Theo Francken zegt iets. Links-liberaal Vlaanderen ontwaart in hem een onverbeterlijke populist met autoritaire trekjes. Het is een dans waarin de oud-staatssecretaris leidt en zijn criticasters graag volgen.

Dankzij of ondanks

De nieuwste controverse betreft een reeks uitspraken van Francken in De Zondag van 3 november, waarin hij volgens menig Twitteraar te dicht aanschurkt bij de Amerikaanse president. Zo schetst hij een weinig fraai beeld van de Amerikaanse media die voormalig president Barack Obama acht jaar lang de hemel in prezen, terwijl ze zijn opvolger het licht in de ogen niet gunnen. Daarnaast poneert de N-VA’er dat Trump zijn verkiezingsbeloftes aan de Amerikaan zou nagekomen zijn. Iets wat de gemiddelde Amerikaan niet ontgaan zou zijn. Dit zou mede kunnen verklaren waarom Trump in de meest recente peilingen van de zgn. ‘battle ground states’ – zeg maar de staten die over de volgende president beslissen – nek aan nek ligt met zijn potentiële Democratische tegenstrevers.

Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn een fascinerend schouwspel. Voor de stembusslag tussen Obama en de Republikein Mitt Romney van 2012 was ik nog te jong om de manier waarop aan de Amerikaanse democratie gestalte wordt gegeven te appreciëren. De tweestrijd tussen voormalig ‘first lady’ Hillary Rodham Clinton en zakenman van New York Donald Trump volgde ik wel op de voet. Onder de oude regels van de politieke promotie was Clinton verreweg de meest geschikte kandidaat om Obama op te volgen. ‘First lady’ — hoewel niet ‘only lady’ — van een president die ten tijde van zijn ambt bijzonder populair was. Op vlak van gezondheidszorg — een thema dat onder president Obama een van dé thema’s was van het Amerikaans politiek discours — een visionair met haar in 1993 gelanceerde ‘Hillarycare’-voorstellen. Senator uit New York en minister van Buitenlandse Zaken. Eerste vrouwelijke genomineerde een van beide dominante politieke partijen. Ervaring zat. Connecties genoeg.

En toch was het Trump aan wie Obama de sleutels van het Witte Huis overhandigde. Niet Clinton, maar de bullebak uit de ‘city that never sleeps’ zit in de ‘Oval Office’, de plek waar Clintons wederhelft in de jaren ’90 de plak zwaaide. Twee theorieën doen de ronde wat betreft de reden waarom bijna 63 miljoen Amerikanen het bolletje naast Trumps naam inkleurden: ze deden het omwille van de persoon die Trump is, of ze deden het met spijt in het hart dat een meer ingetogen man zijn plaats niet kon innemen. Dankzij of ondanks. Voor die tweede categorie waren de persoonlijke gebreken van de man Trump geen compensatie voor het simpele feit dat ze de beleidsrecepten die Clinton voorstond niet lustten. Maar dan moest zijn beleid het opzijschuiven van hun morele scrupules wel waard zijn.

Beloften

Dat de president zich niet aan zijn verkiezingsbeloftes zou houden, zou dan ook de ultieme verloochening zijn van de kiezers die voor het beloofde beleid stemden en niet zozeer voor de persoon van Donald Trump. Het gaat zowel om de klassieke centrumrechtse kiezers — de karikatuur van de ‘soccer mom’ die in de welvarende buitenwijken van grote steden woont wordt vaak aangehaald — als de traditioneel Democratische kiezers uit klassieke industriestaten als Wisconsin, Pennsylvania, Michigan en Ohio. De ‘kleine man’, met de woorden van Francken. In een vorig leven was Trump evenwel een sociaal-liberale Democraat in een van de meest progressieve steden van de VS. Dat zijn keuze voor de Republikeinse partij er een van opportunistische aard is, was aldus geen onterechte vrees. In 2019 stellen dat Franckens beweringen betreffende de Trump-regering onjuist zijn, zou betekenen dat de president de kiezers die ondanks hun reservaties Trump het Witte Huis instemden in de steek zou hebben gelaten.

Dit is simpelweg niet het geval. Je moet het niet met de man eens zijn om te erkennen dat de ideologie en aanpak van kandidaat Trump en president Trump opvallend consistent zijn. In een handig één-tweetje met Senaatsleider Mitch McConnell gaf hij de Amerikanen niet één maar twee conservatieve juristen die voor de komende decennia het Amerikaans Hooggerechtshof zullen bemannen. Samen met de toenmalige voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Paul Ryan loodste hij een verlaging van de Amerikaanse vennootschapsbelasting en personenbelasting door beide kamers van het Congres. De Cubaanse diaspora in Florida — die in tegenstelling tot andere Latino-subgroepen traditioneel Republikeins stemt — stemde hij tevreden door opnieuw een hardere lijn voor te staan ten aanzien van het Castro-regime. Met de verplaatsing van de Amerikaanse ambassade in Israël van Tel Aviv naar Jeruzalem komt Trump een belofte na die door zijn voorgangers ook werd gemaakt, maar nooit werd nagekomen. De invloedrijke joods-conservatieve kiezers en donors danken hem.

Dat de grens met Mexico niet wordt gesierd door het modern equivalent van een middeleeuwse stadsmuur, betekent niet dat de Trump-administratie stil heeft gezeten. Bij gebrek aan door het Congres toegewezen middelden, maakte ze enkele miljarden vrij door binnen de uitvoerende macht budgetten toe te wijzen aan ‘the wall’. Tegen eind 2020 zou zo’n 750 kilometer nieuwe grensmuur illegale immigratie vanuit Mexico moeten tegengaan. Trumps instinctieve afkeer van vrijhandel kan op zijn ‘merits’ in vraag gesteld worden, maar het terugtrekken van de VS uit de onderhandelingen van het TTIP-akkoord en het ‘heronderhandelen’ van NAFTA was geen onbelangrijke drijfveer voor traditioneel Democratische kiezers uit de ‘rust belt’-staten om Trump boven Clinton te verkiezen. En toen Trump een handelsoorlog met China ontketende, vergat hij niet een belangrijk deel van zijn coalitie, de boeren, te vrijwaren voor de financiële consequenties door middel van massale subsidies. Ondanks de beperkte slagkracht van de president op dit gebied, heeft Trump ook stappen gezet zodat federale belastinginkomsten niet langer aangewend worden voor de financiering van abortusprocedures .

Be careful what you wish for

Er is een verschil tussen het eens zijn met Trumps beleid en enig respect opbrengen voor het gegeven dat hij het beleid dat hij voorstond in zijn campagne uitvoerde — of dat in elk geval probeerde. Voor Vlamingen is dat onderscheid in elk geval eenvoudig te begrijpen. Een prominente kritiek op het Belgisch politiek spel is het compromis ‘à la Belge’: de coalitieregeringen gebieden de partijen om een deel van hun verkiezingsprogramma op te bergen wanneer ze toetreden tot de regeringsmeerderheid. Frustratie bij de achterban. Electorale afstraffing als potentieel gevolg.

Dat ‘de kleine man’ niet gebaat zou zijn met Trumps programma is een legitiem punt van kritiek. Niet legitiem daarentegen is de bewering dat de president hen om de tuin zou hebben geleid tijdens zijn campagne. Be careful what you wish for. Maar wat zijn kiezers wensten, hebben ze gekregen.

verloochening

Hoe wij onze democratie verloren

De verzuchtingen van de ziel

Francken heeft gelijk over Trump