Een romantische komedie uit Duitsland, een documentaire uit Italië en een roadmovie uit Groot-Brittannië. Drie boeiende maar zeer uiteenlopende films deze week rond eenzelfde thema: een groot gemis.

Een robotmens

Een intrigerende insteek heeft alvast Ich bin dein Mensch (****, momenteel in de bioscoop) van de Duitse cineaste Maria Schrader, ook bekend van de onvolprezen Netflix-serie Unorthodox.

Alma is een alleenstaande academicus die zich beroepshalve heeft toegelegd op het onthullen van de eerste regels poëzie in het spijkerschrift. De Berlijnse heeft ingestemd met een experiment om drie weken lang een androïde partner in huis te nemen, een prototype dat helemaal op haar is afgestemd om haar zo gelukkig mogelijk te maken.

Bij de eerste ontmoeting, een blind date op een bal voor alleenstaanden, loopt het al bijna mis. De openingszin van Tom (zo heet deze op mensenmaat gebouwde robot), ‘Jouw ogen zijn twee bergmeren waarin ik wil verdrinken’, valt — begrijpelijk — bij Alma op een koude steen. Maar zijn antwoorden op haar vragen ‘Geloof je in God?’, ‘Je favoriete gedicht? Herfstdag van Rilke? Zesde regel?’ zijn wel accuraat en to the point.

Na twee dagen dreigt het alweer fout te lopen. Tom is te beschaafd, te perfect. ‘Kan je ook boos worden?’, zo vraagt Alma bijna ten einde raad. Want Tom brengt orde in haar huishouden. Hij zorgt voor een gezond ontbijt en bereidt een warm bad voor met rozenblaadjes. Volgens een onderzoek zou 93% van de Duitse vrouwen dat zeer op prijs stellen. Alma dus duidelijk niet. Zij behoort tot de resterende 7%, allicht.

Zo zijn er wel meer amusante scènes in de film die ons, kijkers, wel even in de spiegel doen kijken. Tom heeft geen ego, is volledig gebouwd om Alma (na enkele misgelopen relaties) zich gelukkig te laten voelen. Hij leeft niet, hij droomt niet, hij is louter een altijd glimlachende machine. En toch. Net omdat hij geen man is en zij hem niet begrijpt, begint zij hem fascinerend te vinden. Ze begint hem te observeren.

Het begin van verliefdheid? Alma heeft een vastomlijnd idee van wat liefde is, van wat het moet zijn. Ware liefde ontstaat uit vrije wil terwijl zij haar emoties zou prijsgeven aan iets (!) dat nota bene in een fabriek is ontworpen om een specifiek iemand — want Alma is intensief onderzocht — lief te hebben: op commando, zeg maar! Met andere woorden: bestaat de echte, onbaatzuchtige liefde? Of is er veeleer sprake van behoeftebevrediging? Is er zoiets als vrije wil? Of is het chemie? Allemaal vragen die opborrelen terwijl je naar een vermakelijke, bijzonder interessante film kijkt. Een aanrader.

De hoofdactrice Maren Eggert kreeg voor haar rol op de Berlinale de (genderneutrale) acteerprijs.

De laatste bus

Met een heel andere Tom — ‘niets menselijk is mij vreemd’ — maken we kennis in de opmerkelijke roadmovie The Last Bus, van de Brit Gillies MacKinnon (***, nu in de bioscoop).

Geef me een kus en vlug voor de laatste bus, zong Stijn Meuris van Noordkaap, een song speciaal gecomponeerd voor het intimistische, tragikomische Manneken Pis van Frank Van Passel. De meezinger had ook de film The Last Bus kunnen inspireren. Maar de laatste bus(rit) is voor Tom, stokoud en doodziek, ook echt wel de allerlaatste. De moeizaam stappende man met de zwaar ingegroefde karakterkop wordt levensecht gespeeld door de Mike Leigh-acteur Timothy Spall die in 2014 wereldberoemd werd dankzij zijn prangende performance als de eeuwig knorrende maestro-schilder William Turner.

Op dringend verzoek van zijn vrouw (‘Breng ons naar het verste punt weg van Land’s End alstublieft!’) was het jonge echtpaar ruim 50 jaar geleden verhuisd van de uiterste punt van Engeland naar het andere uiterste, hoog in Schotland, naar John o’ Groats. Afstand? Om en bij de 1400 kilometer. Het waarom van hun verhuis en waarom Tom zo nodig nu de bus terug neemt — en wat mag er in godsnaam in zijn koffertje zitten? — wordt in de loop van zijn aandoenlijke reis wel duidelijk. Of hoe een groot gemis een stempel kan drukken op een heel mensenleven.

Onderweg krijgen we een dwarsdoorsnee van het alledaagse leven in Groot-Brittannië van vandaag. Met ouderen wordt niet altijd even respectvol omgegaan, bijvoorbeeld. Zo wordt Tom — ondanks protest van medereizigers — door een controleur brutaal uit de bus gezet omdat zijn gratis buskaart alleen maar in Schotland geldig is. Tja.

De schreeuw

Een even groot gemis was het uitgangspunt voor het prachtige, ingetogen document Marx puo aspettare (***, vanaf deze week in de bioscoop) van de Italiaanse filmer Marco Bellocchio. Hij is misschien wel de zwaarst onderschatte filmregisseur van Italië.

Bellocchio, een tachtiger intussen, is bekend van tal van metaforische psychodrama’s en geëngageerde politieke films. Zo heeft onder meer de moord op de Italiaanse politicus Aldo Moro hem nooit losgelaten.

Bellocchio’s intimistische documentaire schetst een indringend portret van zijn tweelingbroer Camillo die in 1968 koos voor de zelfdood. Hij was amper 29 jaar. Met het oog op deze film bracht de filmmaker zijn hele familie samen. Deze getuigenissen worden afgewisseld met beelden uit zijn persoonlijke archief maar ook met uittreksels uit zijn films. Het wordt zelden uitgesproken, al blijkt zijn overleden tweelingbroer steevast Bellocchio’s filmoeuvre te hebben doorkruist, dan wel bepalend ervoor te zijn geweest.

Oorspronkelijk zou de titel van de documentaire De schreeuw zijn, alluderend op de ijzingwekkende kreet van zijn moeder toen zij het tragische nieuws vernam. Maar zo’n titel bleek al te concreet. Vandaar de veeleer ironisch bedoelde titel: Marx can wait. Engagement moet even wachten wanneer het persoonlijke leven compleet overhoop wordt gehaald.

Unorthodox

Drie nieuwe films over een groot gemis

Deborah Feldman: ‘Mijn advocaat zei dat ik publieke aandacht en publiciteit nodig had’