Louis de Geer (1587-1652) moet van zijn sokkel in de stad Norrköping. De peetvader van de Zweedse industrie is geboren aan het Waalse taalgrensriviertje de Geer, die stroomafwaarts bij Maastricht de Jeker heet. Hij importeerde 2500 Walen in Zweden, in 1920 werden deze opgehemeld door linkse Zweedse rassenkundigen als supermensen. Een verre nazaat, de Zweedse kunstenaar Carl Johan de Geer, ontdekte in 2018 dat de geniale ondernemer ook een slavenhandelaar is geweest. Gevolg: Black Lives Matter ziet een nieuwe schuldige.

Louis de Geer vertrok uit zijn geboortestreek als protestantse vluchteling. Hij vestigde zich in Amsterdam en werd van daar uit industrieel, wapenhandelaar, financier, koningsvriend en de grondlegger van de Zweedse nijverheid. Zijn kerngebied in Zweden heet tot vandaag Vallonbruk, letterlijk Walenfabriek. Wat heeft de goede man mispeuterd? Zoals veel van zijn ondernemende tijdgenoten had hij een aandeel in de slavenhandel. Wat in 2018 aan het licht kwam.

Hervormde Walen

Vallonbruk ten oosten van Uppsala is een verlaten industriegewest in een groene omgeving. In de zeventiende eeuw arriveerden 2500 Walen in Zweden om daar ijzererts te ontginnen, te smelten en te smeden. Hun CEO was Louis de Geer, een gereformeerde oud-Luikenaar, met adressen in Amsterdam, Stockholm en Lövstabruk. De sparrenwouden van de Zweedse provincie Uppland zijn groot en uren snor je er tussen groene schermen met verkeersborden die waarschuwen voor elanden, everzwijnen en herten. Om de twintig kilometer verschijnen mijnbouwdorpen in uitsparingen met landhuizen, visvijvers, fonteinen, orangeries, arbeidersstraten, smederijen, schooltjes, een herberg.

Vallonbruk ontstond op vraag van koning Gustav Adolf. Hervormde Walen uit de Ardense ijzernijverheid weken uit naar de woestenij om in Zweden de nieuwste metaaltechnologie oren en poten te geven. Vallonbruk heeft het parfum van een vroeg Katanga, met arbeidersdorpen en hun voorzieningen bij de mijnen.

Eugenetica en rassenkunde

Voor een Vlaming is het verbazingwekkend: afstammeling van een Waal zijn in Zweden is tot vandaag een vorm van aristocratie. Het is rolmodel zijn van het folkshem, de ideologie van de vroege Zweedse sociaaldemocratie. Zweden trok zich na 1918 recht uit de economische misère en idealiseerde de vernieuwers van Vallonbruk als de Nieuwe Mensen: de harde werkers, de mannen en vrouwen met solidariteit en sociaal bewustzijn. In hun bruk — een dorp met industrie — ontstonden vroege vormen van menselijke arbeidsreglementeringen, pensionering, weduwenbijstand, algemeen onderwijs.

Het beeldsymbool van Vallonbruk is de nickelharpa, een handharp die de Zweden beschouwen als ‘ingevoerd vanuit Wallonië’. Een afstammeling van Walen, Karl Kilbon — communist, later sociaaldemocraat — publiceerde in 1985 het standaardwerk over de Waalse geslachten in Zweden. Eugenetica en rassenstudie waren in het socialiserende Zweden van het begin van de twintigste eeuw gerespecteerde wetenschappelijke disciplines. De rassenkunde was populair door onder meer de oprichting van het Rasbiologiska Institutet van de gereputeerde universiteit van Uppsala.

De Nieuwe Mens

De Walen werden door de academische rassenkundigen verheven (naast de Finnen en de Lappen) tot de drie belangrijke niet-Germaanse rassen van Zweden. De Waal had een deugddoende invloed op het Zweedse bloed, aldus de rasbiologen. Voor de sociaaldemocraten werd Vallonbruk de voorspiegeling van de welvaartsstaat. De Waal werd in boeken, films, toespraken opgevoerd als de Nieuwe Mens. Het blad van de metaalarbeidersvakbond, Metallarbeteran, bracht in de jaren twintig in elk nummer artikelen waarin de Walen zeer positief werden voorgesteld.

De Waalse smid van de vroege industrialisering was een supermens: ‘De Waal heeft een sterk silhouet, met diepliggende ogen en hoge jukbeenderen. Hij stapt snel en vinnig, met een aangenaam temperament en grote arbeidsvlijt. De Walen zijn sterker dan de Vlamingen, magerder, zenuwachtiger en leven langer. Hun handigheid en beroepskennis is superieur aan die van de Vlamingen’. (einde citaat).

Louis de Geer, door David Beck (1650)

Dertigjarige Oorlog

De ertsen in de groeven van Vallonbruk — sommige vindplaatsen werden geëxploiteerd tot in 1992 — waren van hoge kwaliteit. Ze gedoogden de duurdere Waalse smeltmethode. Uit Dannemora bijvoorbeeld kwam smeedijzer voor horlogeveren, handboeien en tralies. Louis de Geer rekruteerde smeden in Luik, geelkoperwerkers in Aken en metselaars in Amsterdam voor de bouw van zijn fabrieken en landhuizen. De ondernemende kosmopoliet was eveneens de grondlegger van de Zweedse textielnijverheid en opende winkels voor het grote publiek in Norrköping en Stockholm. De Geer had politieke invloed op koning Gustav Adolf. Dat die laatste ingreep tijdens de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) is te danken aan de financiële hulp van de Waals-Zweedse Amsterdammer. Hij rustte in 1644 voor de Zweedse monarch een hulpvloot uit tegen de Denen.

Louis de Geer en de schrijver Vondel werden beiden geboren op 17 november 1587. Vader de Geer heette oorspronkelijk Gaillarmont. Zijn zoon paste later zijn naam aan, naar het kasteel De Geer aan het gelijknamige riviertje op de grens van Luik en Limburg. Om godsdienstredenen verhuisde de familie naar het noorden. Op een turfschip, aldus de overlevering. Met Etienne Gérard, een zwager die contacten had met in Zweden gevestigde oud-Luikenaren, knoopte de Geer zijn eerste internationale handelsrelaties aan.

Vanuit Amsterdam werd de Geer een markante Oostvaarder die rond de Oostzee koper, hout en tarwe kocht en er zout, salpeter en wijn verkocht. De betrekkingen tussen Amsterdam en Zweden groeiden overhand en de Geer kreeg voet aan de grond in de beginnende Zweedse mijnbouw via de ex-Luikse familie De Besche, die ijzermijnen pachtte in Finspong.

Naar Waalse snit

De Geers werkzaamheid in Zweden opende een groot hoofdstuk in de geschiedenis van het ijzer. Smelterijen, gieterijen en pletterijen naar Waalse snit rezen op. Uit die gloed en het Waalse talent kwamen kanonballen, kanonnen, harnassen en geweren tevoorschijn. Het nieuwe korte geschut gold in het Franse leger nog jarenlang als des pièces suédoises.

De vluchteling uit Luik, de Amsterdamse koopman-bankier, de Zweedse industrieel werd een held in zijn land van aankomst. Tot Black Lives Matter vier eeuwen later een Waals-Nederlands-Zweeds crapuul ontdekt dat tegen de vlakte moet.

Vallonbruk

Een Zweedse Waal valt van zijn voetstuk