Vorig jaar publiceerden de onafhankelijke Kamerleden Hendrik Vuye en Veerle Wouters hun ‘Grendelboek’. Het is een inventaris van alle institutionele mechanismes ter bescherming van minderheden in België. In de meeste gevallen gaat het om de bescherming van de Franstalige minderheid. Maar zit daar ook iets bij wat nuttig kan zijn voor de katholieke minderheid? Nu de vrijzinnigen steeds assertiever worden, om niet te zeggen agressiever, is dat geen overbodige vraag. Want inderdaad, de katholieken worden steeds meer in het defensief gedrongen. De eucharistieviering op de openbare omroep, de godsdienst op school, de verloning van de priesters door de staat, ja zelfs de godsdienstvrijheid: het moet voor de vrijzinnigen allemaal op de schop.

Filosofische grendels

Zijn er grendels die de Kerk daartegen kunnen beschermen? Er blijkt nog zoiets te bestaan als een ideologische alarmbel. Eén vierde van de leden van een gemeenschapsparlement kan aan die alarmbel trekken als ze vinden dat een bepaald voorstel of ontwerp van decreet een discriminatie om filosofische of ideologische redenen inhoudt.

Neem nu de beslissing van de Vlaamse regering om de uitzendingen door levensbeschouwelijke derden af te schaffen. Dat was overduidelijk een antireligieuze maatregel. Een vierde van de Vlaamse parlementsleden had in principe aan de noodrem kunnen trekken om dit tegen te houden. Ze hadden de alarmbelprocedure kunnen starten tegen het betrokken ontwerp van decreet (in dit geval het begrotingsdecreet).

Grendelspelletje

Alleen, komen de katholieken wel aan de vereiste 31 van de 124 zetels in het Vlaams Parlement? CD&V heeft er slechts 27. Misschien zou die partij wel op Vlaams Belang (6 zetels) hebben kunnen rekenen om de motie te steunen. Maar wacht eens even. CD&V maakt toch deel uit van de Vlaamse regering? Die partij heeft het betrokken begrotingsontwerp toch mee goedgekeurd ? Dan had die partij toch evengoed een veto kunnen stellen in de regering ? Natuurlijk. Maar stel nu dat dit niet het geval was. Wat zou de alarmbelprocedure dan uithalen? In dat geval moeten de Kamer en de Senaat zich over de kwestie uitspreken. Alleen, dan komen de katholieken enkel maar van de regen in de drop. Want op federaal niveau zijn ze nog veel meer minoritair.

Dit is natuurlijk een absurde oefening. Want de ideologische alarmbel is in 1970 uitgedacht om de vrijzinnige minderheid in Vlaanderen en de katholieke minderheid in Franstalig België te beschermen. Wie had er in 1970 kunnen denken dat de katholieken ook in Vlaanderen een minderheid zouden worden ?

De grondwet aanpassen

Gelukkig is er nog een ander beschermingsmechanisme voor de katholieken, en dat is de procedure tot herziening van de grondwet. De vrijzinnigen zullen die grondwet moeten aanpassen als ze hun laïciserende wensdromen willen realiseren. Daar is echter een twee derde meerderheid voor nodig, dus minstens 100 van de 150 Kamerzetels. Laat ons eens tellen. Welke partijen zouden de stemmen kunnen leveren om de vrijzinnige agenda te realiseren? Open VLD (14 zetels), MR (20), Sp.a (13), PS (23), Groen (6), Ecolo (6) : die komen samen aan 82 zetels. Dat zijn er 18 te weinig. Je kunt het ook omgekeerd bekijken. Hebben de katholieken voldoende zetels om een antikatholieke grondwetsherziening te blokkeren? CD&V (18 zetels) en cdH (9) hebben er samen 27. Voeg daar nog Vlaams Belang (3) bij en je komt aan 30. Dat zijn er 21 te weinig.

Of een vrijzinnige grondwetsherziening mogelijk is hangt met andere woorden af van de N-VA (31 zetels). Die kan de stemmen leveren om de herziening mogelijk te maken of te blokkeren. Natuurlijk kunnen we die zetelverdeling niet zomaar doortrekken naar de volgende legislatuur. En het blijft ook de vraag of de betrokken grondwetsartikelen (of artikel 195) voor herziening vatbaar zullen zijn. Maar toch.

N-VA: tussen vrijzinnigen en katholieken

Het plaatje zal er na 2019 allicht niet fundamenteel anders uitzien. De N-VA zit op de wip tussen de katholieken en de vrijzinnigen. Of, voor wie aanstoot neemt aan deze nogal ouderwets aandoende terminologie: tussen het meer religieus geïnspireerde en het minder religieus geïnspireerde kamp.

Zoals dat destijds ook met de Volksunie het geval was telt de N-VA zowel uitgesproken vrijzinnigen als uitgesproken christenen. Maar in welke verhouding? De jongste grote krachtmeting tussen vrijzinnigen en katholieken in het parlement dateert van begin 2014. Het ging toen om het wetsvoorstel betreffende de euthanasie voor minderjarigen. De Kerk heeft zich hard verzet tegen die regeling, en werd hierin gevolgd door CD&V, cdH en Vlaams Belang. Hoe stemden de 27 Kamerleden van de N-VA toen? Éen Kamerlid sloot zich aan bij het katholieke kamp en stemde tegen : Peter Luykx. Dertien stemden mee met het vrijzinnige kamp. Acht onthielden zich en vijf bleven afwezig op de stemming. Het is maar hoe je het bekijkt. Slechts één uitgesproken katholieke stem is erg mager. Maar anderzijds: meer dan de helft van de N-VA-Kamerleden steunden het vrijzinnige voorstel niet.

Politieke partners voor de Kerk

Het is misschien een wat provocerende gedachte, maar me dunkt dat de Kerk er alle belang bij heeft om de N-VA te vriend te houden. Beschouw het als een vorm van risicospreiding. Het offensief van de vrijzinnigen zal de komende jaren enkel maar agressiever worden. Traditioneel vormden de christendemocratische partijen de politieke steunpilaar van de Kerk. Maar cdH is eigenlijk geen christelijke partij meer. Dat ik die partij hierboven automatisch tot het katholieke kamp heb gerekend was misschien wat wishful thinking.

En CD&V is ook niet direct de meest solide partner. Het is een relatief kleine speler geworden. Het soortgelijk gewicht van die partij zal misschien nog dalen. Bovendien is CD&V niet helemaal betrouwbaar in christelijk opzicht. Dat is al zo sinds 1990, toen de partij weigerde de regering te laten vallen om de liberalisering van abortus tegen te houden. Recenter heeft CD&V niet met de vuist op tafel durven te slaan toen de uitzendingen door derden werden afgeschaft. De partij heeft zich toen beperkt tot wat zielig tegenstribbelen.

Uitzending door derden

Het intrigeert dat minister Sven Gatz eind vorig jaar in het zand heeft moeten bijten inzake de afschaffing van de eucharistieviering op de openbare omroep. Terwijl hij een paar jaar geleden moeiteloos een sluipmoord kon plegen op de uitzendingen door derden. Hoe valt dit verschil te verklaren? Wellicht heeft CD&V zich dit keer wel tijdig gerealiseerd hoe gevoelig dit ligt bij haar katholieke achterban. De massaal ondertekende ,-petitie zal daarbij ongetwijfeld geholpen hebben.

Maar er is nog iets anders. Begin 2016, naar aanleiding van de discussie over de derden, heeft de N-VA al een duidelijk standpunt ingenomen inzake de eucharistievieringen. Marius Meremans verklaarde toen in het Vlaams Parlement (13 januari): ‘Ik denk dat het uitzenden van erediensten nog steeds een plaats heeft op de omroep.’ Tijdens het plenaire debat eind vorig jaar (6 december) verzette ook N-VA media-expert Wilfried Vandaele zich niet tegen de erediensten op de VRT. Met andere woorden: het was omdat de N-VA de eucharistievieringen wilde behouden dat er in de Vlaamse regering geen meerderheid was voor de afschaffing ervan. En wie weet heeft de Kerk dit keer ook wat actiever gelobbyd bij de N-VA.

Entente?

Hoe dan ook lijkt deze kwestie te bevestigen dat een zekere entente tussen de Kerk en de N-VA nuttig kan zijn. Let wel, niemand verwacht dat de katholieken gaan applaudisseren voor het harde vluchtelingendiscours van Theo Francken. En we weten ook dat de Kerk als instituut niet veel moet weten van separatisme. Maar over dat laatste zwijgt de N-VA tegenwoordig. In de plaats daarvan zet de partij vandaag meer dan ooit in op identiteit.

Weinig Vlaams-nationalisten zullen betwisten dat de Vlaamse identiteit stevig wortelt in de christelijke traditie. Net zomin als kan worden ontkend dat flamingantisme en katholicisme altijd nauw verstrengeld zijn geweest. Anders gezegd: Kerk en N-VA, het zijn minder vreemde bedgenoten dan je op het eerste zicht zou denken.

Deze tekst verscheen eerder bij Tertio (14 februari 2018).

uitzending door derden; katholieke kerk

Entente tussen Kerk en N-VA