Iedereen moet ambtenaar worden tegen 2030. Mocht de huidige regering uitpakken met deze beleidsverklaring, zou dat me anno 2020 niet meer. Gisteren deed het semi-staatsbedrijf Bpost zijn toekomststrategie uit de doeken op zijn langverwachte beleggersdag. De Belgische postbode is zo goed als klaar met een denkoefening om zijn positie in de toekomst te verzekeren.

Bpost onder druk om te transformeren

Bpost staat ondertussen al jaren onder druk door de dalende postvolumes die sinds de coronapandemie nog sterker daalden. Een groot probleem, want indien de postvolumes dalen met meer dan 6 procent op jaarbasis, kan dit niet opgevangen worden met andere maatregelen waardoor het bedrijf zijn winst verder ziet krimpen.

En dan spreken we nog niet over het probleem dat Bpost op termijn dreigt te evolueren van een briefbezorger naar een dienst zoals de pakjesbezorger UPS. De vraag begint zich met de tijd dan ook meer en meer te stellen of de overheid zich moet bezig houden met pakjesbezorging en of dit een essentiële overheidstaak is.

Van Avermaet doet zijn taak…en de overheid?

Dat Bpost CEO Jean-Paul Van Avermaet oplossingen zoekt om Bpost een rol in de toekomst te geven kan niemand hem verwijten. Dat het bedrijf hierdoor kwam met het plan om van postkantoren verkapte buurtwinkels te maken waar je snoep, voeding en andere producten kunt kopen past volledig in de visie om later nog relevant te blijven. Minister van Overheidsbedrijven Petra De Sutter van Groen is het idee genegen en wil het zeker laten onderzoeken.

Allemaal mooi en wel, maar hierdoor komt de vraag terug naar boven welke taken de staat precies op zich moet nemen en welke niet. De Belgische staat heeft immers de neiging om op verschillende domeinen actief te zijn en ook te interveniëren op de vrije markt. Je zou maar een buurtwinkel moeten zijn die zijn winkel in het centrum heeft op een paar honderd meter van een postkantoor. Concurreren tegen de diepe zakken van vadertje staat is geen cadeau als kleine zelfstandige in een al krimpende markt.

Overheidsparticipaties hebben hun prijs

Volgens de standaard economische theorie is het te verantwoorden dat de overheid belangen neemt in sectoren waar er coördinatieproblemen zijn. Dingen die de vrije markt niet efficiënt kan doen, kan de overheid regelen.

Dat postverdeling hier 70 jaar geleden bij hoorde valt bijvoorbeeld goed te verantwoorden. De vraag is of dit vandaag nog het geval is en of de privésector dit niet even goed kan. Zo heeft in Nederland de rijksoverheid PostNL al jaren geleden aangewezen als bedrijf dat de universele postverdeling moet garanderen zonder er een participatie in te hebben.

Voor deze overheidsparticipaties betalen we als maatschappij immers ook een prijs. De kernvraag van de economie is hoe we met beperkte middelen zoveel mogelijk kunnen doen. Als we kapitaal dat in principe beperkt is efficiënt kunnen investeren, dan heb je er ook het voordeel van. De vraag is echter of de overheid in alle gevallen wel zo’n productieve investeerder is.

Overheidsbeslag gekoppeld aan overheidstaken

De keerzijde van de overheidsparticipaties is immers dat we ze betalen met een groter overheidsbeslag. De investeringen die de overheid doet, moeten immers gefinancierd worden met kapitaal en indien operationeel verlieslatend, moeten deze verliezen ieder jaar bijgepast worden met overheidsgeld. Denk hierbij aan de spoordiensten die in dit land al jaren miljarden euro’s toegestoken krijgen. Zo boekte de NMBS afgelopen halfjaar nog een verlies van 152,3 miljoen euro. Het ging het jaar ervoor net beter, maar ook toen bleef de winst beperkt. Dit terwijl de overheid ook nog eens ieder jaar enorme bedragen toesteekt omdat de verliezen anders niet te dragen zijn. Zo zijn er 13,7 miljard euro aan overheidsdotaties goedgekeurd voor de periode 2016 tot 2020 voor Infrabel en de NMBS. Afgerond een kleine 700 euro per jaar voor iedere werkende Belg.

En wat te denken van Proximus dat vandaag nog steeds gsm’s verkoopt? Bij een individuele politicus is de kostprijs van slecht beleid dat hij niet herkozen raakt, dus een politicus heeft druk op zich om populaire ideeën in de praktijk te brengen. Hierdoor staan politici onder druk om deze ideeën eerder te omarmen en niet de vraag te stellen of dit gemeenschapsgeld wel beter besteed kan worden. Zoals het Zonhovense gemeentebestuur dat nu subsidies wil uitdelen om kerstversiering en verlichting te plaatsen op de straten. Een leuk idee, maar opnieuw komt hierdoor de vraag of dit een taak is voor de overheid en of gemeenschapsgeld daarvoor moet dienen.

Welke voor de overheid?

Zonder debat over welke rol de overheid moet opnemen, ga je langzaam maar zeker het fenomeen krijgen dat overheidsbedrijven zich meer en meer op de privémarkt begeven. Zo gaat Bpost al jaren de concurrentie aan met de lokale buurtwinkels en zelfs de beleggingswereld. In dit land is het normaal dat u bij het binnenstappen van uw lokaal postkantoor even een gesprek kunt voeren met de Bpost-bankier om de verschillende beleggingsmogelijkheden te overlopen. En heeft u net een beleggingsfonds gekocht? Dan kan u ook even langs de balie passeren om een Lottobiljet te kopen indien u hier zin in heeft. In ieder ander land ondenkbaar, in België de pure realiteit.

Hoe dan ook, op termijn zal door de dalende brievenpost onvermijdelijk de vraag komen of pakjesdiensten een noodzakelijke overheidstaak zijn. De brievenpost in België krimpt nu per jaar met 10 procent waardoor we dicht bij het kantelpunt staan dat pakjes voor Bpost belangrijker worden dan brievenpost in dit land. Eens we dit punt gepasseerd zijn, is het de vraag of België wel een UPS als overheidsdienst nodig heeft. En of de overheid deze middelen misschien kan gebruiken om de gaten in onze wegen te dichten.

UPS

Heeft Bpost een toekomst als overheidsbedrijf?