Olga Kazlovski* woont in Wit-Rusland. Haar moeder is Oekraïense, haar vader Wit-Rus. Ze woont niet ver van de grens en doceert geografie en geschiedenis. Bij het lezen van Duitse en Britse kanten en nieuwsberichten over de oorlog in Oekraïne ergert ze zich blauw aan het gebrek aan feitenkennis bij vele journalisten. Zou het bij politici beter zijn, vraagt ze zich af, in een online gesprek met Doorbraak.

Had u deze oorlog zien aankomen?

Neen, niet op dit ogenblik en niet in deze vorm, om eerlijk te zijn. Maar dat het om een sluimerend conflict ging dat ooit eens zou uitbreken, stond voor mij vast, op grond van de geschiedenis. Maar voor ik verder ga, noteer dat ik volstrekt tégen deze oorlog ben, zoals tegen de vorige en tegen de volgende.

Eeuwenlang op gespannen voet

U ziet hier dus een continuüm?

Zeer zeker. Russen en Oekraïners zijn broedervolkeren die al eeuwen op gespannen voet leven. Eeuwenlang hebben noch de Polen, noch de Russen de Oekraïners een eigen staat gegund. Met het Verdrag van Andrusovo (1667) verdeelden ze Oekraïne onder hun beiden. De stroom de Dnjepr wordt de grens tussen de beide landen. Polen (dat toen met Litouwen een staat vormde) krijgt het westelijke deel van Oekraïne, Rusland het oostelijke deel plus Kiev. Twintig jaar later komen de orthodoxe gelovigen van Oekraïne onder het gezag van de patriarch van Moskou, wat niet alleen een kerkelijke zaak was, maar van groot cultureel belang.

Maar Polen zelf werd verdeeld…

Verscheidene keren! Eerst wordt het westen van Oekraïne, met de nu plots bekende stad Lviv, aan Oostenrijk-Hongarije afgestaan. Men noemt het ‘Galicië’. Dat is in 1772. Bij de tweede verdeling van Polen in 1793 komt heel Oekraïne onder de Russische knoet, behalve Galicië. De Oostenrijkers onderhouden een doenbare relatie met hun Oekraïense onderdanen. In Lviv en omstreken ontstaan vanaf ca. 1850 de eerste geheime genootschappen van Oekraïense nationalisten. En even later de eerste Oekraïense partijen. Aan de universiteit van Lviv komt in 1894 een eerste leerstoel voor Oekraïense geschiedenis.

En langs de Russische kant?

Daar gaat het de andere kant op: in 1876 verbiedt de tsaar er alle onderwijs en iedere publicatie van boeken of tijdschriften in het Oekraïens. In het door de Russen bezette Oekraïne ontstaat in 1900 de Oekraïense Revolutionaire Partij, de naam liegt er niet om. Van militair geweld wordt overgeschakeld naar politiek geweld. Het meest spectaculair is de moord op de Russische premier Stolypin in de opera van Kiev in 1911. Zoals wel eens meer gebeurt in de geschiedenis hadden ze de verkeerde man in het vizier, want Stolypin was net begonnen met ingrijpende democratische hervormingen… Hij ligt nog altijd in Kiev begraven. De rest, vanaf 1917, is sovjet-geschiedenis.

Hadden de bolsjewieken meer begrip voor de Oekraïners?

Moet je niet denken. Er komt een ‘Oekraïense Sovjetrepubliek’, maar die heerst alleen over het gebied ten oosten van de Dnjepr – weer eens is dat de interne grens die Oekraïne verdeelt. Het westen, Galicië, wordt na de Eerste Wereldoorlog verdeeld tussen Polen, Tsjecho-Slowakije en Roemenië. Daar komen twee gewelddadige reacties op: de OUN wordt opgericht, de Organisatie van Oekraïense Nationalisten, die vanaf 1929 met geweld het land wil herenigen. En Stalin wil met nog meer geweld de Oekraïners gewoon uitroeien door de holodomor.

Holdomor

Dat woord lijkt op holocaust…

De praktijk ook. Stalin organiseert in Oekraïne, de ‘graanschuur van Europa’, een regelrechte genocide door uitmoording van de politieke elite en uithongering van de bevolking. Het aantal slachtoffers wordt geschat op 5 à 10 miljoen, maar de Britse historicus George Robert Conquest stelt dat het wel 14,5 miljoen waren. Daarna pakt Stalin de Oekraïense nationalisten in het buitenland aan. De Oekraïense onafhankelijkheidsstrijder Yevehn Konovalets, een van de oprichters van de OUN, vlucht naar Nederland. Tevergeefs, hij wordt door een agent van Stalin op straat vermoord in Rotterdam.

Toch noemt u Oekraïners en Russen ‘broedervolkeren’?…

Dat zijn ze ook. Niet het Russische en het Oekraïense volk zijn elkaars tegenstanders, maar hun gemeenschappelijke vijand zijn de imperialistische heersers die sinds eeuwen en tot de dag van vandaag de eigenheid van beide volkeren én hun etnisch-culturele banden niet willen erkennen en ze in een autoritair keurslijf dwingen. Aleksandr Solzjenitsyn (1918-2008), de auteur van de Goelag-archipel, die men bezwaarlijk een communist kan noemen, heeft nadrukkelijk aan de historisch en culturele banden van Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland herinnerd. Het zijn drie Slavische landen met eng verwante talen en een gezamenlijk erfgoed, stelde hij, en ze zouden er goed aan doen voor hun toekomst een gemeenschappelijke visie te ontwikkelen. Daarmee doelde hij zeker niet op een eenheidsstaat, maar op een verbond of een verband, in vrijheid en wederzijds respect. Daar staan we nu verder vanaf dan ooit…

Neutraal statuut

Hebt u begrip voor het Russische standpunt?

Voor het Poetin-standpunt, zult u bedoelen. Wat de Russen ervan denken kunnen we slechts gissen. Neen, ik heb geen enkel begrip voor deze oorlog! Maar ik heb ook geen begrip voor degenen die dit conflict willen aangrijpen voor installeren van een nieuw soort IJzeren Gordijn en het versterken van de Amerikaanse hegemonie over Europa. Bekijk de landkaart, ‘Oekraïne lid van de NAVO’, dat is een regelrechte penetratie in Moeder Rusland. Een betere toekomst van Oekraïne kan liggen in een door Rusland, Europa en de VS gegarandeerd neutraal statuut. Dat zou Oekraïne een voordelige brugfunctie kunnen geven, er een soort ‘Zwitserland’ van maken.

En wat met de Donbas, de niet erkende republieken van Loehansk en Donetsk?

Die gebieden zijn Russischtalig en voor een groot deel ook door Russen bewoond. Het oostelijk deel van Oekraïne is vanouds al Russischtalig. Stalin heeft er nog een schep bovenop gedaan door er tienduizenden Russische arbeiders te vestigen, gedeporteerd uit de voorsteden van Moskou, om er te werken in de koolmijnen en de industrie. Een eerlijk georganiseerd referendum met internationale waarnemers lijkt mij hier de aangewezen oplossing. Zoals de westerse politici geen oog hebben voor de historische culturele banden tussen Oekraïne en Rusland, zo hebben ze ook geen oog voor de diversiteit binnen Oekraïne. Ze zien alles door een formele, etatistische bril. Vraag eens aan een politicus of hij wet wat Soerzjyk is…

Soerzjyk, zegt u?…

Soerzjyk is een mengtaal van Oekraïens en Russisch die door ongeveer 20 procent van de Oekraïense bevolking wordt gesproken. Vergeet niet dat 78% van de inwoners van Oekraïne ‘echte’ Oekraïners zijn, en dan zijn er 17% Russen en nog een rits Moldaviërs, Wit-Russen, Hongaren, enz. Dat staat op de Oekraïense burgerlijke stand zorgvuldig geregistreerd. Denk ook aan de Oekraïense premier Joelia Timosjenko, premier van Oekraïne in de periode 2007-2010, die pas Oekraïens leerde na de val van de Sovjet-Unie. Het was er ook duidelijk aan te horen.

Wie vrede wil in en rond Rusland, ook na deze afgrijselijke oorlog, zal er rekening mee moeten houden dat Oekraïne een complex en divers land is. En een land met buren die niet zullen verdwijnen

*Olga Kazlovski is niet haar echte naam. Omwille van veiligheidsredenen gebruiken we een pseudoniem.

Verdrag van Andrusovo

Geschiedenisdocente van bij de grens met Oekraïne: ‘Maak er Zwitserland van’