregel blijft, weet iedereen dat gegeven bevoegdheden zelden teruggegeven worden.

Doodsbange regeringen gaven eigenlijk de Europese Commissie vrijwillig de bevoegdheid, zodat ze bij een voorspelbare catastrofe ‘Brussel’ de schuld kunnen geven. De EU nam het ‘geschenk’ dankbaar aan om met een slecht voorbereid plan aan de slag te gaan. Dit doorschuiven van een geopolitiek probleem naar een niet verkozen niveau is vooral een nederlaag van de democratie in de lidstaten van de Unie.

troefkaart

EU-gasplan: Tinne Van der Straeten vergat troefkaart uit te spelen