Donald Trumps persoonlijkheid is wat men in de Verenigde Staten ‘larger than life’ noemt. Zijn toen al universele naambekendheid is de meest logische verklaring voor de buitengewone aandacht die de reality-tv-ster in de begindagen van zijn campagne in 2016 kreeg, zowel van de media als van de Republikeinse kiezers. Zijn campagneplatform, in zoverre hij erover had nagedacht, was immers niet uitzonderlijk. Niet wat de ideeën betrof, noch qua uitwerking ervan. Wat zag de Republikeinse basis — in tegenstelling tot het partijestablishment — dan toch in hem?

Mantel der liefde

Iedere monocausale verklaring voor de verkiezing van de huidige president schiet tekort. Maar de manier waarop Republikeinse hoogwaardigheidsbekleders én kiezers door media en oppositie jarenlang werden afgeschilderd, verklaart wel deels waarom conservatieve Amerikanen in de voorverkiezingen ervaren en charismatische Republikeinen aan de kant schoven voor de oud-Democraat uit New York.

In 2008 nomineerde de Republikeinse partij Vietnamveteraan en senator uit Arizona John McCain. Bij de start van de campagne werd er aan Republikeinse zijde van uitgegaan dat de Democratische tegenstander Hillary Clinton zou zijn. In wat haar tot in 2016 meest vernederende politieke nederlaag zou blijken, verloor Bill Clintons first lady de voorverkiezing van de razend getalenteerde Barack Obama. Een nieuwbakken senator zonder echte verwezenlijkingen maar met een intrigerend persoonlijk verhaal. En met die overwinning op Clinton kreeg Barack er naast Michelle een hele hoop aanbidders bij. Redactieraden, nieuwsankers en opiniemakers over het hele land vielen in katzwijm voor de senator uit Illinois.

Nu was de interesse in de man en politicus Obama best te begrijpen. De Bush-jaren liepen ten einde met een Republikeinse president die het bij heel wat Amerikanen verkorven had. Vlak voor de verkiezing van 2008 kon ‘Bush 43’ nog rekenen op de steun van 25 procent van het Amerikaanse volk (ter vergelijking: Trumps populariteitscijfer zit muurvast rond de 43 procent). De ‘Change’-boodschap van Obama sloeg aan. Zijn gebrek aan ervaring werd met de mantel der liefde bedekt. En als bonus konden de Verenigde Staten, een land achtervolgd door haar sub-humane behandeling van zwarte Amerikanen, hun eerste Afro-Amerikaanse president verkiezen.

Sneetje brood

Barack Obama’s 2008-campagne was gericht op vernieuwen en verbinden. Maar als president moest het verbinden duidelijk wijken voor het vernieuwen. Eén van de grootste misvattingen in Vlaanderen over de figuur Obama was dat hij een geliefd president was. Dat was hij niet. Obama’s populariteitscijfers in het jaar van zijn herverkiezingscampagne waren nagenoeg identiek aan die van zijn opvolger. Obama was niet uitzonderlijk populair bij het Amerikaanse volk. Hij was wel uitzonderlijk onpopulair bij de kiezers van de oppositiepartij, wat een goede indicator is voor het polariserend karakter van een presidentschap.

Maar de aversie van het Republikeinse electoraat vertaalde zich niet in een Trumpiaanse kandidaat in 2012. De partij nomineerde Mitt Romney, de oud-gouverneur van het progressieve Massachusetts. Diens persoonlijke mores deden vermoeden dat hij zich zo’n 50 jaar te laat verkiesbaar stelde. De welgemanierde, diepgelovige vader van vijf met een reputatie als dealmaker werd door de Obama-campagne door het slijk gehaald. Zo vertelde toenmalig vicepresident Joe Biden een publiek van voornamelijk Afro-Amerikanen dat Romney hen ‘opnieuw aan de ketens zou leggen’. Mitt Romney, het menselijke equivalent van een onbelegd sneetje brood, was volgens Obama’s rechterhand een moderne slavendrijver.

Blozende maagden

Het klopt dat politiek geen stiel is voor blozende maagden. En toch. De liberale intelligentsia speelden tijdens het Obama-presidentschap geregeld meer man dan bal. Niet zelden werd kritiek van conservatief Amerika op president Obama weggezet als stuiptrekkingen van een uitstervende soort: xenofobisch, seksistisch, onopgeleid. Het soort Amerikaan dat religie en de Amerikaanse grondwet misbruikt om de eigen achterhaalde denkbeelden op te dringen aan de meer ontwikkelde, intellectuele elite.

Obama’s opmerkingen op het campagnepad worden soms als voorbeeld aangehaald. Zo liet Obama zich al in 2008 ontvallen dat arbeidersgezinnen in de Midwest zich uit bitterheid vastklampen aan hun wapens, hun religie en hun afkeer van mensen die ‘niet op hen lijken’. ‘Vernederend’ en ‘elitair’ was de respons, niet van conservatieve talk radio, maar van Democratisch tegenstreefster Hillary Clinton. Dat net Clinton zo’n 8 jaar later de helft van Trumps aanhangers omschreef als racistische, seksistische, homofobe en xenofobe ‘deplorables’ (‘betreurenswaardigen’), wijst op de mainstreaming van deze houding jegens conservatief Amerika.

Karaktermoord

Waarom is dit belangrijk? Ten eerste omdat de waarheid haar rechten heeft. Wie Barack Obama’s wapenfeiten zelfs maar oppervlakkig volgde, weet dat hij niet de grote bruggenbouwer was die de media van hem maakten. Daar zou geen punt van gemaakt moeten worden, ware het niet dat Obama’s verdedigers hem weigeren af te schilderen als iets anders dan een vaderfiguur voor de gehele natie.

Ten tweede omdat de Obama-jaren verklaren waarom de Republikeinse partijbasis na de ondertussen overleden John McCain — wiens vrouw in 2020 Joe Biden steunt — en de ondertussen tot senator verkozen Mitt Romney — die als enige Republikeinse parlementariër voor de afzetting van Trump stemde — als vaandeldragers te kiezen, zwichtte voor de bullebak uit New York. Zij zagen hoe zelfs de meest aimabele centrumrechtse politici door zwaargewichten in de pers, Hollywood en de Democratische partij van de meest boosaardige motieven werden beschuldigd. Republikeins Amerika zocht niet per se iemand die vocht, maar wel iemand die terugvocht. Iemand die niet glimlachend de karaktermoord onderging.

Vacuüm

De Republikeinse basis begreep dat wie zij ook nomineerde, de behandeling door de media en de oppositie identiek zou zijn. Het progressieve draaiboek wordt immers niet aangepast na de nominatie van een specifieke kandidaat. Het is een ‘one size fits all’-document. Een handleiding die bolstaat van de moraliserende, ‘right side of history’-argumenten waarmee progressieve politici hun tegenstanders om de oren slaan. Een draaiboek dat het willen terugschroeven van illegale immigratie als xenofobisch en racistisch bestempelt. Dat de deregulering van de economie als een ‘license to cheat’ karakteriseert. Dat anti-abortus gelijkstelt met een anti-vrouw, The Handmaid’s Tale-achtig wereldbeeld. En het weerstand bieden tegen een overheidsovername van de gezondheidszorg voorstelt als sadistisch leedvermaak.

Donald Trump heeft niets gedaan om de oververhitting van het politieke discours tegen te gaan. Hij is geen verbinder, geen bruggenbouwer. Maar de man werd niet in een vacuüm verkozen. De Amerikaanse politiek was al in een gevorderde staat van ontbinding toen hij in juni 2015 zijn gouden roltrap in Trump Tower opstapte. Wat Trump deed was zout in een etterende, open wonde strooien. Maar de wonde is niet Trumps creatie, eerder omgekeerd.

Verbinder

Van Obama tot Trump