Filip Dewinter deed met zijn lezing over zijn boek ‘Omvolking’ een lange ‘tour de Flandre’, maar het was vooral aan de universiteiten dat zijn lezing heibel veroorzaakte. Daardoor werd de vraag of universiteiten in hun gebouwen zulke lezingen al of niet moeten toelaten in het centrum van het debat geduwd.

Loobuyck zaait verwarring

Bij mijn weten heeft immers niemand, voorlopig toch, geëist dat het boek zou verboden worden. In dit verband maakt Patrick Loobuyck op twitter een onderscheid tussen vrije meningsuiting en uitingsvrijheid. Onze grondwet garandeert het eerste, maar niet het tweede. Filip Dewinter mag zijn mening wel hebben en desnoods uiten in zijn badkamer, maar de universiteiten mogen zijn lezingen wel verbieden, want hij heeft geen uitingsvrijheid.

Een goed geprobeerd semantisch handigheidje van deze ‘filosoof’ om enerzijds zogezegd niet in te gaan tegen onze Grondwet, maar anderzijds De Winter alsnog de mond te snoeren. Loobuycks’ onderscheid is echter, bewust of niet bewust, verwarrend en helpt het debat niet vooruit. Een nuttiger onderscheid om deze kwestie aan te pakken is het onderscheid tussen vrije meningsuiting en academische vrijheid.

Meningsvrijheid is hier niet het probleem

De grondwettelijk beschermde vrije meningsuiting betreft in de eerste en voornaamste plaats een relatie tussen de overheid en haar onderdanen. De overheid heeft niet het recht preventief uitingen van meningen, van wie ook, waar ook en welke vorm ook, te beletten. Eens die meningen geuit zijn, kan de overheid eventueel wel optreden. Bijvoorbeeld in gevallen van smaad en eerroof, holocaust-ontkenning, haatspraak, racisme, propageren van discriminatie. In sommige gevallen is hiervoor het Assisenhof bevoegd (bv. haatspraak), waardoor een veroordeling praktisch onhaalbaar is.

Tot nu toe is er geen sprake van een gerechtelijk optreden tegen Dewinters’ boek. Me dunkt dat dit er ook nooit zal komen aangezien het boek eerder een demografisch-sociologisch overzicht is van de evoluerende samenstelling van onze bevolking. Gelijkaardige cijfers kan je vinden op de blog Berichten uit het Gewisse (BuG) van de communist Jan Hertogen. Dewinter maakt zich zorgen over die demografische evolutie. Hertogen juicht ze toe omdat ze een einde zal stellen aan de mannelijke blanke dominantie.

Meningsvrijheid op het veld

Het recht op vrije meningsuiting dat de Grondwet ons verleent, betekent echter niet dat iedereen het recht zou hebben zijn of haar mening overal waar of waarin hij of zij wil, te verkondigen. Kranten, tijdschriften, websites, enzovoort hebben het recht aangeboden opiniestukken te weigeren. Het Volkshuis van de PVDA heeft het recht lezingen van verderfelijke ‘neo-liberalen’, zoals ikzelf, te weigeren. Kif Kif moet De Winter ook niet toelaten in haar lokalen en het illustere café ‘De Leeuw van Vlaanderen’ mag feestelijk een aanbod van een lezing door ‘fascistenjager’ Dirk Verhofstadt weigeren.

Dat instanties, die over de middelen beschikken om de vrije meningsuiting praktisch mogelijk te maken, daarin vrij mogen selecteren is slechts verdedigbaar in een pluralistische samenleving. Als die middelen gemonopoliseerd geraken in de handen van de staat of oligopolistische persinstanties, wordt de vrije meningsuiting herleid tot een theoretisch, maar praktisch betekenisloos recht. In de Sovjet-Unie gold ook een grondwettelijke meningsvrijheid, maar werden de middelen ter verspreiding van meningen ‘onder controle van de arbeidersklasse’ gebracht. In die zin is de concentratie in Vlaanderen van de meeste kranten onder twee economische koepels zorgwekkend. Daarom zijn sociale media, met onder meer Doorbraak, een zegen, en geen gesel.

De universiteit als vrijplaats

De regels die gelden voor De Standaard, het PVDA-Volkshuis of ‘De Leeuw van Vlaanderen’, zijn echter niet van toepassing op universiteiten, althans zoals ze onder invloed van de Verlichting vorm kregen in het liberaal-democratische Westen. De klassieke liberaal Wilhelm von Humboldt, rector van de universiteit van Berlijn, legde de grondslag van de academische vrijheid door universiteiten te definiëren als vrijplaatsen van meningsvrijheid en kritisch debat in de hoop op die wijze de wetenschap te bevorderen en het algemeen welzijn te dienen.

Een universiteit, die naam waardig, kan zich dus niet gedragen als het PVDA-volkshuis of café ‘De Leeuw van Vlaanderen’. Ze zal er in haar regelgeving en bij de aanwending van haar middelen moeten voor zorgen dat de vrijplaats-gedachte praktisch mogelijk wordt gemaakt. Dit in de eerste plaats naar haar personeel toe. Vrij wetenschappelijk onderzoek moet de norm zijn van elke universiteit.

De universiteit mag echter wel eisen dat wat academisch personeel zegt en schrijft over onderwerpen die in hun vakgebied liggen, aan de algemeen wetenschappelijke standaarden beantwoordt. Waar hier de grens moet worden gelegd, is geen gemakkelijke kwestie en het debat hierover moeten we hier niet voeren. De vertaling van de vrijplaats-gedachte naar de studenten toe ligt in het toelaten van alle studentenverenigingen die zich tenminste aan de wet houden en het ter beschikking stellen van discussieruimtes voor vergaderingen en debatten. Dat de universiteit ook hier, via een huishoudelijk reglement, eisen stelt inzake orde en netheid is niet meer dan normaal. Maar voorafgaande ideologische controle is strijdig met de vrijplaats-gedachte.

Structurele onverdraagzaamheid

Het is dan ook onrustwekkend vast te stellen dat een deel van het academisch personeel deze vrijplaats-filosofie afwijst en in naam van antidiscriminatie en diversiteitsbeleid van de universiteit een ‘safe place’ wil maken in de trend van het Amerikaans ‘wokisme’. In een verklaring van de diversiteitscommissie van de Gentse rechtsfaculteit wordt geëist dat de lezing van Dewinter verboden wordt omdat zij strijdig zou zijn met de anti-discriminatieverklaring en het diversiteitsbeleid. De anti-discriminatieverklaring houdt (terecht) in dat men niet mag discrimineren maar houdt niet in dat men geen kritiek mag leveren op het beleid ter zake. Hetzelfde geldt voor het diversiteitsbeleid. Het is prijzenswaardig dat er een diversiteitsbeleid wordt gevoerd maar tegelijk moet men ook toestaan dat hierop kritiek kan worden geleverd.

Stel dat Belgische regering een mening zou criminaliseren omdat zij kritisch staat tegenover het regeringsbeleid. Het kot zou terecht te klein zijn. De diversiteitscommissie van de rechtsfaculteit verwijt Dewinter ‘structureel racisme’, maar men kan deze commissie evengoed ‘structurele onverdraagzaamheid’ aanwrijven. De filosofie van ‘safe space’ heeft niets te maken met fysieke onveiligheid maar alles met het onderdrukken van meningen die eventueel ‘kwetsend’ zouden zijn voor de steeds langer wordende lijst van minderheden en hun intersectionele combinaties. Het is het recept bij uitstek om in naam van de afkomst-diversiteit de meningsdiversiteit te onderdrukken.

Paternalisme

Ook voor de studenten uit minderheidsgroepen is dit ‘safe space’-totalitarisme nefast. Zij moeten niet als weerloze schapen ‘beschermd’ worden tegen bepaalde meningen. Als volwaardige studenten moeten zij weerbaar gemaakt worden en leren omgaan met de academische sfeer van botsende meningen. De “safe space’–filosofie van de diversiteitscommissie gaat ervan uit dat studenten uit minderheden inherent zwak zijn en via beperking van de meningsvrijheid moeten beschermd worden. Uiteindelijk ligt hieraan een paternalistische vorm van racisme ten grondslag. De rectoren van Antwerpen en Gent hebben voorlopig niet toegegeven aan de druk van de ‘safe space’-activisten. Hopelijk houden ze dit vol en komt er bij het academisch personeel een tegenreactie. Anders mogen we Wilhelm von Humboldts’ erfenis begraven.

uitingsvrijheid

Safe place: het einde van academische vrijheid?

Rik Torfs, bijna klaar voor de kruisiging