Op 5 september 2022 weet de wereld wie de leden van de regerende Conservative and Unionist Party verkiezen als de nieuwe regeringsleider van het Verenigd Koninkrijk. Zodra de kandidaat bekend is, mag die de handen van het staatshoofd kussen om haar premier te worden.

Het trauma van de machteloosheid

De partijleden hebben de keuze tussen de oud-minister van Financiën Rishi Sunak en de Buitenlandminister Liz Truss. Net zoals in 2019, na het terugtreden van premier Theresa May, weerklinkt de kritiek dat het onrechtvaardig is dat een kleine groep, de leden van de Tory’s, bepalen wie het land mag leiden. Boris Johnson kon zich pas helemaal als premier legitimeren door zijn eclatante verkiezingsoverwinning op het einde van dat genoemde jaar.

Daarom staan de om en bij 160.000 partijleden voor een keuze die misschien wel de belangrijkste is in jaren. Nu staat elke leiderschapsverkiezing vaak beschreven als de ‘belangrijkste’ in de recente geschiedenis van een partij. Maar bij deze verkiezing gaat het verhaal op. Want als de Tory’s de volgende verkiezingen verliezen – of die nu wel of niet al in het komende najaar plaatsvinden -, kunnen ze wel eens een generatie lang zonder macht komen te zitten.

Een pure machtspartij die niet aan de macht zit, die vreet zichzelf op. De periode tussen 1997 tot 2010 staan geboekstaafd als een van de meest traumatische tijdperken in de partijgeschiedenis. Alleen een imitatie van Tony Blair kon de partij uit het slop trekken en die imitatie heette David Cameron.

De nieuw te kiezen leider staat voor de enorme uitdaging om bij de volgende verkiezingen een anti-Tory meerderheid te voorkomen, wat volgens zowat alle peilingen momenteel de meest waarschijnlijke uitkomst is. Deze progressieve meerderheid – een combinatie van Labour, de liberalen en de groenen of de progressieve SNP – zou vrijwel zeker een reeks structurele veranderingen invoeren om de conservatieven van de macht te houden, waaronder de invoering van het stemrecht vanaf 16 jaar.

Indien Labour ervoor kiest om met de Schotse nationalisten een regering te vormen dan vindt het voor de Tory’s onduldbare tweede referendum over de onafhankelijkheid van Schotland plaats.

Economie als kernthema

De kracht van Boris Johnson zat hem erin dat hij kiezers uit alle hoeken aantrok en vooral kiezers die hun hele leven lang Labour stemden, maar uit pure brexitfrustratie voor ‘Boris’ kozen. De twee huidige kandidaten, Rishi Sunak en Liz Truss, bezitten niet het profiel om deze kiezers te bereiken. Boris Johnson verloor tijdens zijn premierschap heel wat vertrouwen van een boel mensen omwille van de verschillende schandalen rondom hem en met hem.

De twee kandidaat-leiders focussen zich daarom op de inflatie, het duurder wordende dagelijkse leven. In het najaar zou die inflatie ‘a whopping’ 15% bedragen. Het National Institute of Economic and Social Research voorspelt dat meer dan vijf miljoen mensen hun spaarcenten in rook zullen zien opgaan aan die inflatie en aan belastingen. Dat tegen 2024.

Politiek analist, en boezemvriend van kandidaat Rishi Sunak, James Forsyth, schrijft terecht in het conservatieve weekblad The Spectator: ‘Leiderschapsverkiezingen voor een regeringspartij komen dus meestal neer op een belangrijke beleidsvraag. In 2019 was dat hoe de Brexit-impasse te doorbreken; deze keer is dat wat er met de economie moet gebeuren. Moet de nieuwe premier prioriteit geven aan het aanpakken van de inflatie of aan het doorvoeren van onmiddellijke belastingverlagingen?’

Rishi Sunak stelt dat inflatie iedereen armer maakt en dat het onder controle krijgen van de inflatie dus het hoofddoel moet zijn. Aan de andere kant staat Liz Truss die meteen 30 miljard pond aan belastingverlagingen wil doorvoeren. Truss noemt het de grootste verschuiving in het economisch beleid in dertig jaar. Ze wil forse belastingverlagingen, maar ze is ook duidelijk dat ze niet wil terugkeren naar de bezuinigingen van de regering van David Cameron. Critici betwijfelen of de ‘Truss-onomics’ datgene is wat het land op dit ogenblik nodig heeft.

De magische centenboom

Jarenlang vertrouwden de Britten de Conservatives meer dan welke andere partij wanneer het over economie gaat. In 1992 werd dat vertrouwen ernstig geschokt door ‘Zwarte Woensdag’, toen speculanten de Britse regering dwongen om het pond terug te trekken uit het systeem van Europese wisselkoersen. De Britse staat verloor miljarden.

Vijf jaar later werd New Labour van Tony Blair en Gordon Brown beschouwd als een betrouwbare rots om de staatsfinanciën op te bouwen. De bankencrisis van 2009 schokte heel de wereld en het VK schokte mee. Hoewel premier Gordon Brown nadien veel lof kreeg voor zijn aanpak, de implosie van de banken plakte op het blazoen van New Labour.

Het daaropvolgende besparingsbeleid van David Cameron met zijn minister van Financiën George Osborne brachten de partij een verkiezingsoverwinning, omwille van de economie. Conservatief besparen klonk aanlokkelijker dan socialistisch uitgeven. Ook in de verkiezingen van 2017 en 2019 bleken de Tory’s het economische debat te overheersen. Ze wezen op de onzichtbare ‘magic money tree’ die alle Labourvoorstellen diende te betalen.

Maar de voorbije twee jaren bleek die ‘magic money tree’ gewoon in de tuin van Downing Street te staan. Rechtse stemmen binnen de conservatieve partij ergerden zich blauw aan de almaar toenemende overheidsgaven. De regeringen May en Johnson voerden volgens hen gewoon het Labourbeleid uit. Boris Johnson opperde zelfs ‘Fuck business!’ toen hij diende te antwoorden op de vraag van wat hij dacht van de bijtende kritiek op de Brexit vanuit de zakenwereld.

Vandaag draagt het VK de economische gevolgen van de Brexit, de wereldwijde COVID-crisis en de oorlog in Oekraïne. Het is daarom belangrijk voor de Tory’s om hun geloofwaardigheid rond het economische thema te herwinnen. Dat is geen evidente klus, aangezien de partij inmiddels al twaalf jaar aan de macht zit en vele bekritiseerde beleidskeuzes van het voorbije decennium een gevolg zijn van het eigen handelen. Zoals de iconische Margaret Thatcher in 1976 in een interview aan This Week zei: ‘Governments traditionally do make a financial mess. They always run out of other people’s money.’ O ja, ze had het overigens over ‘socialist governments’.

Wie Boris Johnson ook opvolgt: hij of zij staat voor een enorme uitdaging. Zowel voor het land als voor de eigen partij.

Truss-onomics

Torenhoge inflatie belangrijkste uitdaging voor nieuwe Britse premier