Er is al veel inkt gevloeid over het nakende collectief ontslag en mogelijk faillissement bij autobusbouwer Van Hool, ook op deze site. De oorzaken zijn her en der opgesomd: een slecht gerund familiebedrijf met een permanente machtsstrijd tussen acht telgen van de stichter, financieel wanbeheer, foute strategische keuzes (verkeerd gegokt op waterstoftechnologie, veel te traag gestart met elektrificatie), een verziekte bedrijfscultuur met te veel vakbondsmacht, gebrek aan veerkracht om uit het coronadal te klimmen. De delocatie naar lageloonland Macedonië bleek ook niet het ei van Colombus.

En ja, dan was er die bestelling van 92 elektrische bussen van De Lijn die door de Chinezen werd binnengehaald (weliswaar voor hun fabriek in Hongarije). Dat leidde tot veel verontwaardiging, onder meer bij Jonathan Holslag die al jaren hamert op het strategisch belang van een eigen maakindustrie. De waarheid is ook dat Van Hool helemaal niet klaar was om die bestelling van elektro-bussen uit te voeren. En dat de Vlaamse regering die loze waterstofbubbel mee heeft gecreëerd.

Pervers mechanisme

Jonathan Holslag: ‘Als de Europese industrie blijft verzwakken, verzwakt het bredere economische ecosysteem en krijgt de koopkracht ook klappen’. (De Tijd, 28/2)

Dat roept vragen op. Wie heeft wat niet goed opgevolgd of ingeschat? Het verdwijnen van zo’n Vlaamse autobusbouwer is iets anders dan het verdwijnen van een ijsjesfabriek. We zitten hier op het kruispunt van economische politiek, mobiliteit, werkgelegenheid en omslag naar een koolstofvrije industrie. De link met de openbare vervoersmaatschappij De Lijn is cruciaal. ‘We zijn geen bussenbouwers’, sprak minister van Economie Jo Brouns enigszins smalend. Maar wat wil de Vlaamse regering dan wel zijn? Een boekhoudkantoor?

Europa gedraagt zich hier als een lamme eend. Het wil de vrije wereldhandel laten spelen, wat in de praktijk neerkomt op een verdere verchinezing van de consumptie

De neoliberale basisfilosofie die de Vlaamse regering al tien jaar huldigt, vertrekt van het laissez faire-laissez passer principe: laat de vrije markt doen, en alles komt in orde. Dat is een horizontale benadering die de overheid van elke economische visie ontlast. Het Waalse schrikbeeld van een ‘communistische staatseconomie’ wordt daarbij handig gebruikt.

Vandaag is dat paradigma niet meer van toepassing. In een geglobaliseerde wereldeconomie blijkt men met ongelijke kaarten te spelen. China subsidieert zijn industrie om de wereld met goedkope producten te overspoelen, de VS hebben resoluut gekozen voor een heruitgevonden protectionisme, vooral met het oog op de werkgelegenheid en de koopkracht.

Europa gedraagt zich hier als een lamme eend. Het wil de vrije wereldhandel laten spelen, wat in de praktijk neerkomt op een verdere verchinezing van de consumptie. We houden zo een pervers mechanisme in stand: we passen de regels van de vrije markt toe en steunen tegelijk het staatskapitalisme van Peking.

Duits-Franse entente

De nieuwe batterijfabriek in Duinkerke. (js)

Laten we de Van Hool-saga eens toetsen aan de industriële politiek van onze grote buren. Duitsland en Frankrijk zijn traditionele trekkers van het Europese eenmakingsproject, én houden tegelijk nauwgezet hun eigen nationale belangen in het oog. Dat gold voor het Frans-Duitse Airbusproject, nu hebben de twee landen zich gefocust op dé achillespees van de elektrificatie: de batterijen.

Beide landen willen aan de kar trekken van de elektrificatie, maar dan wel ten voordele van eigen werkgelegenheid. En dat mag iets kosten

Om de auto-industrie minder afhankelijk te maken van Chinese leveranciers werd een consortium opgezet om de productie in Europa te realiseren. Concreet gaat het om twee fabrieken, een Franse eenheid in Duinkerke (een samenwerking tussen accubouwer Verkor en het Taiwanese ProLogium), en anderzijds in het Noord-Duitse Heide een vestiging van het Zweedse Northvolt. Respectievelijk goed voor 5, 2 en 3,5 miljard euro.

De twee landen hebben hard gelobbyd bij Europa om de regels voor staatssteun te versoepelen. Duitsland komt met 450 miljoen euro over de brug voor zijn project, de Franse staat injecteert 850 miljoen euro in Duinkerke. Beide landen willen aan de kar trekken van de elektrificatie, maar dan wel ten voordele van eigen werkgelegenheid. En dat mag iets kosten.

Keuterboertjes

Geert Noels: ‘Er moet op langere termijn een geïntegreerd industriebeleid komen’

Als model voor dit industrieel beleid gold overigens niet het Chinese staatskapitalisme, maar wel de Amerikaanse Inflation Reduction Act (IRA), een grootschalig steunpakket voor bedrijven die innovatief zijn inzake groene transitie, en uiteraard nieuwe jobs creëren. Zelfvoorziening en onafhankelijkheid van de wereldmarkt vormen de basis van een nieuwe exportstrategie.

Ook aan dat welbegrepen protectionisme mag Vlaanderen een voorbeeld nemen. Meteen komt ook de jarenlange mismeestering van De Lijn weer in het vizier. Had Van Hool van meet af aan ingezet op de innovatie en productie van elektro-bussen, waarvan De Lijn een vaste afnemer was, dan had het verhaal er helemaal anders uit gezien. Er ontbrak een gecoördineerde visie, een link tussen industrie en overheid, wat Geert Noels ‘een geïntegreerd industriebeleid noemt’, waardoor de Kempische keuterboertjes hun eigen bussen bleven maken tot de Chinezen hen uit de markt concurreerden.

Er is veel plek op de oude Van Hool-site, er vallen best mooie dingen te doen. Hopelijk geen zoveelste winkelcentrum met allemaal Made in China-spullen

De algemene teneur is dat Van Hool niet meer te redden valt. Tenzij de banken het gat zouden dichten, de Vlaamse overheid mee in de bres springt, en er een operationele partner gevonden wordt. In beide gevallen mogen er op zijn minst nuttige lessen uit het debacle getrokken worden. In plaats van ronkende campagnes op te zetten rond Flanders Technology & Innovation, moet de Vlaamse regering zich dringend bezinnen over de noodzaak om strategische sectoren, speerpunttechnologieën en eigenlijk heel de maakindustrie zo veel mogelijk in eigen land te verankeren. Er moeten Vlaamse bussen op onze wegen rijden, met Europese batterijen en dito microchips.

In de ontwikkeling van die chips behoort het Leuvense imec tot de absolute wereldtop, terwijl ze in Azië worden geproduceerd. Dat kan natuurlijk niet. Er komt mogelijk veel plek vrij op de oude Van Hool-site, er vallen best mooie dingen te doen. Hopelijk geen zoveelste winkelcentrum met allemaal Made in China-spullen.

Verkor

Van Hool: een verhaal van gemiste kansen